СТУДЕНТТЕРДІ СЫНИ ТҰРҒЫСЫНАН ОҚЫТУ ƏДІСТЕМЕСІН

255

сабаққа пайдалана отырып білім сапасын арттыруды көздейміз.Əр ұлттың ұлттық болмысы 

өзгермеуі керек дегенді көреміз, өзгеріске түспейтін нысан – дəстүрдің ең киелісі, салттың, 

заңдылықтың ғасырлар бойы өзін жоғалтпай келе жатқан түрлері деп білеміз. 

Бұл  орайда,  білімденудің  инновациялық  технологияларын  модульдік-  рейтингі  жүй-

есімен оқулық құрастыру əлі де болсын толыққанды дəрежеге жетпей отыр. Егер, мектептер-

де, жоғары оқу орнында белгілі бір білімденудің инновациялық технологияларына бағдар-

ланса,  онда  сол  үлгінің  құрылым-жүйесін  толықтай  меңгеру  мəселелері  қамтылай  келеді. 

Оқушының құрылым жүйесін қайтадан құрастыруды қажет етеді. 

Қазіргі  кезде  заман  талабына  сай  білім  берудің  дамуы  мен  тенденцияларын  қамтитын 

көптеген педагогикалық технологиялар қолданып жүр. Олардың бірі Қазақстанда 1997 жыл-

дан  бастап  қолданып  жүрген  сыни  тұрғысынан  ойлау.Сыни  тұрғысынан  ойлау  көптеген 

ағылшын тілді елдердің жоғары білім берудің орнындарында негізгі пəндердің бірі болып та-

былады. Студенттерді мəтіндерді дұрыс, мұқият жəне əдістемелік күмəнді келтіріп оқытуға 

үйретеді (яғни, Декарт бойынша, бұл логикалық түрде күмəн келтіріп оқыту). Өзінің жəне 

басқалардың пікірлерінде əлсіз жерлерін тауып, ұғымдармен дұрыс жұмыс жасап, өз ойла-

рын  нақты  жəне  дəлелдей  алатындай  білдіру.Осы  əдістеменің  маңызды  компоненті  дұрыс 

сұрақтарды  қою  мүмкіндігі  болып  табылады.  Кейбір  студенттер  механикалық  түрде  жаңа 

материалды жаттайды, оның негізгісін дұрыс түсіне алмай, ал кейбір студенттер жай оқы-

май, сұрақтарды қойып, жаңа материалды осылай меңгереді. Дұрысы, ойланып, сұрақ қою 

арқылы материалды меңгеру, ал механикалық түрде жаттаса, онда алған білімдерін тəжіри-

беде қолдана алмайды.

Оқу пəні ретінде сыни ойлау формальды логиканың, аргументтің теориясы мен практи-

касы, риториканың жəне ғылыми эпистемологияның (когнитивтік қызметтің құралдары мен 

шектеулері бар философия бөлімі) ережелеріне негізделеді. Осы саладағы көрнекті теоретик-

тердің бірі Карл Поппер болды, ол сыни ойлауды барлық ұтымдылықтың негізі деп санайды. 

Поппердің пікірі бойынша, білім, гипотезаларды, олардың негіздеуін немесе жоққа шығару 

тəжірибесінсіз өмір сүрмейді. Мұндағы дерек туралы мəселе мүлде маңызды емес: бастапқы 

деректерге деген маңызды əдіс.

Ұлттық білім беру жүйесі бойынша сұрақтарды қоюға əдеттегіден əлдеқайда көп көңіл 

берілуі мүмкін.Сыни тұрғысынан ойлау əдістемесінің негізгі оқушыларға, студенттерге бе-

ретіні:  білімді  терең  ұғыну;теория  мен  практиканы  біріктіру;  бір-біріне  құрметпен  қарау, 

мəдениетті  қарым-қатынаста  болу;  өз  пікірін  жақтай,  дəлелдей  білу;  ізденіс,  еркін  таңдау, 

жеке пікір, топпен талқылау; қажет жағдайда көзқарасын өзгерту т.б.Техниканың мұғалімге, 

оқытушыға  беретіні:  сыныпта  ашықтық  пен  жауапты  ынтымақтастық  атмосферасын  құру 

мүмкіндігі; оқу үрдісінде сыни ойлау мен тəуелсіздікті дамытуға ықпал ететін оқыту моделін 

жəне  тиімді  əдістер  жүйесін  қолдану  мүмкіндігі;өз  іс-əрекетін  сауатты  талдау  жасайтын 

тəжірибелі маман болуға мүмкіндік; басқа мұғалімдер үшін құнды кəсіби ақпарат көзі болу.

Өйткені сын тұрғысынан ойлау – ең алдымен шығармашылық ойлау. Л.С.Выготский ай-

туы бойынша:«Шығармашылық ойлау нəтижесінде жаңалық ашылады, тұлғаның дамуы же-

делдейді».Кез келген мəтін - жазбаша немесе ауызша - кейбір негізгі элементтері болуы тиіс, 

онсыз автор өз адресатқа өз хабарламасын жеткізбеу қаупі бар.

Кез-келген мəтіндісын тұрғысынан оқыту тиімділігін көрейік - жазбаша немесе ауызша 

мəтін болса - кейбір негізгі элементтерден тұруы тиіс, онсыз автор адресатқа өз хабарлама-

сын дұрыс жеткізбеу қаупі бар.Əрине, бұқаралық ақпарат құралдарында немесе күнделікті 

əңгімелерде біз онсыз оңай сөйлесе аламыз. Бірақ егер біз белгілі бір тұжырымдар жасала-

тын мағыналы əңгімелесуді жүргізгіміз келсе, кем дегенде, ой, сөз қозғаудың қалай салынға-

нына назар аударуымыз керек. Төменде осы элементтердің барлығын тізбектеп көрсетеміз. 

Бұл  тізімді  кез-келген  егжей-тегжейлі  негізде  қолдануға  болады.  Бұл  шынымен  де  өмірді 

əлдеқайда жеңілдетеді:

256

1.  Мақсат.  Кез  келген  мəтін  белгілі  бір  мақсатпен  жазылған  немесе  айтылған.  Автор 

кімге айтып жатыр жəне оқырмандарды ол неге сендіруге тырысады? Егер сіз мəтінді өзіңіз 

жазсаңыз,  көрсетілген  мақсаттан  ауытқып  кеткеніңізді  тексеріңіз.  Алдымен,  сіз  үшін  шын 

мəнінде  мағынасы  бар-жоғын  білу  керек  жəне  осының  барлығы  жұмсалған  күш-жігердің 

кеткені дұрыс па?

2.  Мəселе.  Мəселе  –  бұл  автордың  ол  жауап  беруге  тырысатын  мəселелер.  Əртүрлі 

көзқарастармен  қаралуы  керек  шешімдерден  нақты  шешім  қабылдаған  мəселелерді  бөліп 

алу қажет. Сонымен қатар, үлкен, негізгі мəселелерді кішігірім бөліктерге бөлінуі керек, се-

бебі босабстракцияға түсіп кетпеу үшін.

3.  Болжам. Бұл - автордың талап етілетін алғышарттары. Түсініксіз жорамалдар авторға 

немесе аудиторияға ыңғайсыз жағдайға əкелуі мүмкін, ол белгілі бір анекдотпен суреттеледі, 

онда адамға таңертең брендті ішуді қойғынын сұрайды. Бір нəрсені жазғанда немесе оқып 

жатқанда, біз бұл жорамалдардың не екенін жəне олар қаншалықты əділ екендігін ойласты-

руымыз керек.

4.  Көзқарас. Біз барлық нəрселерді шектеулі жəне жеке тұрғыдан қараймыз. Абсолютті 

объективтілікке қол жеткізуге болады, бірақ біз өз ерекшеліктері бар адамдармыз, сонымен 

қатар кез келген нəрсені əр түрлі тараптан түсіндіре алатын мүмкіндіктеріміз бар. «Құдай-

дың тақуасы», яғни толық жəне объективті білімді талап ету, дəл осы əділетсіз трюк болып 

қалады: ешкімде осы деңгей мен білімді жетік меңгеру үшін жеткілікті ресурстар болмайды.

5.  Деректер. Кез-келген мəлімдеме тиісті тақырыппен, яғни тақырыпқа қатысты дерек-

термен негізделу керек. Мысалы, ГМО-ның зияны туралы айтқан кезде, көршілердің пікіріне 

емес, ғылыми зерттеулерге немесе олардың танымал ғылыми транскрипциясына сілтеме жа-

сау керек. Сондай-ақ, біз келтірілген мəліметтердің біз қарайтын мəселеге қатысы бар-жоғын 

тексеріп алуымыз керек жəне біз тақырыптан алшақтап кеткен жоқпыз ба, бастысы осыны 

тексеру қажет.

6.  Тұжырымдамалар мен идеялар. Тұжырымдамалар ойлау құралдары болып табылады, 

бізоларсыз дұрыс сұрақ, пікір жасай алмаймыз. «Нақты нəрселер» туралы қалай сөйлескіміз 

келетінімізге қарамастан, бізге бұл үшін жасанды модельдер мен жалған түсініктер қажет. 

Жалғыз мəселе - олар дұрыс жəне нақты анықталуы керек - бұл объективті білім мен пікір, 

субъективті байқау арасындағы негізгі айырмашылық болып табылады.

7.  Қорытындылар мен түсініктемелер. Бұл деректерден мағынаны алудың тəсілдері. Бір-

дей мəліметтерді түсіне алудың тағы бір жолы бар екенін ескеріңіз. Егер солай болса, де-

ректердің мағыналы қорытынды жасауға жеткілікті болмауы мүмкін. Бұл жағдайда негізсіз 

болжамдар жасаудан гөрі бұл туралы тура айта кету керек.

8.  Салдары.  Автордың  негізгі  ойлары  мен  тұжырымдарын  елеулі  түрде  алсақ,  не  бо-

лады?  Олардың  оң  жəне  теріс  салдары  қандай?  Бір  қарағанда,  ақылға  қонымды  дəлелдер 

қайшы немесе мағынасыз салдарға əкеп соқтырады - бұл риторикалық «абсурдтық нүктеге 

жету» үшін негіз болып табылады.

Қазіргі  қолданып  жүрген  сын  тұрғысынан  ойлауды  дамыту  жобасын  пəн  ерекшелігіне 

қарай  қолдана  білу  –  оқыту  мақсатына  жетудің  бірден-бір  жолы.  Мақсатқа  жету  студент-

тердің өзі арқылы жүзеге асады. Оқытушы -ұйымдастырушы, бағыт беруші, сыныпта шешім 

жасаушы жəне үкім кесуші оқытушы емес, студент екендігі туралы пікір қалыптастырады, 

яғни студент-басты тұлғаға айналады, «студент оқу əрекеті-оқытушы» жүйесі қажет болады. 

Бұдан оқытушы рөлі төмендемейді, тіпті 2-3 есе жоғарылайды, енді ол білімді беруші ғана 

емес, танымдық іс-əрекеттерді əр тұлғаға лайықтап ұйымдастырушы, оқырманның қабілет 

көзін ашушы тұлға. Сөйтіп өз тəжірибемізде осы жаңа бағыттардың ортақ нүктесі қиылысар 

жерінде  бір-бірімен  ұштастыруға,  өзара  байытуға  үлкен  мүмкіндік  барын  көріп  отырмыз. 

Дəл осы тоғысудан ізденгіш оқытушы өзі үшін көп нəрсе алары сөзсіз. 

Осы тұрғыда сын тұрғысынан ойлауды дамыту бүгінгі күні көкейкесті мəселесін шешу-

257

ге бағытталған технология деуге əбден болады. Студенттің шығармашылығын шыңдайтын, 

оны ойы оқшау азамат етуге ықпалы мол əдістер жүйесі деп таныған жөн.

жүктеу/скачать 2,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: