Атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары 26 қазан 2019 ж
жүктеу/скачать 1,94 Mb. Pdf көрінісі
|
A Кекилбаев (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- А.Б. Салқынбай
| Пайдаланылған əдебиеттер:
1. Байжанов А. Құлан Кейкі батыр. Хикаяттар. – Астана, 1993. – 172 б. 2. Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. Т. 4. – Алматы: Қазақ энциклопедия, 2022. – 418 б. 3. Нұрманов А. Құлан ажалы. – Алматы: Раритет, 2005. – 223 б. 4. Мұқаев Б. Жалғыз жаяу. – Алматы: Рауан, 1986. – 451 б. 5. Тұрғынбекұлы C. Кейкі батыр. – Алматы: Білім, 2001. – 14 б. А.Б. Салқынбай, Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, филология ғылымдарының докторы, профессор (Қазақстан) ОППОЗИЦИЯЛЫҚ БОЛМЫС НЕМЕСЕ АҚЫНДЫҚ КРЕДО Мақала «Əлемнің когнитивтік бейнесі: қазақ тіліндегі ұлттық кодтар» ғылыми жобасы бойынша жазылған ХХ ғасырдың бас кезіндегі дүрбелеңі мол уақытта туып, азаттық үшін арпа- лысып, азаматтық үнін қалың көпке таратқан көсемдері бар қоғамда аз ғұмырын мəнді өткізген, “Дулатов, Байтұрсынов, Бөкейханов ...бірі – күн, бірі – шолпан, бірі – айым” деп ұлт азаттық жолындағы күрескер алаш азаматтарын ардақтай білген, «қараңғы қазақ көгіне күн болуды» көксеген ақын қандай көреген болған десеңізші. Қазақ халқының талай заманалар бойы аңсаған арманын көкжиек төріне шығарып, сол арқылы өзі де биіктеген ақын Сұлтанмахмұт Торайғыров ұлылықты бағалай білу арқылы өзі де сол ұлылыққа жеткен болар деп шамалауға негіз бар. Ақын шығармашылығы сан қырлы, мұнда арпалыс-тіршіліктің қоңыр күйі мен мұңы емес, сол арпалыстың өзі тұрады. Қарама-қайшылыққа толы тіршіліктің қызу майданы бар. Қым-қуыт замананың үні, қара қазақтың жарыққа ұмтылысы бар. Сұлтанмахмұт өлеңдеріндегі көркемдік қарама-қайшылық концептісі деңгейіне жеткен. Ақ пен қараның оппозициялық бағыттағы жары- сы ақынның “Байлық” пен “Кедейлік”, “Арыстан мен тышқан”, “Кедей” мен “Бай”, “Ауырмай есімнен жаңылғаным”, “Адасқан өмір”, “Жарлау” мен “Зар- ландым”, “Өң бе, түс пе” т.б. сияқты өлеңдерінің атынан, мазмұнынан, осы өлеңдер арқылы көрініс беріп тұрған авторлық идеядан айқын аңғарылады [1; 2]. Тіршілік-ғұмырда ақ пен қараның оппозициялық жарысы – мəңгілік. Дүние болмысының құндылығының өзі осы жарыстың аяқталмауында болар. Адам баласы бейнелеу əрекеті нəтижесінде санада концептуальдық əлем бейнесін қалыптастырады. Бұл адамға бағыт-бағдар жасауына, оны өзінің өмірлік мақсаттарына қолдануына жол ашады. Əрине, тіл болмыспен тікелей қарым- қатынаста бола алмайды, ол алдымен ой арқылы адам санасында бейнеленіп, 176 тіл арқылы көрініс табады. Сондықтан “болмыс – тілдегі ой” қатынасы маңызды болмақшы. Тілде қоғамдық сана таңбаланатындықтан, мəтіндер ой- лау əрекетінің нəтижесі ретінде сананың ұғымдық қорын құрайды. Осы реттен Сұлтанмахмұт өлеңдеріндегі оппозициялық қарама-қарсылық тек ақынның өз бойынан табылған қарсылық емес, қоғам өміріндегі бо- лып жатқан сəтті-сəтсіз өзгерістерден кейінгі қоғамдық сананың да жемісі. Ақынның классикалық өлеңіндегі: Қараңғы қазақ көгіне Өрмелеп шығып, күн болам. Қараңғылықтың көгіне Күн болмағанда кім болам, – деуінде қараңғы мен күн сөзі бір-біріне оппозициялық қатынаста тұр. Ақынның қараңғы қазақ көгіне деудің орны- на, оқымаған, надан, т.б. сияқты сөздерді қолданбауының мəні ерекше. Күн мен түн бір-біріне мəңгілік оппозицияда тұратын табиғи құбылыстар. Демек, ақынның жүрегі қазақтың өткенімен де осындай қатыста. Ол надандықпен шектеспек емес, берілмек, жеңілмек емес. Ал күн – ақынның басты концепци- ясын анықтайды, өйткені күн концептісінің мəні терең, онда жарық та, жылу да, сұлулық та, жақсылық та бар, Күн мəңгілік жарықтың, жақсылықтың сим- волындай, онымен таласқа түсе алатын өзгеше нысан жоқ. Қараңғылық пен жарықтың мəңгілік жарысынан ақын өзінің орнын белгілейді, табады; қарапайым бірақ таңғажайып тапқырлықпен адам мен наданның, жақсы мен жаманның арасындағы қарама-қарсылықтың, тек қарама-қарсылық емес, мəңгілік оппозицияның болмысын сəтті ашады: жүктеу/скачать 1,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|