Аяқ сүйектері (ossa membri inferioris)

Аяқ басы сүйектерінің адамның тік жүруге бейімделгені, олардың пішінінен, көлемдерінен және сүйектердің өзара орналасу ерекшеліктерінен көрініс тапқан. Аяқ басы сүйектері үш топтан құралған: тілерсек, табан және бақай.

Тілерсек (tarsus) – дененің вертикалды қалпынан аяқ басына үлкен жүктеме түсуіне байланысты, адам мен приматтарда тілерсекті құрайтын жеті сүйектер салмақтылығымен, ауқымдылығымен ерекшеленеді. Тілерсек сүйектері (ossa tarsi) екі қатар орналасқан: проксималдыға – асық сүйек пен өкше сүек, дисталдыға – үш сына тәрізді, қайық тәрізді және текше сүйектер жатады.

Асық сүйек (talus) – салмақты,  денесі текше тәрізді, қысқа мойнымен алға қараған сопақ басынан (caput tali) тұратын сүйек. Денесінің жоғарғы беті шығыршық (trochlea tali) тәрізді, ол сирақ сүйектерімен қосылуға арналған. Артқы бөлігі өзі арқылы сагитталды орналасқан, үлкен бақайдың ұзын бүккішінің сіңірі өтетін жүлгесі бар артқы өсіндімен аяқталады. Асық сүйектің төменгі бетінде артқы, ортаңғы және алдыңғы өкшелік буындық беттер болады. Артқы өкшелік буындық беттен қалған екеуінің арасында сүйекаралық қысқа байламдар бекитін терең жүлге жатыр.

Өкше сүйек (calcaneus) – адамның яқ басындағы ең салмақты сүйек. Ол асық сүйектің астында және біршама сырттай орналасқан. Адамның өкше сүйегінің төменгі сатылы омыртқалылардан айырмашылығы – ол сирақ сүйектерімен тікелей қосылмайды. Адамда аяқ басының ең басты тірек нүктелерінің бірі болып саналатын өкше сүйегінің үлкен ауқымды артқы бөлігін - өкше төмпесі (tuber calcanei) деп атайды. Ал оның ішкі бетінде төменінде үлкен башпайдың ұзын бүккіші сіңірінің жүлгесі бар асық сүйек тірегі (sustentaculum tali) орналасқан. Өкше сүйектің үстінде асық сүйекпен қосылуға арналған, алдыңғы, ортаңғы және артқы буындық беттер байқалады. Осы жерде, жоғарыда аталған асықты сүйектің жүлгесімен бірігіп тілерсектік қойнау (sinus tarsi) түзетін терең жүлге орналасқан, ішіне сүйекаралық байлам бекиді. Сүйектің дисталды ұшында текше сүйекпен қосылатын буындық беті бар.

Қайық тәрізді сүйек (os naviculare) – асық сүйекпен сына тәрізді сүйектер арасында жайғасқан. Оның проксималды бетінде асық сүйектің басы үшін шұңқыр болса, дисталды бетінде үш сына тәрізді сүйектермен қосылатын үш бөлек буын беттерін көруге болады. Қайық тәрізді сүйектің ішкі бетінде асықты жіліктің артқы бұлшықеті бекитін бұдырмақ (tuberositas ossis navicularis) байқалады. Бұдырмақты, тері астынан сипап оңай табуға болады. Ол аяқ басының медиалды бойлық күмбезін анықтау үшін антропометриялық нүкте болып саналады.

Сына тәрізді сүйектер (ossa cuneiformia) – саны үшеу (медиалды, аралық және латералды), тілерсек сүйектерінің дисталды қатарының медиалды бөлігінде орналасқан және олардың аттары пішіндеріне сәйкес. Сына тәрізді сүйектер проксималды бетімен қайық тәрізді сүйекпен қосылса, дисталды беті І,ІІ,ІІІ-табан сүйектерімен байланысады.

Текше сүйек (os cuboideum) – тілерсектің дисталды қатарының латералды жағында жайғасқан, ол латералды сына тәрізді, өкше және ІҮ-Ү табан сүйектерімен шектелген. Сүйектің төменгі бетінде асықты жілік шыбығының ұзын бұлшықеті сіңірінің жүлгесі (sulcus tend m.peronei longi) орналасқан.