Атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары

Қазақ түріктері қорының басшысы Дервиш Кылычтың мәлімдемесінде 2007 жылғы санақ нәтижесінде Түркияда алты мың отбасы мен екі мыңнан астам қазақ бар екені анықталды. 2008 жылғы халық санағы бойынша қазақтар ең көп тұратын Ыстамбұлдағы Зейтинбурну ауданындағы халық саны 13400-ден 10000-ға дейін азайған. Оған себеп – Түркиядан Қазақстанға жыл сайын 50 отбасы қоныс аударады [6].

Түркиядағы қазақтардың тілдік қатынасы

Түркияға қоныстанған қазақтармен жеке сұхбаттар нәтижесінде алынған жинақталған мәтіндер негізінде Түркияда тұратын қазақ түріктерінің тілі Түркия түрікшелерімен және стандартты қазақ түріктерімен салыстырылып, кейбір ортақ және әртүрлі деректер анық- талды.
1. Құрастыру барысында мәтінді құру кезінде стандартты қазақ түрік тіліне сәйкес кел- мейтін сөйлем үзілімдері мен қате тіркестер анықталды. 2. Қазақстандағы қазақтардың тілін Түркияда тұратын қазақтардың тілдерімен салыстырған кезде Түркия қазақтарының син- гармонизм (дауысты-дауыссыз дыбыс үндестігі) ережесін өте жақсы сақтағаны байқалады.
3. Көшіп келген жерлеріне (Ауған, Қытай) қарай қазақша айтылуында айырмашылықтар бар. Қытай қазақтары сингармонизм ережесін сақтай отырып, жұмсақ сөйлейді. Дегенмен, ауған казактары сәл қаталырақ. 4. Түркияда тұратын қазақтардың тілінде Түркия түрікшесінің әсері байқалады. 5. Түркияда тұратын егде жастағы адамдардың сөйлемде түрік сөздерін де қолданатыны анықталды. 6. Орыс тілінде қолданылатын күнделікті сөздер Түркияда тұратын қазақтардың тілінде де қолданылады. 7. Қазақ түріктері мен түрік түріктері қатар қолда- нылып, аралас сөз тіркестерінің жасалғаны байқалады. 8. Сөйлеуде кейбір дыбыстарды өз- гертуге болатын мысалдар да бар. 9. Кейбір сөздер стандартты қазақ түрікшеден айырма- шылығы түрік акцентіне сәйкес айтылады. [7, 220-221].
Түркиядағы ауған қазақтары бойынша жүргізілген зерттеудің нәтижесі мынадай: 1932 жылы Ауғанстан жеріне қоныстанған қазақ түріктері бұл өңірде қырғыз, түрікмен, өзбек,
ауғандармен бірге өмір сүрген. 1932 жылы Ауғанстанға қоныстанған қазақтар бұл өлкеде қырғыз, түрікмен, өзбек, ауғандармен бірге өмір сүрген. Сол себепті олардың тіліне парсы сөздерінен басқа, аз да болса басқа түркі тілдерінен енген сөздер де еніп отыр. Осы сөздер- мен қатар Ауғанстан қазақ тіліне басқа тілдердің дыбыстық ерекшеліктері де әсер етті. Зерттелетін тіл жалпы қазақ тілінің жазба тілімен бірдей. Дегенмен, дөңгеленген дауысты дыбыстары бар сөздердің түбірі мен түбірлеріне келетін жұрнақтардың дауысты дыбыстарындағы дөңгелектенуі бұл тілді қазақ тілінен, яғни жазба тілден ажыратады [8, 173- 174].

жүктеу/скачать 1,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: