Қҧс жолы (немесе бас әріппен Галактика

"SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD:
CHALLENGES OF THE XXI CENTURY" 
NUR-SULTAN, KAZAKHSTAN, JULY 2019
 
308 
жҧлдызаралық кеңістікке таралған жеке атомдар мен тҥйіршіктерден қҧралған. Бҧлардың 
ҥлкен бӛлігінің пішіні линза тәріздес, оның кӛлденеңі шамамен 30 кпк, ал қалыңдығы 4 
кпк. Кіші бӛлігінің пішіні сфера тәріздес, оның радиусы шамамен 15000 пк. Қҧс 
жолы галактикасының барлық қҧраушылары кіші симметрия осінен айналатын, бірыңғай 
динамикалық жҥйе болып байланысқан[2]. 
Жердегі бақылаушыға аспандағы мыңдаған жеке жҧлдыздар Қҧс жолы тәрізді 
кӛрінеді. Осыған байланысты біздің галактика Құс жолы жүйесі деп те аталады. 
Қҧрамына Кҥн енетін галактиканы басқа галактикалардан ажырату ҥшін, оны кейде 
«біздің галактика» деп те атайды. Кейде Галактика (бас әріппен) деп те жазылады. 
Қҧс жолы — кең, ақшыл жолақ болып тҧтасқан орасан кӛп жҧлдыз шоғыры. Алайда 
аспан сферасына қатарласа проекцияланатын жҧлдыздар кеңістікте бір-бірінен алшақ 
орналасқан. Сондықтан әр тҥрлі бағытта секундына ондаған, жҥздеген километр 
жылдамдықпен қозғалатындығына қарамастан, олар бір-бірімен ешқашан соқтығыспайды. 
Жҧлдыздардың кеңістікте таралу тығыздығы Галактика полюстерінің бағытында тым аз 
болады. Жҧлдызаралық зат та кеңістікке бір қалыпты таралмаған, олардың басым 
кӛпшілігі жеке бҧлттар мен тҧмандықтар тҥрінде галактикалық жазықтықтың маңына 
шоғырланған.
[1]
 
Қҧс 
жолының 
жҧлдыздық 
табиғатын 
тҧңғыш 
рет 1610 жылы Галилео 
Галилей байқаған. Бірақ Галактика қҧрылысын жҥйелі тҥрде зерттеуді XVIII 
ғасырдың аяғында Уильям Гершель бастады. Ол ӛзінің жҥргізген зерттеулері негізінде 
бақыланған жҧлдыздар пішіні сопақ, алып жҥйе қҧрайды деген болжам айтты. Василий 
Струве 1847 жылы кӛлем бірлігіндегі жҧлдыздар саны галактикалық жазықтыққа 
жақындаған сайын кӛбейетіндігін, ал Кҥннің галактика ортасында орналаспағандығын 
анықтаған. Ол 1859 жылы бҥкіл Галактика жҥйесінің осьтен айналу ықтималдығын 
кӛрсеткен. 
Галактиканың 
мӛлшері 
жӛнінде XX 
ғасырдың 1-ширегіндегі 
неміс 
астрономы Хуго Зелигер мен голланд астрономы Якобус Каптейн дәлелді пікір айтты. XX 
ғасырдың 20-жылдарында америкалық астроном Харлоу Шепли Галактика орталығының 
бағыты Мерген шоқжҧлдызында екендігін анықтап, кҥннің галактика орталығында 
орналаспағандығын 
дәлелдеген. 
Швед 
астрономы Бертиль 
Линдблад жҧлдыздар 
жылдамдығының әр тҥрлі болатындығына сҥйене отырып, Галактиканың динамикасы мен 
қҧрылысын зерттеген, Галактика қҧрылысының кҥрделі екендігін ашқан. Галактикалар – 
біздің Галактикадан тыс орналасқан алып жҧлдыздық жҥйелер. Олар аспанда Қҧс 
жолынан тыс жарық тҧман тҥрінде кӛрінеді. Сондықтан оларды галактикадан 
тыс тұмандықтар деп те атайды. Америка астрономы Эдвин Хаббл XX ғасырдың 20-
жылдарында бізге ең жақын Галактика ӛте әлсіз кӛптеген жҧлдыздардан тҧратындығын, 
оның ішінде цефейлер типтес айнымалы жҧлдыздардың болатындығын байқаған. XX 
ғасырдың 30-жылдары эллипстік ергежейлі Галактика, ал 60-жылдары кӛптеген сақина, 
дискі тәріздес Галактика және алыс орналасқан жинақы Галактика ашылды. Қуатты 
радиосәуле шығаратын топтасқан галактика N-галактикалар қатарына жатады. Бес 
метрлік телескоппен жиырма бірінші жҧлдыздық шамаға дейінгі бірнеше миллиард 
Галактикаларды кӛруге болады.
[2] 

жүктеу/скачать 8,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: