Атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары 26 қазан 2019 ж
жүктеу/скачать 1,94 Mb. Pdf көрінісі
|
A Кекилбаев (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- А. Мұхаметқали, Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің 2-курс магистранты (Қазақстан) Ғылыми жетекші – Г.Ж. Болатова
- БАҚЫТЖАН МОМЫШҰЛЫ РОМАНДАРЫНЫҢ КОМПОЗИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ
| Пайдаланылған əдебиеттер:
1. Бөкеев О. Біздің жақта қыс ұзақ. – Алматы. – 244 б. 2. Бөкеев О. Екі томдық таңдамалы шығармалар. – Алматы: Жазушы, 1994. – T.1. – 496 б. 3. Кемелбаева А. Оралхан Бөкей: «Қар қызы» // Отукен. – №2 (2). – 221-230 б. 4. https //alashainasy.kz/proza/ - oralhan-bokey-kar-kyizy-52406/ А. Мұхаметқали, Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің 2-курс магистранты (Қазақстан) Ғылыми жетекші – Г.Ж. Болатова, қазақ əдебиеті жəне əдебиет теориясы кафедрасының аға оқытушысы, филология ғылымдарының докторы БАҚЫТЖАН МОМЫШҰЛЫ РОМАНДАРЫНЫҢ КОМПОЗИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ Сюжеттің əр бөлігін бір бүтінге тұтастырып, оларды шығармадағы оқиғаның даму барысына қарай жүйелі орналастыратын компонент – компози- ция. Алайда күрделі «композиция» ұғымының ауқымы əлдеқайда кең. Қазіргі таңда əдебиеттануда композицияға жеткілікті көңіл бөлінбейді. Көп жағдайда композиция сюжет пен оның элементтері туралы түсінікпен ғана шектеледі. «Нағыз кемел туындыда, – дейді Л.Н.Толстой, – бір өлеңді, бір көріністі, бір айшықты сөз тіркесін, бір бөлшекті шығарманың тұтастығына, бүтін бітіміне нұқсан келтірмей, өз орнынан басқа жерге ауыстыра алмайсыз» [1, 131 б.]. Ойшылдың бұл пікірі, ең алдымен, шығарма композициясына, оның тұтастық сипатына қатысты. «Композиция – көркем шығарманың құрылысы» деген хрестоматиялық анықтаманы да оқушы жатқа білгенімен, оның мəнін терең түсіне бермейді. Кең мағынасында композиция – көркем форманың құрылымы жəне оның ең бірінші қызметі – бір бүтіннің барлық бөлшектерін біріктіру. Екінші қызметі – шығармадағы образдарды жүйе-жүйесімен орналастыра отырып, белгілі бір көркемдік мағына жүктеу. Композицияны шартты түрде сыртқы жəне ішкі деп жіктеуге болады. Шығарма композициясын талдау барысында жиі кездесетін кемшілік – студенттер көбінесе оның сыртқы құрылымына: томда- рына, бөлімдеріне, тарауларына көп тоқталып жатады. Туындыны тарауларға бөлудің көмекші сипаты ғана бар, ол композициялық құрылымның ішкі қабаттарына бағынады. Алайда сыртқы композицияның барлық шығармаларда бола бермейтін: арнау, эпиграф, пролог, эпилог, афоризмдер, диалог, хаттар т.б. сияқты белгілерін назардан тыс қалдырмау қажет. [2, 1 б.] 266 Қоғамда интеллектуалдық ой өріс болу үшін ұрпақ болмысы мінсіз болуы қажет. Елдің тұрмыс тіршілігімен тыныс алып, өмірімен етене байланысып өскен ұрпақ өмірге ширығып өседі. Өмірге ширыққан адам елге жаны ашитын, бойында бар қабілетті, қолы жеткен бар игілігін елге арнайды. Елге жаны аши- тын зиялы адам өз заманының жетістігін білімге, өнерге, ғылымға жастарды бағыттау оның жетістігіне елдің қолын жеткізу деп түсінеді. Жеке адамның, əлеуметтің рухани жаңғыруы өмірге, уақытқа ақыл парасатымен, білімімен бейімделе білуде. «Сыновья великого волка» романының жаңа көркемдік-эстетикалық биік өредегі ұлттық жəне адамзаттық өзекті тақырыптарға дендей енуі заңды құбылыс. Себебі, тəуелсіздік кезеңінін орнауымен тарихи санадағы ақтаңдақ беттерді жазу тəуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бері ерекше қарқынмен да- мып, еселей түскені хақ. Бұл романға арқау болған сюжеттік-композициялық желілердегі қақтығыстар, қазіргі прозадағы жаңаша жазылған тарихнамалық- дерекнамалық деректі тұжырымдары негізінде жазылғандығымен ерек ше- лене ді. «Сыновья великого волка» романы – қазақ халқының болмысы жай- лы ой толғаныс, қиын əрі жанкешті бейнеті мен кешегі игілігімен ұштасқан болашаққа деген жарық келешегі, алаңдатарлық жасампаз сенімі. Қазақтар жаһанданудың кереғарлығын сəйкестендіре отырып, айырмашылықтарды жо- ятын сұрапыл апатты көндіре ала ма? Ұлттық болмысын сақтай отырып, ата- бабадан мұра боп қалған ұлттық бейнесін, тілі мен дінін, рухы мен ділін, пейілі мен дəстүрді қатар алып жүре ма? Кешегісі, бүгіні мен ертеңі, мəңгіліктің шекарасы мен өзгеруші құбылыстар өзара тығыз байланыста. Оларды бөлек алып қарастыра алмайсың, жұлып ала алмайсың. Кем-кемдеп ажырау – бұл трагедия. Мəңгілік айналымдағы үш ипостасалардың бірегейлігі бүтін жəне толық монолиттіге айналған. Мұнда көшпенді-қазақтың, еңбекшіл-қазақтың, субъект-қазақтың тарихына барлық рухыңмен сезініп, енуге жол ашылады. Қазақтың жаны түздей кең жəне еркін, «Мыслит он космическими категория- жүктеу/скачать 1,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|