Атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары 26 қазан 2019 ж
жүктеу/скачать 1,94 Mb. Pdf көрінісі
|
A Кекилбаев (1)
| Біз ерекше бір сəуле мен əсем дыбыстар,жарқын күлкі мен жеңіл мұң
тоғысып жататын осынау кештерді ұнатушы едік. Жан жүрегімізбен ұнататынбыз. Мен əрдайым сенің күлкіңді аңсаймын. Сенің күлкің сараң да сұсты, мысқыл аралас мейірімді күлкі,бірақ ол ешқашан жылусыз немесе жасанды болған емес. Ал сен өз күлкіңнің сондай керемет əрі жүрекке жылы тиетінін білмейтін де боларсың. Мен өмірден қиындық көріп, көңілім сырдаң тартқан шақтарда əрдайым сенің күлкіңді аңсаймын. …Жылдар өтті, ал менің түйсінгенім – сенің күлкің тек мені ғана жылы шуағымен баураған екен. Жұрт сені тек сұсты кейіпте ғана көреді,сондықтан олар ішкі жан- дүниеңді білгісі де келмейтін болар? Бірақ, тау тасындай қатал адамнан мейірім күту де қиын ғой. Сенің күлкің жайлы білген соң олар өзіңді бұрынғыдан да гөрі іш тартады. Ал сенің күлкің, батырым, жан сарайыңның əлсіздігінен емес, мөлдір мейіріміңнің молдығынан деп білемін. Мейірім бəрінен де күшті. Адам барлық уақытта жек көре алмас, бірақ ол ешқашан да сүйіспеншіліксіз тұра алмайды. Сен үлкен жүректі адамсың. Сенің жүрегің батылдыққа толы, адам қайғысы мен мұңына əрдайым ортақ. Ержан есімді немерең дүниеге келгенде сенің жүрегің нəзік үміт пен махаббаттан жарылуға шақ қалды. Раушан гүлінің бір шоғын менің кішкентайыма алып келіп – менің немерем бар, оның есімі əлі белгісіз, бір-ақ адам атын алатыны анық, – деп айғайладың.Қуаныштан сыйлық алуды да ұмытқаныңды айтып күлдің, 269 бірақ осы сəттерде көйлегіңді де шешіп беруге дайын тұр едің. Иə, мен сенің ұлыңмын, мен ғана емес, карточка жүйесін өзгерткен қырық жетінші жылы менімен бірге нан кезегінде тұрған барлық бауырларым сенің ұлың. Иə, сен менің əкемсің, сен қырық бірінші жылы дүниеге келген барлық ұлдың əкесісің, олардың қара көздері мен көкшіл жанарларынан мен əлі күнге ескі жараның сыздағанын сезгендей боламын. [4, 92 б.].Мұнда автор тек жазушы ғана емес, ұлт тарихы мен ұшқан ұядағы тəрбиеден тамыр алған, халқының бүкіл бет- бейнесін бала кезінен көңіліне тоқып өскен өрелі өнерпаз болғандықтан өзі оқырманға ұсынып отырған кезең шындығын елден естігені бойынша емес, өзі көріп, сезінген, куə болған кейіпкер ретінде біліп, баяндайды. «Жанымның жарық жұлдызы» жазушының романындағы мына сөздерінде көп мəн жатыр: “Өнер, ғылым қаражатпен табылады. Өнер, ғылым қаражат табады. Қаражат жан асырайды, халықтың өнерлі болып жетілуіне де байлық керек, - дейді ол. - Жалаңаш кедейге өнер үйрен деу - өгізбен жарысып бəйге ал деген сияқты. Надан болсақ та, бай болайық десек, ғылымсыз байлық баянсыз болмақ, бұлай болған соң, ғылым мен байлық екеуі де керек ғылым білімге қанады. Ғылымсыз білім сыңаржақ ғылым білімді ұлғайтады, ғылымсыз білім тым құрғақ, білімді орнына жұмсау керек. Білімді орнына жұмсайтын не? Ол - тəрбие” [5, 99 б.].Сонымен, білімнің адамзат игілігіне жұмсалуы, жұмсалмауы тəрбиеге байланысты екен. Тəрбиесіз білімді адам сол білімін адамзаттың игілігіне де, сорына да оңды-солды жұмсай беруі мүмкін. Тəрбиелі адам, яғни иманды адам, толық адам ондайға бармақ емес, ол білімін өз орнына, игілікке, адамзаттың гүлденуіне жұмсайды... Міне, осындай-осындай ізгі ойларға жетелейді. да прототиптік образдары сомдалған халық ағартушылары өзінің мəңгі өлмес шығармаларымен халқына сөздің ұлы мағынасында ұстаздық ете бастағанына біршама уақыт өтті. Содан бері оның артына қалдырып кеткен мұралары елі мен жұртының рухани өміріндегі қай бұрылыстар мен қай құбылыстар тұсында да айнымас темірқазық, адастырмас құбыланама болып қызмет етіп келеді. Эстетикалық қажеттілік, автордың пікірінше, қоғамның нақты жағдайы мен форманың сұлулығына деген əлеуметтілік қажеттіліктен туындайды. Дегенмен, бұл идеяның қолданысының тарихи шеңбері тар. Мəселен, ежелгі кездерде эстетикалық құндылықтардың қалыптасу заңдылықтары нақты бір таптың жағдайына байланысты болған емес. Сонымен қатар оны қазіргі заман шынайылығына да қолдануға келмейді, себебі, қазіргі таңдағы таптарға бөліну мен олардың қарсыластығы нақты көрініс тапқан жоқ. Керісінше, аталмыш романда ірі тарихи тұлғалар мен көрнекті өнер адамдарының орны айшықталды. «Сыновья великого волка» романына қайта оралсақ, мұнда диалог үлгі- лерінің ең негізгілерін іріктеп алып, өзімізше байыптап, хабарламалық, психологиялық, характертанытқыштық, сюжетдамытушылық функцияларды атқаратын проблемалық диалог, тұрмыстық диалог, полемикалық диалог, 270 мүдделері ортақ екі адамның ұғынысып, түсінісуіне негізделген диалог – түсінісу, қос кейіпкер көзқарасының үндесуінен туатын диалог – гармония жəне мүдделері қайшы келетін екі қарсылас кейіпкер арасындағы тартыстан туындайтын диалог – дау, диалог – тартыс, диалог – жекпе-жек деп диалог үлгілерін өз тұрғымыздан шарт¬ты түрде осындай түрлерге жіктеп отырмыз. Əрине, бір ескеретін жай – бұл диалогтардың ара-жігі нақты ажыратылмаған шартты түрде жіктелуі. Тарихи тұлғалар арасындағы диалог қазақ қоғамында ерекше еңбегімен жарқыраған халық ағартушылары мен қоғам қайраткерлеріі өнегелі өмірі мен өз ұлтына жасаған қамқорлығы, жаңа кеңестік кезеңді құрудағы азаматтық адалдығы, т.б жөніндегі ой-толғаныстан тұрады. Олардың сыртқы тұлғасын ғана суреттеп қоймай, ішкі дүнеисіне де үңіліп, кейіпкер психологиясы- на тереңдей енеді. Роман кейіпкерлері – күнделікті өмірде жиі кездесетін қарапайым еңбек адамдары. Жазушы олардың қызмет бабы, жұмыс дəрежесінің өсуін емес, рухани өсуін, адамгершілік жайындағы түсінік-талғамын молырақ көрсетеді. Роман өзара сұхбатқа еске алу əдісіне құрылып,екі кезеңнің оқиғасы алма- кезек ауысып, бір-бірімен іштей рухани байланыста дамытып отырады. Алай- да, шығармадағы өмірлік əсерлер, баяндалып отырған тарихи оқиғалар мен оларға деген бүгінгі көзқарас əдепкіде кəсіби кітаби білім, тек автордың өз өресі тұрғысынан талданғандай сынай танытқанымен ондағы ұлттық рухқа құрылған интеллектуалды сұхбат оқушысын жалықтырмай терең ойларға жетелейді. жүктеу/скачать 1,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|