Атты Халықаралық ғылыми-əдістемелік конференция материалдары
жүктеу/скачать 2,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Н.Оралбай-конф.материалдары
| ing/ing. Они образуют закрытый слог. В нем узкий гласный і может быть переднего ряда при
мягкой основы и заднего ряда при твердой основе. Последний звук окончания считается за- днеязычным носовым согласным»[1, 68].В.А.Богородицкий: «в куманском языке новообра- зовавшееся именное окончание ның/нің вытеснило собой в именах основное ың/ің и стало в этом языке единственным для данного падежа» [7]. Адамтанымдық сипат алған қазақ тіл білімінде қазіргі кезде осы септік тұлғаларын тіл тұтынушының қалай, қандай əлеуметтік ортада қолданысы да мəселе болып отыр[8, 22]. Қазіргі ауызекі тілімізде сақталғансіздің үйіңіз осы деген сөйлемді, сізің үй осы деп айту кездеседі. Сіздің // сізің.
145 Ғалымның тұжырымдауынша: «Сравнительная таблица вариантов окончания генетива в некоторых тюркских языках: Куманский - ның/нің. Кашгарский - ның/нің. Мищярский - ның/нің. Узбекский - ниң/ниң. Чагатайский - ның/нің, -нуң/нӱң. Крымский - ның/нің,-нуң/нӱң /редко ны,ы/. Караимски - ның/нің, -нуң/нӱң. Татарский - ның/нің, -ноң/нöң. Орхонский-ның/нің,-ың/ің. Турецкий - ның/нің,- ың/ің. Кипчакский-ын/ін. Кумыкский-ны/ни. Ногайский-ның/нің,-дын/дин,-тын/тин. Каракалпакский - ның/ниң,-дын/диң,-тың/тиң. Казахский - ның/нің,- дың/дің,-тың/тің. Башкирский - ның/нең, -дың/дең, -тың/тең, -ноң/нең, -доң/дең, -тоң/тең,
ва считается ка/кä, ga/gä в простомсклонении, ga/gä, a/ä в притяжательном склонении» [1, 73]. Куман қыпшақтары тіліндегі табыс септікті ғалым былай сипаттаған: «Аккузатив в языке СС оканчивается на ni и n. n образует открытый слог, в котором узкий гласный в зави- симости от характера основы может быть гласным переднего и заднего ряда»[1, 77]. Қарастырылып отырған ескерткіш тіліндегі жатыс септікті ғалым былай сипаттаған: «Локатив в куманском языке имеет окончания ta/tä и da/dä»[1, 80]. «Кодекс Куманикус» ескерткішінің тіліндегі жатыс септікті ғалым былай сипаттаған: «Окончание аблатива dan/dän,tan/tänподобно окончаниям генетива, образуют закрытыйс- лог» [1, 82]. Қашқаритану саласында жарық көрген «Қазақстандағы Қашқаритану (лингвистикалық аспект)» деген монографиямда ескерткіштің грамматикалық құрылымын зерттеушілермен салыстырғанда, кейінгі диссертациялық еңбектерден ең алғашқы айырмашылығы – осы ең- бектің терминдік түзілісінде екені байқалады [9, 41]. Сонда ескерткіштің түпнұсқаларымен танысып, таныстырып қана қоймай, əрі қарай əрбір септік жалғауының жалғану ерекшеліктеріне арнайы тоқталған, мысалы: «Приведем сравнительную таблицу вариантов окончания аблатива в некоторых тюрских языках. Кипчакский -дан/дäн. Узбекский -дан/дäн. Куманский -дан/дäн, -дан/тäн. Орхонский -дан/дäн, -тан/тäн, -дин/дін. Кумыкский -дäн/ден, -дин/дін, -тин/тін. Турецкий -дан/ден, -тан/тен. Караимский -дан/дäн, -тан/тäн. Мищярский -дан/дäн, -тан/тäн, -нан/нäн. Казахский -дан/ден, -тан/тен, -нан/нен. Татарский -дан/дəн, -тан/тəн, -нан/нен. Ногайский -дан/ден, -тан/тен, -нан/нен. Каракалпакский -дан/ден, -тан/тен, -нан/нен. 146 Кашгарский -дан/дан, -дын/дін. Чагатайский -дын/дін, -тын/тін. Башкирский -дан/дəн, -тан/тəн, -нан/нəн, -зан/зəн[1, 87]. Көмектес септікті инструментальный падеж деп терминдік атау береді де, оның жеке сөзден пайда болғанын атайды. «В куманском языке инструментальный падеж функционируется при помощи послеслога
твоим именем); balalarimiz bile «балаларымызбен» (с нашими сновами)»[1, 87-88]. Қорыта келгенде,Ə.Құрышжанұлы аталған еңбегінде септік жалғаудың жіктелуіндегі түрлерін латын тіліндегі күйінде атап қоя салмай, оның мағыналарына, жасалуындағы ерек- шеліктері мен қолданыс табиғатына терең мəн беріп қарастырған. Ғалым қолданған линг- вистикалық термин атаулары, ғылыми нысан еткен септік жалғауларының тұлғалары мен мағыналарының мəні əлемдік грамматикада да орны ерекше,ғылыми еңбектің терминдік ап- параты дұрыс болғанда ғана ол ғылымда ойып орын алады. жүктеу/скачать 2,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|