СӨЗ ТІРКЕСІНЕ ТƏН СИНТАКСИСТІК СИНТАГМА

grammar. The author defi nes the syntactic synthesis as a combination of the linguisticunits which is 

necessary for the speech. The syntax of the word synthesis is recognized as a semantic -grammatical 

interface. Synthesis of the words is determined by the specifi city of semantics and grammar. They 

syntactically  synthesized  and  have  a  semaciologic  signifi cance. As  a  result  the  following  types 

of  phrasesynthesis  were  determined  as  syntagmatics  of  variance,syntagmatics  of  evasion,  the 

amplifi cation of syntagmatic ( syntagmatics of amplifi cation ),syntagmatic synonomy ( syntagmatic 

synonomy), the valence of syntagmatic (syntagmatic valency).

of  variance,  syntagmatics  of  evasion,  syntagmatics  of  amplifi cation,  syntagmatic  synonymy, 

syntagmatic valence.

Синтаксистік синтагма – тілдік қатынас теориясындағы грамматикалық категорияға жа-

татын ілім. Қазақ тіл білімінде тілдік қатынас теориясының негізін салған профессор Ф.Ораз-

баеваның«Тілдік қатынас ойлау мен сөйлеудің қатысы арқылы тілдік бірліктердің таңбалық 

жүйесі мен дыбысталу қасиеті нəтижесінде жүзеге асатын, қатысымдық бірліктердің семан-

тикалық бірлікпен байланысу заңдылықтары арқылы берілетін, адамдардың өзара түсінісуін 

қамтамасыз ететін, тек адамзатқа ғана тəн күрделі тілдік қоғамдық-əлеуметтік процесс»[1, 

236 б.]деген пікірі коммуникативті грамматиканың бастауы болатын тұжырым. Ғалым атап 

көрсеткен  «ойлау  мен  сөйлеудің  қатысындағы  тілдік  бірліктер»,  «семантикалық  бірлікпен 

байланысу заңдылықтары»деген тұжырымдардан сөйлеу лингвистикасына тəн заңдылықтар-

ды көруге болады. Ойлау мен сөйлеудің қатысы негізінде семантикалық байланысқа түскен 

тіл бірліктері ғана тілдік қатынас құралы бола алатыны сөзсіз. Солардың бірі синтаксистік 

синтагмалар болып табылады. Бұл мақалада сөз тіркесіне тəн синтаксистік синтагма мəселесі 

сөз болады. Синтаксистік синтагма сөйлеу ағымына түскен сөздердің тіркесімділік қасиетін 

анықтайды. Сөйлеу ағымындағы сөздердің тіркесімділігін семантикалық жақтан жəне типо-

логиялық  жақтан  жіктеуге  болады.  Семантикалық  тіркесімділік  семантика-грамматикалық 

байланысқа  негізделіп,  атауыштық  мəндегі  синтаксистік  синтагма  жəне  семасиологиялық 

150

мəндегі синтаксистік синтагма түрінде жіктеледі. Бұл мəселе ғылыми еңбектерде жарияла-

нып жүргендіктен, бұл мақалада синтаксистік синтагманың типтерін айқындайтын катего-

рияларға  тоқталамыз.  Олар:  варианттылық  синтагмасы,  жылысу  синтагмасы,  күшейту 

синтагмасы, синтагмалық синонимия, синтагмалық валенттілік.

жүктеу/скачать 2,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: