Атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары 26 қазан 2019 ж
жүктеу/скачать 1,94 Mb. Pdf көрінісі
|
A Кекилбаев (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Му, фын, ли (
- Лазы
- Дуфо, Дуфохана
| Сəрі, мысқал (市钱) ‐бір жың төрт сəрі. Бір мысқал қазіргі есепте 10 грам
мөлшерінде, ақша, күмістің бірлік өлшемдері, əзір аз қолданылады, біртіндеп архейзм сөзге айналып барады. Му, фын, ли (厘、分、亩) ‐ жерді өлшеу бірліктері, қазірде қолданады, көбінде халқаралық бірлік таңбасы гегтар қолданылуда. Сəй (菜) ‐қытай тілінен енген сəй сөзі халық тілінің заңдылығы бой- ынша тəбиғи түрде айтылып жəне жазылып жүр. Қазір ауыз екі тілде біраз қолданылуда, орнын көктат атауы дерліктей басты. Лазы (辣子) ‐ ауыз екі тілде кейде қолданылып жүр. Қазақша қызылбұрыш. Жаңду (豇豆) ‐ бұршақтың бір түрі. “Жылында əрең бір дəн астық тапсада, жемек ішпегі жалданған кісілерден болушы еді.” [3] Дəн (担) ‐ астық өлшемі, қазір негізінен қолданылу орнын жоғалтты. 2. Тұрмыстық атаулар “Дай сұң атты жетім бала үйін жəне жерін даңға қойып еді” [4] Даңға (当铺) ‐ қазір көбінде қолданылмайтын болды. Орнын кепілге қоию сөзі басты. Шай (茶) ‐ Қытай тілінен енген шай сөзі халық тілінің заңдылығы бойын- ша тəбиғи түрде айтылып жəне жазылып төл сөзімізге айналып кетті. Азаттықтан бұрынғы гөминдаң үкметінің билеп-төстеуіндегі ескі Қазақ омырынен алып жазылған Таңжарықтың “Анар сəуле” Дастанында: “Қымыз құй, самауыр қой”− деп байбіше, Бұйырды қызметке Анар жасты. Далаға самауырмен қойылды шай, Бұраңдап болды Анарқан дүниесі сай [5] 241 “Шай” сөзі тілге алынған. Мұнда “Ча” Болмастан Қазақ тілінің заңдылығына əбден бағынған, яғыни бұл арада төл сөзіне бір бөлек еміле, өзге тілден енген сөзге бір бөлек еміле қолданылған жоқ. Шай сөзінің Қазаққа сіңісті болған тарихы сонау ертеден басталады, қазірде жалпы беттік қолданылуда. “Мұның үстінде дуфо жасау үшін керекті барлық саймандар алынып, Дуфо- хана ашылды” [6] Дуфо, Дуфохана (豆腐) ‐ Дуфу депте айтылады. Доуфу сөзінен тікелей аударып алынған, кейіндеп бұршақ Ірімшігі деп алынды, шеттен енген зат есім жасайтын “Хана” жұрнағы жалғанып доуфу жасайтын орынды көрсетіп отыр. Кейбір жерлерде əлі де қолданылады. Пал (罚了) ‐ салық салу. Қытай тілінде “Фалы” болып оқылады. Айтылу- да “Ф” дібісі “П” ға озгеріп “Ы” жұрнағы түсіп қалған, қазірде көп қолданысқа түсіп, ауыз екі тілде “Салық” сөзімен қатар келеді. жүктеу/скачать 1,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|