Атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары 26 қазан 2019 ж
жүктеу/скачать 1,94 Mb. Pdf көрінісі
|
A Кекилбаев (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- М.М. Кожашев, Абай атындагы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің PhD докторанты А. Аханов
- ҚАЛМАҚ ТІЛІ: БОЛАШАҒЫ МЕН МƏСЕЛЕЛЕРІ
| Использованная литература:
1. The Handbook of Cognitive Literary Studies// Edited by L.Zunshine. – Ox- ford: University Press, 2015. – 681 p. 2. Лакофф Дж., Джонсон М. Метафоры, которыми мы живем: пер. с англ./ под ред. и с предисловием А.Н. Баранова. – М.: Едиториал УРСС, 2004. – 256 с. 3. Mary T. Crane. Shakespeare’s Brain: Reading with Cognitive Theory. – Princ- eton Press, 2000. – 276 p. 4. Сафронова Л.В. Поэтика романа В.Пелевина «Ампир В» в аспекте когнитивного литературоведения // Cuadernos de Rusistica Espaniola, выпуск 12, 2016. – С. 71-83. 5. Кубрякова Е.С., В.З. Демьянков, Ю.Г. Панкрац, Л.Г. Лузина. Краткий словарь когнитивных терминов / Под общей редакцией Е.С. Кубряковой. М.: МГУ им. Ломоносова, 1997. – 197 с. 6. Fauconnier G. Mental spaces // G. Fauconnier. – New York: Cambridge Uni- versity Press, 1994. – 240 p. 7. Степанов, Ю. С. Константы: Словарь русской культуры / Ю. С. Степанов. 3-е изд. – М.: Академический проект, 2004. – С. 42. 8. Воркачёв, С. Г. Методологические основания лингвоконцептологии / С.Г. Воркачёв // Теоретическая и прикладная лингвистика. Вып. 3: Аспекты метакоммуникативной деятельности. – Воронеж, 2002. – С. 93. 236 9. Цуркан В. В. Антология художественных концептов русской литературы XX века / В. В. Цуркан — «ФЛИНТА», 2013. – 232 с. 10. Жалаири . Произведения // https://www.youtube.com/c/ГалымжанЖала- ири 11. Толковый онлайн-словарь Ушакова // https://slovar.cc/rus/ushakov/402989. html М.М. Кожашев, Абай атындагы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің PhD докторанты А. Аханов, «№54 жалы білім беретін орта мектебі» КММ, тарих пəні мұғалімі (Қазақстан) ҚАЛМАҚ ТІЛІ: БОЛАШАҒЫ МЕН МƏСЕЛЕЛЕРІ Бүгінгі таңда қалмақ тілі Ресейдің аз пайдаланылатын тілдерінің бірі болып табылады жəне ЮНЕСКО-ға əлемнің жойылып кету қаупі төнген тілдерінің қызыл кітабына енгізілген. Қалмақия Республикасындағы тілдік ахуалды зерттеу қалмақтардың ана тілін жоғалту тенденциясы жылдан-жылға артып келе жатқандығын көрсетеді. Тек Ресей Федерациясында тұратын қалмақтар əлемнің басқа аймақтарындағы тілдік жағынан ең жақын этникалық топтар- мен салыстырғанда əлеуметтік-саяси жəне экономикалық жағдай тұрғысынан ең қолайлы жағдайда тұр. Олар жекелеген мемлекеттік аумақтық құрылымға – Қалмақия Республикасына өзінің заң шығарушы жəне атқарушы өкілеттіктері бар бұқаралық ақпарат құралдарымен, қалмақ тілі республиканың мемлекеттік тілдерінің бірі мəртебесі бар бұқаралық ақпарат құралдарымен жалғыз ой- рат. 2010 жылғы халық санағы бойынша Ресейдегі қалмақтардың саны 183 мың 372 адамды құрады, оның ішінде 162 мың 740 адам Қалмақияда тұрады, бұл республика халқының 57,4% құрайды. 80 мың 546 адам (49%) қалмақ тілін білетіндігін көрсетті [3]. Бір қарағанда, бұл ынталандыратын сандар, бірақ шын мəнінде сөйлейтін жəне сөйлейтін адамдар аз. «Ана тілі» ұғымы адамдардың санасында этникалық ұқсастықпен байланысты, сондықтан көптеген қалмақтар қалмақ тілін өздерінің ана тілі ретінде таниды, өйткені қалмақ тілі өз ұлтының тілі болып табылады, сондықтан тілмен сəйкестендіру тілді білу мен қолданудың нақты деңгейіне байланысты емес, бірақ ұлтынан. Зерттеушілер қалмақтар арасында орыс тілі мен ана тілін білу деңгейі тең емес екенін атап өтеді [2, 378-379 бб.; 5, 139 б.; 6, 132 б.]. Қалмақтар орыс тілін жетік біледі, ал көпшілігі ана тілін нашар біледі не- месе мүлдем білмейді. Бұған бірнеше себептер бар. Олардың бірі патша за- 237 манынан келеді, орыс тілін білу жəне қолдану қалмақтарға өмірде сəтті алға жылжу үшін үлкен мүмкіндік берді. Бұл үрдіс Кеңес өкіметі кезінде, ХХ ғасырдың 30-жылдары қалмақ отбасыларының белгілі бір бөлігі бала- лармен екі тілді қарым-қатынасқа көшкен кезде де жалғасқан, ал кейбір от- басыларда бұл байланыс тек орыс тілінде болған. Қалмақ автономиясының жойылуының жəне олардың Сібірге Кеңес Одағының шығыс аудандарына жер аударылуының нəтижесінде, қалмақтар Оралдан Сахалинге дейін, негізінен орыс халқының арасында орналасқанда басталды. Депортация қалмақтардың азаюына, материалдық жəне рухани мəдениеттің жоғалуына, қалмақ тілінің қоғамдық-саяси өмір саласынан кетуіне əкелді. Автономия қалпына келтіріліп, қалмақтардың туған жерлеріне оралғаннан кейін ұлттық мəдениет пен тілді жандандыру үшін белгілі шаралар қабылданды, қалмақтар ұлттық мектебі жандана бастады. Алайда, Кеңес өкіметінің басында жарияланған ұлттар мен тілдердің теңдігі қағидаттары тілдерді ассимиляциялау, орыстандыру жəне ұлттардың бірігуіне бағытталған бағыт алған кезде, одан əрі тіл саясаты бұрмаланды. Бұл курстың бағыттарының бірі ұлтаралық қатынас тілі ретінде орыс тілі негізінде жүргізілетін білім беруді біріктіру болды. Владимир Алпатов атап өткендей: «50-ші жылдардың соңы – 1960-жылдардың басы. КСРО-да ең белсенді орыстандыру кезеңі болды. 1958 жылы мектеп ре- формасы басталды, оның ішінде ата-аналарға балаларына оқыту тілін таңдау құқығы енгізілді. Бірден ұлттық мектептер саны күрт қысқарды. Ұлттық мек- тептерде əдетте орыс тілін толық меңгеру мүмкін болмады» [1]. ХХ ғасырдың 60-жылдарының басында Қалмақиядағы барлық мектептер бірінші сыныптан бастап орыс тіліне аударылып, қалмақ тілі мен əдебиеті тек оқу пəні ретінде оқытыла бастады. Қалмақ тілінде оқытатын соңғы мектеп 1963 жылы жабыл- ды [4, 118 б.]. Ұлттық саясаттың деформациясы, ана тіліне нигилистік көзқарас тенденци- ясы ұлттық тілдердің дамуын жасанды түрде тежеп, тарылта бастады, олардың қолданылу аясын шектей бастады, нəтижесінде КСРО-да көптеген автономи- ялар өз тілін мүлдем жоғалтты Қалмақ тілінде сөйлесуге деген уəж біртіндеп жоғалып кетті жəне ХХ ғасырдың 70-жылдарының ортасынан бастап қалмақ тілі анклав тіліне айналды, ол қалалардан шығарылды жəне олар тек шағын қалмақ ауылдарында қалды. Қалмақтар. ХХ ғасырдың 90-жылдарының ба- сында Ресей Федерациясының көптеген ұлттық аймақтарында, оның ішінде Қалмақияда тіл проблемаларына деген қызығушылық артты. 1990 жылы 18 қазанда республиканың Жоғарғы Кеңесі «Тілдер туралы» Заң қабылдады, оған сəйкес қалмақ жəне орыс тілдері мемлекеттік тіл мəртебесін алды. 1991 жылы 12 ақпанда Республика Үкіметі қалмақ жəне басқа ұлттық тілдерді дамытудың мемлекеттік бағдарламасын бекітті. 2001 жылы Л.В.Намруева социологиялық сауалнама жүргізіп, мынадай қорытындыға келді: «Қазіргі уақытта екі тілділік туралы айтуға негіз жоқ, өйткені титулдық жəне титулдық емес ұлттардың белгілі бір бөлігі қалмақтың функци- 238 яларын кеңейту мен қалпына келтіруге қатысуға дайын емес. тілі. Объективті жəне субъективті себептерге байланысты адамдар барлық коммуникативті қажеттіліктерге қызмет ететін орыс тіліне толықтай қанағаттанатын, өз ана тіліндегі қалмақ тілінде қарым-қатынас дəстүрін жалғастыра алмайды, бірақ одан əрі қарай жалғастыра бермейді ». Алайда, соңғы кездері қалмақ тілінің жандануының позитивті тенденциясы байқалды, өйткені тұрғындар, əсіресе жастар көпшілігі өз ана тілдерін меңгергісі келеді. Қалмақ тілінің қайта өркендеуінің маңызы отбасына тиесілі, оны бұл жағдайда ешкім алмастыра алмайды, өйткені тілді білу деңгейіне əсер ететін факторлардың бірі адамның балалық шағы өтетін тілдік орта, ата-анасы сөйлейтін тіл болып табылады. Сондықтан мəселені шешу ең алдымен қалмақтардың өздеріне байланысты. Қалмақ тілінде нақты өмірдегі анықталмайтын ұстаным мəселесі жақсы белгі жəне тілді қайта түлетудің алғашқы қадамы деп санауға болады. Осылайша, сарапшылар мен үкімет бұл мəселені шешу үшін қабылдаған шаралар, сондай- ақ ұлттық ерекшелігі оқиғалардың оң дамуына күшті серпін болып табылады. жүктеу/скачать 1,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|