Аясында ӛткізілген ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары

Батыс Қазақстан облысының мәдениет басқармасы 

Ж.Молдағалиев атындағы Батыс Қазақстан облыстық ғылыми-әмбебап кітапханасы 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ақын мәртебесі-ел мерейі 

 

Қазақстан Жазушылар Одағының мҥшесі, Мемлекеттік сыйлықтың иегері, қоғам 

қайраткері, ақын Ж.Молдағалиевтың туғанына 90 жыл толуына орай еске алу шарасы 

аясында ӛткізілген ғылыми-тәжірибелік конференцияның 

материалдары  

1 қазан 2010 жыл  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Орал - 2010 

 

 

 

 

Ақын мәртебесі- ел мерейі: Қазақстан Жазушылар Одағының мҥшесі, Мемлекеттік 

сыйлықтың иегері, қоғам қайраткері, ақын Ж.Молдағалиевтың туғанына 90 жыл толуына 

 орай еске алу шарасы аясында ӛткізілген ғылыми-тәжірибелік конференцияның 

  материалдары. – Орал,2010.- б 

 

 

 

 

 

 

 

       Қолыңыздағы  жинақ  Жҧбантануға  қосылған  тағы  бір  еңбек.    Жҧбан  Молдағалиевтің 

шығармашылығы туралы бҧған дейінде бірнеше еңбектер жазылып, пікірлер айтылды.  Ал 

біз    ақынды  еске  алу  шаралары  аясында  ӛткізілген    конференция  материалдарын 

жинақтап,  оның  адами  қасиетке  толы  жырлары  мен  ҧлттық  рух,  патриоттық  тәрбие 

беретін қасиеттері туралы  пікірлердің басын қосып  кейінгі ҧрпақ ҥшін  қызмет етсе деген 

ҥмітпен  ҧсынып  отырмыз.  Жинақ    ізденгіщ  жастарға,  ынталы  жас  ғалымдарға,  мектеп 

мҧғалімдеріне арналған.  

 

 

 

 

 

 

Қҧрастырған: С.К.Кенжебаева 

Редактор: Р.Ж.Исатаева   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Құрастырушыдан  

 

        Халқымыздың  сан  ғасырлық  талайлы  тағдырының  трагедиялық  тҥйінін  «Мен-

қазақпын»  деп  бар-жоғы  екі  жолға  сыйғызып  айта  алған  ақын  аз.  Сол  аздың  бірі-

ҧлтымыздың ҧятына айналған азамат ақын Жҧбан Молдағалиев.  

    Жайық    ӛңірінде    ӛз    жҧрты    мен    аймағының    қҧрметіне    бӛленген    ақын-

жазушыларымыз    аз    емес.    Елдің    абыройы    мен    қадір-қасиетін    кӛтеретін    де    солар. 

Солардың    арасында    шоқтығы  биік  жырларымен  қатар,  азаматтығы  мен    қайраткерлігі 

қатар жҥрген Жҧбан Молдағалиевтың  туғанына  қазан айында 90 жыл толды.  Ақынды 

еске алу аясында кӛптеген шаралар ӛткізілді. Оның туған жері Ақжайық елінде  ескерткіш 

орнатылып,  ақын рухына арналған кітап басылымдары жарыққа шығып , ҧрпақтары оның 

жырын    кҥн  сайын  мәнерлеп  оқып,  оның  жолын  қуған  жас  ақындар  ақын  рухына  ӛз 

ӛлеңдерін  арнап  жатса,    ақынның  80  жылдығына  арналған  еске  алу  шараларында    атын 

алған облыстык кітапхана мен облыстық мәдениет басқармасы Жҧбан шығармашылығын 

зерттеу  мен  насихаттауға  арналған  «Ақын  мәртебесі-ел  мерейі»  тақырыбында  ғылыми-

тәжірибелік конференция ҧйымдастырып ӛткізді 

  Конференция  жҧмысына  ақынның  жары  София  Мәлікқызы  балалары  Қуандық-Сағадат, 

және Азамат-Айгҥл облыс әкімінің орынбасары Серік Кенжебекҧлы Сҥлеймен, Қазақстан 

Республикасы  кітапханалар  қауымдастығының  тӛрайымы,  тарих  ғылымының  кандидаты 

Роза Аманғалиқызы Бердіғалиева,  Астана қаласындағы Қазақстан Республикасы Ҧлттық 

академиялық  кітапханасының  қызметкерлері,  ақын,  Қазақстан  Жазушылар  одағы  Батыс 

Қазақстан  облыстық  бӛлімшесінің  тӛрайымы  Ақҧштап  Бақтыгереева,  М.Ӛтемісов 

атындағы  Батыс  Қазақстан  мемлекеттік  университетінің  ғалымдары    Серікқали 

Ғабдешҧлы Шарабасов, Азамат Ыбырайҧлы Мамыров, Рита Бекжанқызы Сҧлтанғалиева,  

Жәңгірхан  атындағы  Батыс  Қазақстан  аграрлық-техникалық  университетінің  ғалымдары 

Тлекжан  Хасенҧлы  Рысқалиев,    Абат  Сатыбалдыҧлы  Қыдыршаев,  Жҧбан  ағамыздың 

замандастары    республикалық  дәрежедегі  зейнеткер,  Ҧлы  Отан  соғысының  ардагері, 

облыс  әкімінің  кеңесшісі  Бисен  Жҧмағалиев,  ӛлкетанушы,  Жҧбан  Молдағалиев  туралы 

жақында  жарыққа  шыққан  «Жҧбан:  Мен-қазақпын,  биікпін,  ерікті  ҧлмын»  кітабының 

авторы Жайсаң Ақбай және басқада ел ағалары,  облыс, қала мекемелерінің басшылары, 

ақын-жазушылар,  бҧқаралық  ақпарат  қҧралдарының  ӛкілдері,  аудандық  мәдениет 

бӛлімінің  меңгерушілері,  аудандық  кітапхана  директорлары,  жоғары  және  арнаулы  оқу 

орындарының  оқытушылары  мен  студенттері,  қала  орталығындағы  кітапхана 

қызметкерлері қатысты. 

   Ҧсынылып  отырған  басылымға    осы  конференцияда  жасалған  баяндамалар  және  «Бір 

ел-бір  кітап»  акциясы  аясында    Ж.Молдағалиевтің  «Мен-қазақпын»    поэмасын  оқуға 

байланысты  облыс  кітапханаларында  ӛткізілген  шаралардың  қортындысы    жинақталып 

беріліп отыр. 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚҦТТЫҚТАУ СӚЗ 

 

                                                                                                  С.К.Сүлеймен 

                                                                             облыс әкімінің орынбасары  

 

Қҧрметті   конференцияға қатысушылар ! 

Қадірлі қонақтар ! 

 

Жайық елі қазаққа Исатай мен Махамбетті, Қҧрманғазы мен Динаны, Мәншҥк пен 

Әлияны,  Роза  Жаманова  мен  Хадиша  Бӛкееваны,  атақты  суретші  Сәкен  Ғҧмарды, 

ақындарымыз  Жҧбан  Молдағалиев,  Қадыр  Мырзалиев,  Тайыр  Жароков,  Сағынғали 

Сейітов, Қайрат Жҧмағалиев, Ақҧштап Бақтыгерееваны сыйлаған қасиетті ӛлке.  

    

Кешегі  кеңестік  идеологияның  жалын  атып  тҧрған  кезінде:  Мен  қазақпын,  мың 

өліп, мың тірілген,  - деп тҧтас бір ҧлттың атынан әнҧранға пара-пар поэма жазып, қазақ 

поэзиясын  әлемдік  деңгейге  кӛтерген,  ақындығымен,  азаматтығымен,  қайсарлығымен 

талайды  тәнті  еткен,  кӛзінің  тірісінде  -  ақ  қазақ  ӛлеңінің  жыр-дариясы  атанған  Жҧбан 

Молдағалиев бҥгінде тірі болса 90 жасқа толар еді. 

Жҧбан  аға  ӛзі  аңсаған  Қазақстанның  тәуелсіз  ел  болғанын,  еркіндікке  қолы 

жеткенін кӛре алмай кетті.  

Қазір  міне  кӛк  байрағымыз  желбіреп,  ән  ҧранымыз  асқақ  шырқалуда.  Осындай  

тәуелсіз  ел  болуға  талпынған  тҧста  сонау  1986  жылы  халқының  ары  мен  абыройы  ҥшін 

бастарын тігіп, тоталитарлық тар бҧғауға қарсы шыққан қазақ  жастарының арын қорғап, 

ақиқат сӛзін тапжылмастан тура айтқанда Жҧбан ағамыз болатын. 

«Ақынның сӛзі ӛлмейді» деген ҧғым ӛте орынды айтылған. Жҧбан аға жырларынан 

әрдайым қуат алған халық ақын атын мақтан етуде, ел-жҧрты Жҧбанның «Мен қазақпын» 

деген батыл сӛзін егемендік жағдайымызда жете ҧқты. Халқының арманын, ҧлылығын бір 

ауыз сӛзге сыйдырған  ақынды барша қауым  әркез қадірлеп, қҧрметтейді.  

Кіндік  қаны  тамған  жері  –Жайық  ӛңірі  Жҧбан  ақынды  ҥнемі  қастерлеп,  оның 

шығармаларын жас ҧрпаққа жеткізу мақсатында кӛптеген шаралар атқарып келеді. Міне, 

бҥгінгі шара соның заңды жалғасы десек қателеспейміз. 

 

Сіздерді  Батыс  Қазақстан    облысының  әкімі  Бақтықожа  Салахатдинҧлы 

Ізмҧхамбетовтың атынан  халқымыздың біртуар  ҧлы ақыны, Қазақстан халық жазушысы, 

Мемлекеттік  сыйлықтың  иегері  Жҧбан  Молдағалиевтің  шығармашылығына  арналған 

«Ақын  мәртебесі-ел  мерейі»  тақырыбындағы    ғылыми-іс-тәжірибелік    конференцияның 

ашылуымен қҧттықтаймын. 

    Баршаңызға  Жҧбандай  ҧлы  ақынды  дҥниеге  әкелген  қасиетті  Жайық  жеріне  қош 

келдіңіздер деп, конференция жҧмысына сәттілік тілеймін 

 

 

                            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                               

 

АДАМЗАТТЫҢ ЖҦБАНЫ –ҦЛТТЫҚ РУХТЫҢ ЖЫРШЫСЫ 

 

 

 

                                                                            С.Ғ. Шарабасов  

 

                                                                            филология ғылымының кандидаты ,  

М.Өтемісов атындағы  Батыс Қазақстан  

                                                                             мемлекеттік  университетінің профессоры 

 

 

                                                              ...Ӛзі әділетсіз қоғамда әділ болу,тіптен, 

                                                              мҥмкін емес. Соған қарамай, Жҧбағаң  

                                                              әл-қауқарынша әділ болып, бәрін де  

                                                              дҧрыс шешуге әрекеттенді.  

                                                                                          Қадыр Мырза Әли 

      

 

     «Ақынтану»  деген  біртоға  әдеби  терминге  айналды.  Жҧбан  ағаны  тану  ҥшін  қыр  мен 

судың  қасиетін  тану  керек.  Ҧлы  Жайық  теңізге  барар  жолда  екі  мың  жерді 

қҧнарландырып  келеді  де,  Тайпақ  деген  қырға  барын  тӛгеді.  Ҧлы  Жайық    ӛзімен  бірге 

Қалдығайты,  Бҧлдырты,  Ӛлеңті  деген  ӛзендермен  байып  отырған.  Сонау  Жыланды, 

Мыңшҧқыр деген жерінде туып-ӛскен. Жері байдың, жаны бай болады. Жҧбағаңның руы 

әйгілі  Байҧлының  Байбақтысы,  одан  бергісі  ӛзі  жырлағандай  Қҧл  бҧтақшасы.  Әкесі 

Молдағали  Атыраудан  балық  аулап  напақасын  ажыратқан,  кейін  сҥзек  індетінен  қайтыс 

болған. «Жесір тағдыры» поэмасы – жҧбантанудың қайнар бастауы.  

     Жҧбанды  адамдық,  қаламгерлік  биікке  кӛтерген  Зеріп  шешей  (аналарды  біздің  жақта 

осылай  атайды).  Зер  заманда  да,  кер  заманда  да  қатарынан  озғын  болған  анамыз 

балаларын  таза  қазақы  тәрбиемен  ҧядан  ҧшырған.  Жҧбағаң  1940  жылдан  1947  жылға 

дейін  Совет  армиясы  қатарында  болған.  Қатардағы  жауынгер  емес,  тӛртжҧлдызды 

капитан.  Соғыс,  сҧрапыл  ҧрыс,  қасіретке  белшесінен  батқан  елдер  мен  жерлерді  кӛріп 

есейген. Орыс, беларусь, неміс жерлерінің сҧлулары сҧқтанған. Бірақ ешкімді ілестірмей 

соқабасы  оралады.  Зеріп  шешей  кӛп  қызды  таңдап,  соның  ішінен  София  деген  сҧлуды 

Жҧбанға  ҧсынады.  Бҧл  –  әйгілі  Қазақстанның    Жоғары  Кеңесінің  тӛрағасы  Сейітқали 

Меңдешевтің жиені еді. Зеріп шешей Софияның анасы Тамара, әжесі Разия «халық жауы» 

жанҧясы  екенін  білген.  Қан  тазалығын,  жан  мӛлдірлігін  табиғи  тҥсінетін  анамыз  тағдыр 

тепірішіне пысқырып та қарамаған.  

     Егер  академик  Қажым  Жҧмалиевтің  «Жайсаң  жандар»  естелік-ӛнегелі  кітабын 

оқысаңыз,  Сейітқали  Меңдешев  Орынборға  білім  іздеп  келген  Қажым  секілді  талантты 

балаларды  оқуға  орналастырып,    ал  Разия  апай  20-жылдары  жетісіне  бір  рет  ашық  есік 

кҥнін  жариялап,  жетім-жесір,  аштар  мен  қасіреттілерге  тегін  тағам,  ескі  киімдер 

таратыпты. 

     Жҧбан  Молдағалиев  алғашқы  білімді  Оралдан  алған.  Оралдың  орысы  орман 

болғанмен, 30-жылдары оқуға ҧмтылған қазақтың талантты жастары кӛп болған. Ол кезде 

Оралдың  мәдени  ҧйытқысы  –  Александр  Сергеевич  Пушкин  атындағы  педагогика 

институты  еді.  Бҧл  республикадағы  екінші  жоғары  оқу  орны.  Қыз  да  осында,  қызық  та 

осында,  ғылым  мен  тағылым  да  осында  еді.  Әсіресе,  мәдени-әдеби  ортаның  кҥшті 

генераторы – болашақ жҧлдызды ғалым Қажым (Қажығали) Жҧмалиев бар-ды. Ӛзі ақын-

зерттеуші,  прозаик  Қажекең  кіл  ығай  да  сығай  Қасым  Аманжолов,  Хамит  Ерғалиев, 

Жәрдем Тілеков, Батыр Қыдырниязов, Қуан Тастайбеков секілді таланттарды тәрбиелеген 

. Әрине, Жҧбан ақынға Қажым ағаның нҧры жҧқты деп айта аламыз. 

    Қазақтың жойқын ақыны Хамит Ерғалиев бір кӛңілді шағында: «Оралдың жігітінің бәрі 

Ғали, Бәрінен артық маған Сағынғали» деп шалқыған. Маған салсаң,  «ақындардың алды 

да – Жҧбан, соңы да – Жҧбан» десем, кӛп жақсы аға мен апа қол беруден қалар... 

     Халқым,  біз  бір  ғажап  мыңжылдықтар  дәуірінде  ӛмір  сҥріп  отырмыз.  София  апам 

бастаған  кӛнекӛздер  3  дәуірді  ӛткізсе,  тіпті,  мына  менің  ӛзім  екі  ғасырдың  куәсімін. 

Кӛнелер  дҥркіреген  бҧлғақтар,  ҧлт-азаттық  кӛтерілісі,  революция,  «кҥндей  кҥркіреген» 

соғысты  бастан  кешірсе,  бізге  бҧйырғаны  «таң  біліне  тракторге,  біір  қарындас  отырды, 

жыланбауыр,  сҥйегі  ауыр,  алып  «Наты»  жосылды»  деген  тың,  космос,  Хрущев 

«коммунизмі»,  Брежневтің  «нан  болса,  ән  болады»  заманы,  ақыры  селдеткен,  қандатқан 

желтоқсан  тәуелсіздігі  болды.  Енді  демімізді  бір  алып  алып,  шашылып  қалған 

қҧндылықтарымызды тҥгендеп кӛрсек қайтеді? 

     Әлемдік  әдебиет  тәжірибесінде  бір-бірімен  салыстыруға  келмейтін,  салмағы  мен 

артықшылығы  ӛзге  қҧндылықтармен  безбенделмейтін  суреткерлер  болады.  Сол 

санаулылардың, сол ардақтылардың бірі – ақын Жҧбан, Жҧбан аға. 

     1979 жылы қазан айында «Махамбет ізімен» атты жоба негізінде Ақ Жайыққа қазақтың 

Қабдоловы келді. Экспедиция Жҧбан елі  ҥстімен, Жаңақала, Хан ордасына беттеді. Жол 

ҧзақ,  әңгіме  кӛп.  А.С.Пушкин  атындағы  педагогикалық  институттың  ректоры  Есенбай 

Ағелеуов «Аға, осы жазушылардың біз біле бермейтін, тек ӛздері атайтын лақап есімдері 

бар  кӛрінеді,  әңгімелей  отырсаңызшы»-деп  ӛтінсін.  Ӛте  кӛңілді,  жайдары  Зекең  кӛсіліп 

берсін... Алып Жамбыл оның қосқан аты Ғали Орманов пен Тайыр Жароков, Әбдіжамил 

қара  шал  мен  сары  шал,  арқыраған  Тақаңды  (Тахауи)  тҥгесіп  «Жҧбан  аға  ше?»  дегенде 

Зекең мҥдірді. Бір әдемі жӛткірініп алды да: әлгі әйгілі партизан Қайсенов, қызып қалған 

Қасымды (Аманжоловты) арқасына салып алып: «Алды бар да, арты жоқ, сорлым-ай» деп 

әндетеді  екен. Жҧбан ағаларың ҥстіне қылау тҥсірмеген, алды-арты таза, Абай айтқандай 

«толық»  адам  еді.  Оны  айтасыз-ау,  жалпы,  жазушылар  ішінде  адамдық  пен  адалдықтың 

ӛлшемі  –  ақжайықтық  ақын  Жҧбан.  Менің  қосарым,  Жҧбан  ағаларың  қҧлкеуде  емес, 

нҧркеуде  сабаз  еді  ғой.  Нҧркеуде,а?!  Қабдоловтың  әр  сӛзі  гауһарға  бергісіз  асыл  ғой,  ал 

маған «адамдық пен адалдық» деген жолдар ҧнады да, Жҧбағаң шығармаларын ақтардым. 

Таусылып барып, таптым: 

     Әлдекімдер жҥрегі сіркеленген,  

     Ҧлт атына уларын бҥрке берген.  

     Кӛргенсіздік, пасықтық, надандығын 

     «Қазақшылық» дегенмен бҥркелеген. 

     Жо,жоқ, маған ондайды жапсырмасын, 

     Еңкеймейді ездікке тақсыр басым 

     Жаным ада қараңғы қалтарыстан, 

     Менен тапсын адалдық, ақ сырласын!  

     Соңғы  кезеңде  Жҧбан  шығармашылығы  хақында  кӛп  жарияланымдар  бой  кӛрсетті. 

Ӛзіме  (субъективті)  Сағынғали    Сейітовтің  «Жҧмыр  жыр  шымыр  шабыттан  туады» 

(«Жазушы»  баспасы,  Алматы-1975),  Ӛтеген  Оралбайҧлының  «Жолға  шықты  жҥрегім» 

(«Балауса»  баспасы,  Алматы-1993.  «Орал  ӛңірі»  газетінде  толық  нҧсқасы  жарияланды), 

Ғафу  Қайырбековтің  «Алыс  та  жақын  жағалау»  («Білім»  баспасы,  Алматы-2006),  ақын 

Қайрат  Жҧмағалиевтің  «Ҥш  ерлік»  («Егемен  Қазақстан»,10  қыркҥйек,2010ж,)  зерттеу 

мақалалары  ҧнады.  Әлі  де  талай  талдау,  талай  кітаптар  дҥниеге  келеді  ғой.  Уақыт 

кӛрсетер. 

     Жҧбан  ақынның  тақырып  таңдауы  кӛп  зерттеушілерді  таң  қалдырды.  Әдебиет 

теориясында  суреткер  тақырыпты  кӛп  іздейді,  сарсылады,  шаншылады,  қысқасы  азабы 

ӛлшеусіз.  Сырт  қараған  адамға  Жҧбан  ақын  тақырып  таңдамайтын  суреткер.  Біздіңше, 

Жҧбан  ақын  халыққа  зәру,  ҧлтқа  керек,  қалың  оқырман  сҥйетін  тақырыптарды  игеруге 

ҧмтылатын  секілді.  Ӛткенде  нағыз  жазушы  ғҧмырын  кешкен  Ақселеу  Сейдімбеков 

тәмсілін естіп аң-таң қалдық. Халқымыздың сері  суреткері  айтады: «Мен саған бір ақыл 

айтайын. Осы кӛркем шығарма дегенің бос сӛздің желқабызы екен. Мен  қойдым, сен де 

қой!  Халыққа  тҥк  пайдасы  жоқ!»  Бҧл  бір  сҧмдық  ҥкім.  Біздің  қазақ  жазушылары  қазір, 

қҧдайға шҥкір 800 адам, Ақселеуді тыңдаса – 80-і қалар еді-ау. Бірақ, ӛлермен халықпыз 

ғой, «Қҧла тасқынның» арығын кеңейте тҥспейміз бе?! 

    Жҧбан  ағаның  «Айттым  сәлем»  поэмасы  ХХ  ғасырда  тҥзелмеген  халықтың  ХХІ 

ғасырдағы  таза  ҧрпақтарына  арнаған  сәлемі.  Бҧл  ҧлы  Абайдың  махаббат  назы  емес, 

Жҧбан  ағаның  ӛзі  «Мен  –  қазақпын»  деген  халқының  ҧл-қызына  деген  кӛсемдік  сәлемі. 

Енді ойлана бер... 

    Жҧбан  ақынның  ең  таңдаулы  шығармалары  –  «Жесір  тағдыры»,  «Мен  -  қазақпын», 

«Сел»,  «Байқоңыр  баспалдақтары»  тағы  басқа  қомақты  дҥниелері  сюжетсіз, 

хронологиялық жағынан шашыраңқы, ірі оқиғаларды селдете жырлау болып кӛрінеді. Ал 

жҥрекпен, тылсым тереңдікпен қарай алсаңыз, сҥйекті шығармаларының бәрінде бірегей 

образ,  идеялық-тақырыптық  мызғымас  тҧтастық  –  халық  образы  тҧрады.  Бҥкіл 

шығармаларының бҧлақ-бастаушалары «мен қазақпын», «біз қазақ еліміз», «біз, Қазақстан 

державасымыз» деген ҧлы ҧғымдар атойлады. Халық образында «мың ӛліп, мың тірілген» 

сақ,  ғҧн,  тҥркі  халқы  тағдыры,  қисапсыз  шҥршіт,  қалмақ,  неміс  соғыстары  зардаптары, 

қазақ  тӛзімділігі,  қазақ  дархандығы,  қазақ  қабілеті,  қазақ  еңбекқорлығы  Алматының  ақ 

жаңбырындай жауады. Жҧбан ақын жалпы жырласа да,  жалқы этнос, жалқы ҧлт, жалқы 

отан образы саралана береді.  Жҧбан ақынның ӛзім сезінген бір ерекшелігі осы ма екен? 

Мҧны тҥсіну ҥшін лҧғат ләзім-дҥр. 

     Жҧбантануды ең бірінші қолға алған Орал педагогика институты еді. Кҥнінде академик 

Қ.Жҧмалиев  атындағы  әдеби  бірлестік  қазан  айында  дәстҥрлі  «Жҧбан  оқуларын» 

ҧйымдастырып  тҧрды.  Әр  жыл  сайын  Жҧбан  аға  туралы  замандастары  Жайсан  Ақбай, 

Ғазиз Хаймулдин, Тобанияз Табылдиев, профессор Мәтжан Тілеужанов, мҧғалім Ҥзілдік 

Елеубаева,  журналистер  Базарғали  Қуатов,  Тихон  Әліпқалиев  тағы  басқалар  қызықты, 

ғылыми-танымдық әңгімелер айтатын. Кейін облыстық ғылыми-әмбебап кітапхана Жҧбан 

Молдағалиев есімін алды да, біз қосыла шаппай тізгін тежедік. Бірақ Жҧбан жылы біздің 

Махамбет  Ӛтемісов  атындағы  Батыс  Қазақстан  мемлекеттік  университетінің  профессор-

ҧстаздары және студенттерінің қатысуынсыз ӛтіп кӛрген жоқ.  

     Зейнолла  Мҥтитегі  деген  бір  данышпан  Фариза  ақын  феноменін  зерттеуінде,  Талап 

Таймасҧлы,  Жанғали  ақын  кӛркемдігін  тҥгескен  диссертациясында  Орал  ӛңірі 

ақындарына  Жҧбан  әсері  кӛрініс  тапса,  сиясы  енді  кепкен  жас  ғалым  Гҥлшара 

Бисенованың зерттеуінде Жҧбан поэмаларының ерекшелігі егжей-тегжейлі әңгіме болды. 

Студенттік  курстық,  диплом  жҧмыстары  да  бір  тӛбе.  Адамдық  пен  адалдықтың  ӛлшемі 

Жҧбан аға университет ҧландарының жҥрегінде, әр ісінде, керек десеңіз, болашағында! 

  

 

ОҚИТЫН ЕЛ –ОЗЫҚ ЕЛ 

 

                                                                                        

                                                            М.Б.Валиулина 

ҚР Ұлттық академиялық кітапханасы 

          Ғылыми талдау орталығының жетекшісі 

 

 

Қҧрметті конференцияға  қатысушылар! 

 

           Мәдениет атты ғажайып феноменнiң жасампаздық рӛлi бойынша 

адамзат тарихының қазiргi информациялық қоғам қҧру фазасында ақпарат алу мен тарату, 

оқу  және  бiлiм  кӛкжиегiн  кеңейту  мәселелерi  ерекше  мәнге  ие  болып  отырғаны  әмбеге 

аян.    Оқу  феноменi  –  адамзат  ойлап  тапқан  ең  ғажайып  қҧбылыстардың  бiрi.  Адамның 

ӛзiн-ӛзi  сапалық  жетiлдiруiнiң  бҧдан  асқан  пәрмендi  және  қарапайым  қҧралы  жоқ.    VI  - 

VIII  ғасырларда  тасқа  қашалған  тҥркi  жазулары  да  оқуға  арналған  әр  алуан  ақпарат  пен 

тарихи баяндар осының айғағы.  

Адамзаттың  ғасырлар  бойы  жинаған  бiлiм-ғылымын  игеру  оқу  арқылы  келетiнi 

мәлiм.  Оқу  процесi  адам  ӛмiрiнiң  барлық  кезеңiн,  яғни  балалық,  жастық,  қарттық 

шақтарды  тҥгел   қамтиды.  Оқу  арқылы  адам  ӛзiн  интеллектуалдық  тҧрғыдан  дамытады. 

Ӛркендеу мен ӛрлеудiң қазiргi заманауи талаптары да оқу феноменiнiң қадiрiн асырмаса, 

кемiтпесі  хақ.  Жоғары  технологиялар  заманының  адамға  да,  қоғамға  да,  мемлекетке  де 

қояр  басты  шарттарының  бiрi  -  бiлiм  мен  ақпаратты  барынша  кең  пайдалана  бiлу. 

Сауатсыздықтың  кез  келген  тҥрi,  ақпаратты  игеру  және  талдап,  пайдаланудағы 

кемшiлiктер  тиiсiнше  терiс  әлеуметтiк  және  экономикалық  зардаптарға  ҧшыратады. 

Дамыған елдердiң тәжiрибесi кӛрсеткендей, халықтың жоғары дәрежеде сауатты болуы ел 

экономикасының  дамуына,  адамдардың  ӛмiр  сҥру  сапасын  кӛтерiп,  бiлiм,  ғылым  және 

мәдениеттiң  жедел  дамуына  әсер  етедi  Одан  әрi  нақтылай  тҥссек  -  кiтап  мәртебесiн 

кӛтеру, ең озық кiтап оқу мәдениетiн қалыптастыру, жалпы оқуға қолдау кӛрсету  Ҧлттық 

парасат деңгейін жоғарылатудың бірден бір кепілі болып табылады.   

      

Осы тҧрғыдан қарасақ, заманауи кітапхана оқырман мен кiтап арасындағы негiзгi 

алтын  кӛпiр  болып  табылып  отыр.  Бiріншіден,  осы  заманғы  ақпарат  тасымалдаушы 

технология жҥйесiнде де кiтапхананың  кітапхананың атқаратын маңызы  зор.  

Екiншiден  –  кiтапханаларда  оқу  феноменiн  тиiмдi  пайдалану  мен  дамытудың  сан 

ғасырлар  бойы  қалыптасқан  бай  тәжiрибесi  сақталған.  Олар  кiтаптарда  жинақталған 

адамзат  жадының,  ҧлт  жадының  алтын  қоры,  ал  кiтапханашылар  –  сол  теңдессiз 

қазынаның шырақшылары ретінде де қызмет атқаруда.  

Ҥшiншiден  –  бҥгiнгi  кiтапхана  ҧжымдары  ӛздерiнiң  дәстҥрлi  болмысына  табан 

тiрей  тҧрып,  осы  заманға  сай  информациялық  қоғамның  тiрек  элементтерiне  айналуға 

ҧмтылған әлеуеттi  кҥшті әлеуметтiк топқа айналуда. 

        Осындай  сипатты    Қазақстан  аумағындағы    кез  келген  кітапханадан  кӛруге  болады. 

Қазіргі  кітапханалар    қоғамдағы  білімге,  оқуға,  ойлауға,  мәдениет  пен  ақпаратқа  қол 

жетілімін, оқу мәдениетін арттыру арқылы адамзаттың ілгері дамуына  бағытталған  «Бір 

ел-бір кітап» акциясын ӛткізетін  маңызды орталыққа айналуда. 

         Бҧл  жобаның    2007  жылғы  халықаралық  оқу  конгресінде  жария  етілгеннен  бастап, 

акцияны  ӛткізу  бастамасын  негізін  салушы  -  Қазақстан  Республикасының  Ҧлттық 

академиялық  кітапханасы  қолдауымен  4  жыл  бойы  республика  кӛлемінде  ӛз  деңгейінде 

ӛткізіліп келеді. 

         Қазақстан  жеріндегі  жалпы  ҧлт  болып  оқитын  кітапты  таңдау  жҧмысы  қарапайым 

тҧрғындардан,  ҧйымдар  мен  мекемелерден  сауалдама  қою  арқылы    аңықталды. 

Республиканың әр бір аймағынан ҧсыныстар тҥсті. Осы ҧсыныстар бойынша  «Бір ел-бір 

кітап»  акциясының  ҥйымдастыру  комитетінің  мҥшелерімен    тӛрайымы  халық  ақыны 

Ф.Оңғарсынова  оқырмандардың  пікірін  ескере  отырып  Абайдың  «Қара  сӛзі»    жалпы 

халықтың   оқуға  таңдалған  болатын. 

Акция    Абайды  оқығысы,  «Қара  сӛздердің»  даналығын  бойына  сіңіргісі  келетін 

мыңдаған  қазақстандықтарды  біріктірді,  іс-шаралар  облыстық,  аудандық,  ауылдық 

кітапханаларда,  білім  беру  мекемелерінде,  кәсіпорындар  және  әскери  бӛлімдерде  ӛтті. 

Ҧжымдасып  оқу,  кітапты  талдау  адамдардың  ӛз  ӛмірі,  ӛмір  сҥріп  жатқан  әлем  туралы 

толғануға мәжбҥр етті. Кітап пен оқуды әйгілеу тҥрі ретінде «Бір ел-бір кітап» акциясы ӛз 

ӛміршеңдігі  мен  қажеттілігін  дәлелдеп  берді.  Республика  бойынша  барлығы  ҥш  жҥзден 

астам іс-шаралар ӛткізілді. 

2008 жылы жалпы оқуға  М.О.Әуезовтің  «Қилы заман»  повесі  таңдалынды. Бҧл  - 

бір  жағынан      ӛзіндік  бедерімен,  қҧрылысымен,    ерекшеленетін,  дала  табиғатын  және 

халықтың тҧрмыс тіршілігін кӛрсететін, екінші жағынан – Қазақстанның  қилы тартысты 

тарихы  –  1916  жылдағы  қазақ  даласындағы  кӛтірілісті  суреттейтін  жоғары  кӛркемдік 

шығарма. Повесть оқырмандарды әлеуметтік қақтығыстардың ӛткірлігі мен кернеулігімен 

қызықтырды.   

Акцияның ҧйымдастыру комитетінің кезекті мәжілісі 2009 жылдағы жалпы ҧлттық 

оқу  кітабына    Мағжан  Жҧмабаевтың  лирикалық  шығармаларына,    соның  ішінде  әйелге, 

анаға  деген    жҥрекжарды  махаббатқа  арналған  ӛлеңдерге  толы    «Сен  сҧлу»  кітабын 

белгіледі. Қазақ  әдебиетінің ХХ ғасыр бойындағы жарқын жҧлдыздарының бірі  Мағжан 

Жҧмабаевтың  терең ой, сҧлу суретке толы лирикалық шығармалары бойынша ӛткізілген 

«Бір  ел-бір  кітап»  акциясы    кітапхана  оқырмандарының,  әсіресе  жас  ӛскелең  буынның   

лирикалық  сырға,  ой-қиялға,  ӛршілдікке,  елжандылыққа  жетелеп,  ақынның  ӛмір-

болмысынан  жаңа  лепті  білімге  сусындап,  ҧшқыр  да  терең  сезімге  толы 

шығармашылығынан ӛрбіген терең тағлымының  ҧрпақтан ҧрпаққа жалғаса тҥсуін  және 

поэзияны оқу адам жанын жасартып, жандандыра тҥсетінін айқындады. 

   

Ал,  биылғы  2010  жылы  жалпы  ҧлттық  оқу  таңдауы  Ж.Молдағалиевтің  «Мен 

қазақпын» поэмасын кӛздеді.         

Бҧған  дейінгі  ӛткізілген  акциялардан  биылғы  акцияның  ерекшелігі  ақын 

Ж.Молдағалиевтың  90  жылдығына  орай,    оның  ӛмірі  мен  шығармашылығы  арқылы 

қазақстандықтардың  ҧлттық  намысын  қайрап,  асқақ  рухпен  еліміздің  әрі  қарай  гҥлдену 

жолында кҥш-қайратын жани тҥсті. Бҥгінде мемлекетіміздің тәуелсіздік алғанына жиырма 

жылға  жуық  уақыт  ӛтсе  де,  бҧл  поэма  ӛзінің  маңызын  жоғалтқан  жоқ,  қайта  кҥн  ӛткен 

сайын  жастарымыздың  бойындағы      ӛз  елі  мен  халқына  деген  сҥйіспеншілікті  арттыра 

тҥсіп, азаматтық қоғамды қалыптастырудағы рӛлі жарқырай тҥсті.  

  Қазақстан  кітапханаларында  кезекті  акция  бойынша  жаппай  оқу  жҧмысы  ҚР 

Ҧлттық  академиялық  кітапханасында  баспасӛз  конференциясының  ӛткізілуінен  бастау 

алды. 

 

Конференцияға  Астана  қаласындағы    колледждер,    жоғары  оқу  орындарының 

студенттері мен «Дарын» мектеп – интернаттың оқушылары «Мен қазақпын» поэмасынан 

ҥзінділер оқыды. Қатысушылар мен кітапханашылар бҧл поэманың жастарға патриоттық 

тәрбие берудегі ролін, қазақ әдебиетін оқудағы осы акцияның маңызын ерекше атап ӛтті. 

Сондай-ақ,  облыстар  мен  аудандар  кітапханалардағы  ӛткізілетін  шаралар  туралы 

ақпараттар таратылды.  

Еліміздегі  Бҧқаралық ақпарат қҧралдары арнайы «Бір ел – бір кітап» рубрикасын 

ашу  жӛнінде  және  осы  поэма  жазылған  дискілер  шығару  қажеттігі  жӛнінде  ҧсыныстар 

айтылды.   Акцияға орай «Мен қазақпын» атты кӛрме ашылды.  

22  қыркҥйекте  ҚР  ҦАК  Жҧбан  Молдағалиевтың  «Мен  қазақпын»  поэмасы  мен 

ӛлеңдері  оқылатын  поэтикалық  марафон  ӛтті.  Марафонды  кітапханашылар  бастап,  одан 

соң  оны  «Нҧр  Отан»  Халық  демократиялық  партиясының  жанындағы  Астана 

филиалының «Жас Отан» жастар қанатынан, Астана қаласындағы С.Сейфуллин атындағы 

музей жанындағы «Жас талап» поэтикалық жастар  клубы жалғастырды.  

Оқу мерекесіне қосылу ҥшін кітапхана оқырмандары, қала қонақтары және ӛздері 

қалағандардың  бәрі  мҥмкіндік  алды.  Осылайша  еліміздің    бас  қаласындағы  бас 

кітапханасының  мамандары  Жҧбан  Молдағалиевтің  шығармашылығымен  қала 

тҧрғындарын таныстырды.   

  Мҥмкіндігі  шектеулі  жандар  арасында  Брайл  жҥйесі  бойынша  жазу  және  оқу 

байқауы,  Ж.  Молдағалиев  шығармашылығы  бойынша  ағылшын  тілінде  эссе  жазу 

байқауы, «Мен қазақпын» шығармашылығы бойынша әдеби композиция, «Жҧбан жыры: 

Рух  пен  бірлік  жаршысы»  атты    дӛңгелек  ҥстел  ӛткізілді.  «Жырымен  ой  тебіренткен 

ҧрпағына» тақырыбында виртуальді кӛрме ҧсынылды.

   

Ж.Молдағалиевтің  «Мен  қазақпын»  поэмасының  мәні  мен  мазмҧнын  және  осы 

шығарманың  қоғам  мен  автордың  ӛмірінде  алатын  ролін  ашу  ҥшін  Мәдениет 

министрлігінің  кітапханалар  жҥйесінде  700-ден  артық  шаралар,  кездесулер,  әңгімелер, 

«дӛңгелек ҥстелдер», оқу марафоны, кӛрмелер ӛткізілуде. Интернет пайдаланушылардың 

мҥддесіне  қарай,  виртуальді  кӛрме  ҧйымдастырылды.  Батыс  Қазақстан  және  Шығыс 

Қазақстан  облыстық  әмбебап  ғылыми  кітапханаларындағы  әріптестеріміз  ерекше 

белсенділік танытып отыр. Ал С. Торайғыров атындағы Павлодар облыстық кітапханасы 

«Жҧбан Молдағалиев. Мен қазақпын» электронды басылымын қҧрастырып, оны оқырман 

қауымға таныстырды.

 

 

         Біз,  осылайша  қоғамды оқуға тартумен қатар, олардың қазақ әдебиетіне атап айтсақ, 

классикаға, қазіргі әдебиет пен поэзияға деген сҥйіспеншілігін оята отырып, «Бір ел - бір 

кітап» акциясының ӛміршеңдігі мен қажеттілігіне кӛз жеткізудеміз.  

Ғҧндардың ғҧрпын ҧстанып, сақтардың салтын сақтаған бабаларымыздың кӛзіндей 

болып  кешегі  кеңес  заманында  ел  рухын  қайта  оятқан  ардақты  ақынымыз  Жҧбан 

Молдағалиев: 

«Ӛлен қалсын ҧрпаққа, ӛнер қалсын, 

  Ата мирас мәнгілік дҥние боп» - деген ӛнер әлемін ӛзгеше қорғап сӛйлеген сӛздерін 

қаперімізде ҧстап, кітап пен оны оқу әлемін ӛз биігіне  кӛтеру жолындағы ҧлы 

мақсатымыздың жемісін кӛре берейік.