Атты студенттердің ІІІ ғылыми-практикалық конференциясының м а т е р и а л д а р ж и н а ғ Ы

44 
 
отпечаток  на  всю  последующую  жизнь.  Общение  с  родителями,  родственниками, 
сверстниками  и  взрослыми,  поведение  и  настроение  окружающих,  слова,  взгляды, 
жесты, мимика - всё это впитывается, откладывается, фиксируется в сознании.  
В  книге  «Общие  вопросы  эстетического  воспитания  в  школе»  под  редакцией 
известного  специалиста  по  эстетическому  воспитанию  В.Н.Шацкой  мы  нашли  такую 
формулировку:  «Педагогика  определяет  эстетическое  воспитание  как  воспитание 
способности  целенаправленного  воспринимать,  чувствовать  и  правильно  понимать  и 
оценивать  красоту  в  окружающей  действительности  –  в  природе,  в  общественной 
жизни, труде, в явлениях искусства». 
В  кратком  словаре  по  эстетике  эстетическое  воспитание  определяется  как 
«система  мероприятий,  направленных  на  выработку  и  совершенствование  в  человеке 
способности  воспринимать,  правильно  понимать,  ценить  и  создавать  прекрасное  и 
возвышенное  в  жизни  и  искусстве».  В  обоих  определениях  речь  идёт  о  том,  что 
эстетическое  воспитание  должно  вырабатывать  и  совершенствовать  в  человеке 
способность  воспринимать  прекрасное  в  искусстве  и  в  жизни,  правильно  понимать  и 
оценивать  его.  В  первом  определении,  к  сожалению,  упущена  деятельная  или 
созидательная  сторона  эстетического  воспитания,  а  во  втором  определении 
подчёркивается,  это  эстетическое  воспитание  не  должно  ограничиваться  только 
созерцательной  задачей,  оно  должно  также  формировать  способность  создавать 
прекрасное в искусстве и жизни. 
Д.Б.Лихачёв  в  своей  книге  «Теория  эстетического  воспитания  школьников» 
опирается  на  определение  данное  К.Марксом:  «Эстетическое  воспитание  – 
целенаправленный  процесс  формирования  творчески  активной  личности  ребёнка, 
способного  воспринимать  и  оценивать  прекрасное,  трагическое,  комическое, 
безобразное  в  жизни  и  искусстве,  жить  и  творить  «по  законам  красоты».  Автор 
подчёркивает  ведущую  роль  целенаправленного  педагогического  воздействия  в 
эстетическом  становлении  ребёнка.  Например,  развитие  у  ребёнка  эстетического 
отношения к действительности и искусству, как и развитие его интеллекта, возможно 
как  неуправляемый,  стихийный  и  спонтанный  процесс.  Общаясь  с  эстетическими 
явлениями жизни и искусства, ребёнок, так или иначе, эстетически развивается. Но при 
этом  ребёнком  не  осознаётся  эстетическая  сущность  предметов,  а  развитие  зачастую 
обусловлено стремлением к развлечению, к тому же без вмешательства извне у ребёнка 
могут  сложиться  неверные  представления  о  жизни,  ценностях,  идеалах.  Б.Т.Лихачев, 
также  как  и  многие  другие  педагоги  и  психологи,  считает,  что  только 
целенаправленное  педагогическое  эстетико-воспитательное  воздействие,  вовлечение 
детей в разнообразную художественную творческую деятельность способно развивать 
их сенсорную сферу, обеспечить глубокое постижение эстетических явлений, поднять 
до  понимания  подлинного  искусства,  красоты  действительности  и  прекрасного  в 
человеческой  личности  [6с.  155]  Существует  множество  определений  понятия 
«эстетическое  воспитание»,  но,  рассмотрев  лишь  некоторые  из  них,  уже  можно 
выделить  основные  положения,  говорящие  о  его  сущности.  Во-первых,  это  процесс 
целенаправленного  воздействия.  Во-вторых,  это  формирование  способности 
воспринимать  и  видеть  красоту  в  искусстве  и  жизни,  оценивать  её.  В-третьих,  задача 
эстетического  воспитания  формирование  эстетических  вкусов  и  идеалов  личности.  И, 
наконец,  в-четвёртых,-  развитие  способности  к  самостоятельному  творчеству  и 
созданию прекрасного. [8, c. 109] 
В  нынешнее  время  актуальной  проблемой  является  уровень  культуры  в 
школьной среде. Мы полагаем, что в области исследования проблемы справедливо то, 
что этот уровень находится на довольно низком положении. Учащиеся не умеют видеть 
красоту  повседневной  жизни,  слушая  музыку,  не  слышат  ее,  смотря  на  великие 

45 
 
произведения искусства, не видят их, их красоты, величия. В данное время очень важно 
сформировать  у  учащихся  чувство  прекрасного,  научить  видеть  красоту,  отличать 
подлинники.  
В  последние  годы  в  нашей  республике  важное  значение  стало  придаваться 
преобразованием  в  духовной  сфере  жизни  общества  через  приобщение  к  культуре 
своего народа. [1, c. 10] 
Президент  Республики  Н.А.  Назарбаев  подчеркнул,  что:  «Необходимо 
продолжить  реализацию  программы  «Культурное  наследие»  и  через  осмысление 
прошлого 
развивать 
культуру 
настоящего 
времени».  
Приобщение  детей  к  сокровищам  отечественной  культуры,  формирование 
эстетических  взглядов  через  восприятие  истинно  художественных  образцов 
национальной  казахской  культуры,  воспитание  глубокого  уважения  к  народному 
творчеству благородная и почётная миссия каждого педагога. [7, с.14]. 
 Во  время  школьных  занятий  просто  необходимо  указывать  учащимся  на 
красоту  совершаемых  действий,  к  примеру,  написание  формул  по  математике, 
написание  предложений  в  диктанте  по  русскому  языку,  сочетание  цветов  на  уроках 
рисования.  Разумеется,  воспитать  в  учащихся  полноценных  ценителей  прекрасного 
невозможно  только  посредством  внеклассной  работы.  Этому  должны  способствовать 
воспитание в семье, а также кружки различных видов деятельности, походы в театры, 
на экскурсии, а также весь учебный процесс в целом. [9, c. 109] 
Педагогический процесс в школе представляет собой единство воспитательных 
воздействий, осуществляемых на уроке и во внеурочное время. Урок является ведущей, 
но  не  единственной  формой  обучения  и  воспитания  школьников.  В  ходе  учебного 
процесса  закладываются  основы  понимания  детьми  красоты  действительности  и 
искусства, формирования эстетического отношения к жизни. [6, c. 143] 
Исследуя  проблему  развития  творческого  потенциала  учащихся  начальных 
классов  в  процессе  эстетического  воспитания,  О.П.  Котикова  и  В.Г.  Кухаронак 
отмечают,  что  «приоритетным  сущностным  аспектом  эстетического  воспитания 
младших  школьников  является  развитие  их  творческого  потенциала.  Развитие 
эмоциональной сферы и усвоение определённых знаний из области искусства, а также 
развития  эстетического  сознания  наиболее  эффективно  происходит  в  процессе 
художественно-творческой деятельности».  
Изучение  теоретических  основ  эстетического  воспитания  личности  позволило 
установить, что его сущность базируется на следующих принципах (по М.А. Бесовой): 
[3, c. 74-75] 
1.Принцип  эстетики  детской  жизни  и  эстетической  организации 
деятельности коллектива; 
Умение  создавать  красоту  в  повседневной  жизни  не приходит  к  человеку  само 
по  себе,  неизвестно  откуда.  Эту  способность  необходимо  воспитывать  с  детства. 
Поэтому  важно  сделать  красивым  само  детство:  красивые  яркие  игрушки,  нарядная, 
чистая  одежда,  эстетическое  окружение  -  двор,  школа,  убранство  дома,  порядок  и 
этикет  в  школе.  Добрые  отношения  учителя  и  детей,  детей  друг  с  другом.  Всё  это 
создает эстетичную воспитывающую среду - важнейший фактор воспитания. 
2.Принцип всеобщности и постоянства эстетического воспитания. 
Этот  принцип  означает,  что  искусство  (и  эстетическое  воспитание)  должно 
воздействовать на детей во всех сферах жизни, во все возрастные периоды. 
Всеобщность  -  значит  для  всех,  способных  и  не  способных,  талантливых  и 
обычных  детей.  Эстетическое  воспитание  рассчитано  не  на  воспитание  музыканта, 
поэта, художника, а на воспитание слушателя, зрителя, читателя. 
3.Принцип единства эстетического и нравственного воспитания. 

46 
 
Первые  нравственные  представления  и  заповеди  ребенок  получает  из 
произведений  искусства:  сказок,  фильмов,  спектаклей,  песен,  потешек.  Оценивая 
поступки  ребенка,  взрослые  часто  используют  эстетические  категории:  красиво  - 
некрасиво.  Таким  образом,  подчеркивая,  что  хороший,  нравственный  поступок  -  это 
еще не красивый поступок. 
4.Принцип  комплексного  воздействия  и  взаимодействия  различных  видов 
искусства. 
Все  виды  искусства  обладают  единой  образной  природой  и  тяготеют  к 
взаимодействию. 
Чем  больше  органов  чувств  участвуют  в  восприятии  произведений  искусства, 
тем более глубокое впечатление они производят. Музыка и живопись, поэзия и музыка, 
скульптура  и  музыка,  живопись  и  литература,  музыка  и  танец  -  все  эти  сочетания 
углубляют,  обогащают  друг  друга,  создавая  целостное  художественное  впечатление. 
Поэтому, где можно, следует объединять разные виды искусства. 
5.Принцип творческой самодеятельности школьников. 
Каждый  человек  с  детства  стремится  к  самоутверждению.  Лучший  путь  для 
этого - художественное творчество. Кроме того, ребенок, - активная личность, потому 
его  нельзя  рассматривать  лишь  как  объект  воздействия  со  стороны  искусства,  а  его 
общение с искусством - лишь в созерцательном плане. Необходимо включать ребенка в 
активные занятия искусством, в творческую деятельность: в хоровое пение, рисование, 
лепку, танцы, спектакли школьного театра. 
Сущность 
эстетического 
воспитания 
учащихся 
заключается 
в 
совершенствовании  эстетической  культуры  личности.  «Задача  современного 
образования  и  воспитания,  по  мнению  Е.В.  Петушковой,  -  сформировать  подлинных 
субъектов  культуры  мира  с  высоким  творческим  потенциалом  в  какой  бы  сфере 
деятельности воспитанники ни реализовывали себя». 
Разнообразные творческие занятия детей способствует развитию их мышления и 
воображения,  воли,  настойчивости,  организации,  дисциплинированности.  Таким 
образом,  наиболее  удачно,  на  наш  взгляд,  отразил  цель  эстетического  воспитания 
М.М.Рукавицин,  который  считает:  «Конечная  цель(эстетического  воспитания)  – 
гармоничная 
личность, 
всесторонне 
развитый 
человек… 
образованный, 
прогрессивный,  высоконравственный,  обладающий  умением  трудиться,  желанием 
творить, понимающий красоту жизни и красоту искусства». Эта цель также отражает и 
особенность эстетического воспитания, как части всего педагогического процесса. 
Формы  и  средства  эстетического  воспитания  разнообразны.  Наряду  с 
традиционными  школами  в  настоящее  время  используют  много  новых  интересных 
форм, средств, методов воспитания. 
Конкурсы  чтецов,  сценических  миниатюр,  инсценированных  песен,  также 
комплексно  решают  задачи  развития  и  воспитания  учащихся.  А  их  просмотр 
превращается  а  настоящий  творческий  праздник  для  ребят.  Художественные 
способности  развивают  конкурсы  плакатов,  рисунков,  открыток  ко  Дню  защитника 
Отечества, празднику 8 – ое марта и других. Осенью и весной можно провести конкурс 
цветочных композиций на темы: «Страна березового ситца», «Вальс цветов» и т. д.  
Особое  эмоциональное  воздействие  на  детей  оказывают  праздники.  Эта  форма 
работы позволяет учителю реализовать творческие задатки и интересные идеи, создает 
хорошее  настроение  у  учащихся,  прививает  умения  найти  общий  язык  со 
сверстниками. 
Любой  праздник  подразумевает  торжественность,  театральность.  К  празднику 
готовятся заранее, в его сценарий включены, как правило, литературные композиции, и 
конкретные  номера.  Если  праздник  проводится  для  младших  школьников,  то  в  него 

47 
 
можно  включить  небольшие  состязания.  Это  и  викторина,  и  конкурс  песен, 
сценических миниатюр. [4, c. 143] 
Приведем примеры праздников. Так к 8 марта проводится музыкальный концерт 
для мам от учеников младших классов. Подготовили и провели этот праздник с 3 «В» 
классом  в  период  производственной  практики  КГУ  «СОШ  №1  Им.  Н.  Г. 
Чернышевского».  В  его  сценарий  мы  включили  литературно  –  музыкальную 
композицию  с  таким  же  названием,  провели  конкурсы  чтецов,  рисунков,  песен 
посвященные мамам, бабушкам. 
При  подготовке  к  фольклорным  праздникам  дети  могут  изготовлять  поделки, 
игрушки.  Сам  праздник  включает  не  только  выставку  –  конкурс  поделок,  творческих 
работ,  но  и  путешествие  по  станциям,  в  котором  ребята  могут  попробовать  свои 
творческие силы в качестве дизайнера и сами мастерить поделки. 
Праздники  способствуют  развитию  эстетического  вкуса,  помогают  выработать 
верные эстетические суждения, оценки, развивают художественные способности детей, 
приобщают их к художественному творчеству. 
Существенная  особенность  эстетического  воспитания  состоит  в  том,  что  оно 
призвано  формировать  не  только  умения  верно  воспринимать  красоту  жизни  и 
искусства,  а  активную  нетерпимость  ко  всему  безобразному,  потребность  и  умение 
создавать прекрасное, преобразовывать жизнь по законам красоты.  
 
Литература 
1.
 
Акбаева Л.Н. «Специфика этноэстетического воспитания в Казахстане» Журнал 
«Білім-Образование», 2004 г, № 3.  
2.
 
Бабанский Ю.К. Педагогика: Учебное пособие для студентов педагогических 
институтов, - 2-е изд., доп. и перераб. М.: Просвещение, 1988. - 479с. 
3.
 
Бесова, М.А. Педагогика современной школы: теоретический аспект: Учебное 
пособие. Часть 2./ М.А. Бесова. - Могилев: УО «МГУ им. А.А. Кулешова», - 2004 - 104 
с. 
4.
 
Гайхберг М.Х. Эстетическое воспитание учащихся во внеклассной работе. - 
Киев, 1964. – 196 с. 
5.
 
Герасимов С.А. Система эстетического воспитания школьников. – М.: 
Педагогика, 2008. – 264 с. 
6.
 
Лихачев Б.Т. Эстетическое воспитание школьников. – М., 1974. 
7.
 
Муналбаева У.Д. «Атамекен —очаг духовного воспитания», Журнал «Білім-
Образование», 2004, № 4 
8.
 
Учебное пособие для студентов педагогических учебных заведений / 
В.А.Сластенин, И.Ф.Исаев, А.И.Мищенко, Е.Н.Шиянов. — М.: Школа-Пресс, 1997. — 
512 с. (стр.60) 
9.
 
  Шацкая В.Н. Общие вопросы эстетического воспитания в школе. – М., - 2005. – 
168 с. 
 
 
 
ӘОЖ 371.13 
БОЛАШАҚ ҰСТАЗДЫҢ ҰЛТТЫҚ МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ  
 
М.Н. Тоқтарова  
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті, Е-319 тобының 
студенті 

48 
 
Ғылыми жетекші: Б.С. Оралбекова, Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік 
университеті, п
едагогика кафедрасының аға оқытушысы 
 
         Педагог  –  бұл  барлық  жастағы  балаларға  оқу-білім  және  тәрбие  беру 
тәжірибесімен  үздіксіз  айналысатын  тұлға.  Педагогтың  тәжірибелі  маман  ретінде 
кәсіби  қалыптасуының  аспектілері  психология  және  педагогика  ғылымында  оның 
тұлғалық,  сапалы  іскерлік  қасиеттері,  кәсібилік  және  кәсіби  құзіреттілігі  арқылы 
қарастырылады.  Педагогтың  кәсіби  қалыптасуы  оның  бойында  интеллектуалды, 
(кәсіби  білімі  және  тәжірибе)  эмоционалды, (эмоциялық  сезімі)  іс-  әрекеттік  (іскерлік 
даярлығы,  өзін-өзі  ұстай  білуі)  рухани-адамгершілік  (құндылық  бағдары,  мәдениеті) 
мәдениетінің  дамуы  ретінде  қарастыру  қажет.  Педагогтың  кәсіби  мәдениеті  – 
интеграциялы түсінік, ол оқытушының жалпы мәдениеттілігінің белгісі ретінде оның өз 
қызметін атқару барысында кәсіби сапасы арқылы көрінеді. 
Педагогикалық  мәдениет  -  мұғалімнің  ғылыми-педагогикалық  дайындығы  мен 
тәжірибелік  іс-әрекеті  арасындағы  қарама-қайшылықтарды  шешу  дәрежесін 
бейнелейтін,  оның  педагогикалық  іс-әрекет  пен  тәрбие  қатынастарының  субъектісі 
ретіндегі тұтас тұлғасының мәнді сипаттамасы.      
   Бүгінгі  таңда  еліміздің  әлем  алдындағы  абыройын  асқақтатып,  тәуелсіздігімізді 
нығайтатын,  бойында  ұлттық  құндылықтары  басым,  сол  қасиеттермен  сусындаған 
мамандар аса қажет. [1]      
       Білікті  педагог,  қазақ  халқының  ұлттық  педагогикасының  ғылыми  іргетасын 
қалаушы  Мағжан  Жұмабаев  педагогика  ғылымын  халық  педагогикасымен  ұштастыра 
отырып,  ұлттық  тәрбиенің  ғылыми  негіздерін  жасады.Ол  сұлулыққа  тәрбиелеудің 
ұлттық  тәрбиелік  ерекшеліктеріне  тоқталып,қазақ  өміріндегі  жексұрын    дене  мен 
былапыт  жүріс-тұрысты  сөз  етіп,    ұстаздарға  өз  бойларындағы  және  тәрбиеленушінің 
бойындағы осындай кесірлермен күресуге шақырды.  
 Әсерлі,  мәнді,таза,  әдемі  сөйлеу  ұстаздар  қауымы  үшін  міндетті.Бұл  оның 
педагогтіктік қызметінің негізгі бір шарты.Мұнсыз оқу материалының мазмұнын толық 
ашу,  оқушылардың  қызығушылығын,  ынтасын  тәрбиелеу  олардың  ойын  әдемі 
жеткізуге дағдыландыру мүмкін емес. 
Сол  келешек  қоғам  иелерін  жан-жақты  жетілген,  ақыл-парасаты  мол,  мәдени  — 
ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу  — әрбір бала өсіріп отырған ата- ана мен ұстаздың 
қоғам алдындағы борышы. Дәлірек айтқанда, адалдық пен шыншылдық, адамгершілік, 
кішіпейілдік,  қоғамдағы  және  өмірдегі  қарапайымдылық  пен  сыпайылық,  үлкенді 
сыйлау  мен  ибалық  адамгершілік  тәрбиесінің  жүйелі  сатылап  қамтитын  мәселелері. 
Кез-келген  халықтың  адамгершілік-рухани  өмірінің  барлық  кезеңінде  халықтық 
педагогика  үлгілері  бай  және  сан  алуан,  өйткені  ол  сан  түрлі  этникалық  ұлыстардың 
мыңдаған жылғы тәжірибесімен жасалған педагогикалық мәдениеттің ажырамас бөлігі 
болып  табылады.  Әрбір  халықтың  рухани  азығының  қайнар  бұлағы  -  оның  халықтық 
педагогикасы  мен  ұлттық  салт-дәстүрлері  болып  табылады.  Адамгершілік  қадір-
қасиеттерді  ұрпақ  бойына  сіңіру,  жалпы  қазақ  қоғамының,  отбасының,  тәлім-  тәрбие 
қағидаларының  басты  өзегі.  «Үлкенге  –  құрмет,  кішіге  -  ізет»  деген  қағидадан  бастау 
алатын  адамгершілік  тәрбие  мазмұны  ұрпақты  қоғамдық,  әлеуметтік  ортамен 
адамдармен  ортадағы  қарым-қатынастарға  енуіне  ықпал  жасайтын  жағымды  мінез-
құлықтық  қасиеттерге  баулиды.  Тән  азығы  мен  жан  азығының  тепе-теңдігін  сақтап, 
әсіресе,  жан  азығына  басым  көңіл  бөлген  халқымыз  өміртануды  діттеп,  оның 
пәлсапалық  заңдылықтарын  терең  ұғынған.  Жан  азығынан  мақұрым  қалған  адамның 
адамдық  қасиеті  жойылып,  оның  хайуанға  айналатынын  ертеден  ұғынған  халқымыз 
жан  азығын  ең  әуелі  нәрестеге  бесік  жыры  арқылы  әуезді  әуенмен  беруді  бастайды, 
одан соң жас балдырған жеке сөздерді ұғына бастағанда-ақ, оған жақсы мен жаманды 

49 
 
ажыратып  түсіндіреді.  Әдептілік,  имандылық,  мейірімділік,  қайырымдылық,  ізеттілік, 
қонақжайлылық  құндылықтары  қалыптасқан  халқымыздың  осы  асыл  да  абыройлы 
қасиеттерін  жас  ұрпақтың  ақыл-парасатына  азық  ете  білу  үшін,  әрбір  тәрбиеші,  ұстаз 
халық  педагогикасын  сан  ғасырларда  қалыптасқан  салт-дәстүрлерді,  әдет-ғұрыптарды 
жан-жақты терең білумен қатар, өзінің бойына адамдық құндылықтарды терең сіңірген, 
рухани жаны таза адам болуы шарт. Ол рухани-адамгершілік тағылымдарды өркениетті 
өмірмен байланыстыра отырып, білім берудің барлық кезеңдерінде негізге алғаны жөн. 
Сонда  ғана  өзінің  міндетін  айқын  сезіне  білетін,  мінез-  құлқы  жетілген  саналы  адам 
қалыптасады. Жас ұрпақты халқымыздың құнды еңбектерімен жас кезінен намысшыл, 
отаншыл  болуға,  адамгершілік  қасиеттерге  тәрбиелесек,  мерейіміз  әрқашан  үстем 
болмақ.  Оқытушының  рухани-адамгершілік  мәдениеті  өз  шәкірттерінің  білімі  мен 
мүмкіндіктерін бағалай білуі және педагогикалық үдерістерден тыс қалмауы арқылы да 
бағаланады. Сондықтан оқытушының моральдық санасының жоғары болуы, эмоциялық 
сезімі  мен  адами  құндылықтарға  бай  болуы  рухани-  адамгершілік  мәдениетінің 
біртұтас элементтерінің жүйесі болатынын қөруге болады      
        Адамзат  қоғамы  рухани  дүниесіз  өмір  сүре  алмайтыны  бәрімізге  белгілі.  Ал 
оқытушы-  педагогтың  рухани  дүниесінің  бай  болуы  оның  сыртқы  қоршаған  ортамен 
үйлесімділікте болуын қамтамасыз ететіне ешкімнің таласы жоқ болар. Қазіргі уақытта 
елімізде өскелең ұрпақты рухани-адамгершілік тұрғыда тәрбиелеуге баса мән берілуде. 
Біздің  мемлекетте  бұл  жауапты  міндет  негізінен  білім  беру  мекемелеріне  жүктелген. 
Оның  басты  мақсаты  –  жас  ұрпақтың  бойына  бала  кезінен  ізгілік,  мейірімділік, 
қайырымдылық  секілді  рухани-адамгершілік  құндылықтарды  сіңіре  отырып  жан-
дүниесі  бай,  терең  ойлы,  жауапкершілікті  сезінетін  қоғамның  толыққанды  азаматын 
қалыптастыру.  Адамның  рухани  дүниесінің  жан-жақты  болуы  оның  қоршаған  ортаны 
жоғары  интеллектуалды  және  эмоционалды  тануына  мүмкіндік  береді.  Адамзат 
баласының  өз  ұрпағына  оқу-білім  және  тәрбие,  тәрбие  мәселесіндегі  өзіндік 
дүниетанымын  қалыптастыру  мәселесі  мыңдаған  жылдар  бойы  өзектілігін  жоғалтқан 
емес. Осы орайда қоғамның әлеуметтік-психологиялық қалпы мен мұғалімнің рухани-
адамгершілік  мәдениеті  тығыз  байланыста  қарастырылатыны  сөзсіз.  Оқытушы-
педагогтың  ішкі  рухани  жан-дүниесі  мамандығына,  білім  беруші  шәкірттерімен 
арасындағы қарым-қатынасына, қоршаған ортаға, қоғам мен мемлекеттегі өзгерістерге 
көзқарасы оқу процесіне ғана емес, білім алушының тұлға ретінде қалыптасуына да өз 
әсерін  тигізеді.  Алдағы  уақытта  қоғамның  дамуы  оқытушы-педагогтың  дүниетаным 
көкжиегі мен оның рухани-адамгершілік құндылықтары арқылы айқындалады. [2]      
Білім  сапасын  көтерудің  негізгі  тетігі  –  ұстаз,  сондай-ақ  оның  теориялық  білімі  мен 
кәсіби шеберлігі, шығармашылық қызметі. Мұны Шығыстың ұлы ойшылы Әбу Насыр 
әл Фараби: «Ұстаз тумысынан өзіне айтылғанның бәрін жетік түсінген, көрген, естіген 
және  аңғарған  нәрселерінің  бәрін  жадында  сақтайтын,  олардың  ешбірін  ұмытпайтын, 
алғыр да зерек ақыл иесі, өте шешен, өнер–білімге құштар, аса қанағатшыл, жаны таза 
және  әділ,  жұртқа  жақсылық  жасап,  үлгі  көрсететін,  қорқу  мен  жасқануды  білмейтін 
батыл,  ержүрек  болуы  керек»  –  деген  сөздерімен  дәйектеуге  болады.  Яғни,  осы  бір 
қасиетті мамандық иесінің ұрпақ тәрбиесіндегі алар орны ерекше. 
Қазақстанның бүгіні мен ертеңі жас ұрпақтың еншісінде. Ал жас ұрпақты жан–
жақты, терең білімді, интеллектуалдық деңгейі  жоғары етіп қалыптастырудың бірден-
бір  жолы  –  оқушыға  білімді  терең  игертудің  тиімді  әдіс-тәсілдерін  іздестіру, 
шығармашылыққа  жетелеу.  Бұл  жағдайда  мұғалімнің  терең  біліктілігі  қажет. 
Сондықтан  оқытушы-педагогтың  кәсіби  педагогикалық  қызметінде  және  жеке 
өмірінде,  әріптестері  мен  шәкірттерімен  арадағы  қарым-қатынасында  адамгершілік 
құндылықтарды,  моральдық  нормаларды  басшылыққа  алуы  ұрпақ  тәрбиесінде  ең 
бірінші кезекте қойылатын талап екендігі даусыз. Егер мұғалімнің өзінің адамгершілік 

50 
 
және  азаматтық  ұстанымы  жоғары  болмаса,  өз  шәкірттері  үшін  үлгі  тұтарлық  тұлға 
дәрежесіне  жетпесе,  онда  тәрбиелік  бағдарламалардың  да  нәтижесі  де  шамалы  болар 
деп топшылаймын. Ең жоғарғы кәсіби дайындықтың өзі егер де жоғары кәсіби этикаға, 
еңбексүйгіштік дәстүрлеріне, жауапкершілікке, ынталылыққа негізделген адамгершілік 
құндылықтарды  тірек  етпесе  қажетті  нәтижеге  жетпейді.  Қоғамдағы  рухани 
бағдарлардың  бұзылуы  ұстаздың  жеке  басының  маңыздылығын,  оның  адамгершілік 
және  эстетикалық  позициясын,  оның  қоршаған  ортаға,  адамдарға,  әлеуметтік 
идеяларға,  өзінің  рухани  әлеуетін  іске  асыруға  қатынасын  арттыра  түседі.  Ұстаз  ғана 
қоғам  үшін  өзінің  адамгершілік  тазалығымен,  бекзаттығымен,  кәсіби  борышына 
берілгендігімен, дүниені жетілдіре беруге талпынуымен үлгі бола алады. Білім саласы 
мен мектептердің тарихына зер салсақ, қоғамдық дамудың күрделі кезеңдерінде ұстаз 
ғана тұрақтандырушы фактор бола білді. Оқушы үшін ұстаздың қоршаған орта жөнінде 
қандай  көзқараста  болатындығының  да,  оның табиғатпен,  өнермен,  басқа  адамдармен 
өзара  қарым-қатынасы  қалай  құрылатындығының  да  ерекше  орны  бар.  Тәрбиеленуші 
ұстазының жеке басында бәрінен де не айқындалатындығына көңіл бөледі. Сондықтан 
да  жас  ұрпаққа  рухани-адамгершілік  тәрбие  беру  қоғам  үшін  көкейтесті  мәселе.  Ал 
жоғары  интеллектуалды  тұлға  ретінде  оқытушы-  педагогтың  өзі  адамды  құрметтеу, 
оған  сену,  әдептілік,  кішіпейілдік,  қайырымдылық,  жанашырлық,  ізеттілік, 
инабаттылық, қарапайымдылық , отансүйгіштік, адалдық, ұлттық салт-дәстүрге құрмет 
секілді  асыл  қасиеттерге  ие  болу  қажет.  Осыған  орай  оқытушы  –педагог  қазіргі 
жастарды  рухани-адамгершілікке  тәрбиелеуде  өзгеріп  жатқан  өмір  жағдайларына 
бейімделту,  әлеуметтік-саяси  жағдайда,  өз  көзқарасы  мен  сеніміне,  идеалына  және 
ізгіліктік  құндылықтарға  сүйене  отырып  мақсат  қойғызу,  ұлттық  санасының, 
отансүйгіштік  қасиеттерінің  жоғары  болып,  өз  елінің  ұлттық  санасы,  отансүйгіштік 
қасиеттері  болып,  елінің  экономикалық  дамыған,  әлемдік  қоғамда  өзіндік  орны  бар 
зиялы  мемлекет  болып  қалыптасуына  қатысуға  талпынтып,  заңды  сыйлап,  қоғам 
алдында  әлеуметтік  жауапкершілігі  қалыптасқан,  азаматтық  ерлігі,  ішкі  еркіндігі  мен 
өзіндік  ар-намысы  бар  жастарды  қалыптастыру  қажет.  Сонымен  қатар  студент 
жастардың  тұлғааралық  қатынасын  дамыту,  яғни  өз  құрбы-  құрдастарымен,  отбасы 
мүшелерімен, ұстаздарымен дұрыс қарым-қатынас жасай білуі, ол үшін өзге адамдарды 
түсінуі,  қабылдауы,  әр  адамның  құндылығын  және  даралық  ерекшелігін  жасына, 
жынысына, ұлтына қарамастан саналы түрде түсіне білуі және өзіне сырт көзбен қарап, 
өзінің  көңіл-күйін,  атқарған  іс-әрекетінің  себебін  түсініп,  істеген  ісінің  нәтижесіне 
өзіндік  баға  беруі  –  тәрбиедегі  басты  мәселе  болып  табылады.  Ұрпақ  тәрбиесі  — 
келешек қоғам тәрбиесі. [3]      
        Ата-ана баланы тәрбиелесе, ұстаз баланы тәрбиелеп қана қоймайды біліммен қоса, 
рухани  болмысын,  мінезін  қалыптастырады.Болашақ  ұстаздың  саяси  сауаттылығы 
оның қоғамдық белсенділігі, беделін арттыра түседі. Ал ұстаздың ұлттық мәдениетпен, 
қоғамдық  өмірмен  байланысы  болмаса,  ол  баянсыз  тірлікпен  тең.  Болашақ  ұстаз  өз 
халқының  ұлттық  мәдениетін  терең  біліп,  оқу-тәрбие  сабақтастығында  саралай  білуі 
тиіс.  Халық  педагогикасы-  ұлттық    мәдени  мұра  болғандықтан,  ұлттық  мәдениет, 
ұлттық тәрбиенің нәтижесі, оны тәрбие ісінде қолдана білу-ұстаз  парызы. 
         Халқымыздың  ұлттық  мәдениетін  тек  болашақ  ұстаз  ғана  өзінің  мәдениеттілігін 
арттырып  қоймай,  алдымызда  отырған  оқушы  санасына  сіңіру,  осының  бәрін    ұстаз 
шеберлігіне сүйене отырып,ата-ананы тәрбиеге тартып, орындату арқылы жүзеге асыру 
көзделеді.  Қазақ  қалқының  моральдық-этикалық  нормалары  болашақ  мұғалімдерді 
мақсаттылыққа, ішкі сұраныспен өмір сүру және жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру 
ісіне  барлық  жағдайда    моральдық  кодекс  қағидалары  мен  жоғары  адамгершілік 
идеяларды  басшылыққа  ала  отырып,  оларды  оқу-тәрбие  ісінде  жүзеге  асыруға,  кәсіби 
парыздылық сана-сезімінің қалыптасуына көмектеседі. 

51 
 
     Әл-Фараби «Нағыз тәрбиеші ұстаздың бойында он екі тума табиғи қасиет және алты 
жүре  дарыған  қасиетті  меңгерген  дана  адам  болу  керек»,-  дей  келіп,  оның  мынадай 
сипаттамасын береді: 
   - өнер-білімге құштар 
   - мүшелері мүлде мінсіз 
   - жаратылысынан өзіне айтқанның бәрін жете түсінетін 
   - өзі естіген, көрген, түсінген және аңғарған нәрселердің бәрін жадында жақсы сақтай 
білетін, алғыз да аңғарымпаз 
   - өткір сөз иесі және ойына түскеннің бәрін анық бере алатын 
   - жаны асқақ және ар-намысын ардақтайтын 
   - жаратылысынан игі әстерге ынтызар 
   -жақындарына да, жат адамдарға да әділ 
   - пасықтық атаулыға мүлде рақымсыз 
   - қорқыныш пен жасқану дегенді білмейтін батыл, ержүрек бұларды бір-бірімен сәттә 
ұштастырған адам ғана нағыз ұстаз. жұртқа нағыз басшыбола алады» , дейді. [4]      
Міне,  ұстаздар  қауымының  атқарар    жұмысы  қиын  да  өте  жауапты.    «Ұстазы 
жақсының-ұстанымы жақсы», «Ұстаздық еткен жалықпас үйретуден балаға»   дегендей 
кез  келген  ұстаз    келешек  ұрпақ  тағдыры  үшін    қам  жейтін  болса,Қазақстанымыздың  
болашағы кемел болмақ. 
 

жүктеу/скачать 2,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: