Қазақ хандығындағы жыраулар мұрасы Жер қойнауының сырын ашқан атаулар

8

9

№26 (1284) 

2 – 9 шілде 

2015 жыл

№26 (1284) 

2 – 9 шілде 

2015 жыл

АНА ТІЛІ

АНА ТІЛІ

(эссе-элегия)

Кешіктірілген

зерде

безбен

канада Премьер­министрі 

стивен харпер өз өмірінде тұңғыш 

рет мұсылман жұртшылығының 

ауызашарға қатысты. 

Ауызашарда премьер-ми-

нистр С.Харпер өзінің ресми 

резиденциясының барша кана-

далықтарға ашық екенін айтып, 

мұсылмандардың  ауыз аша-

рынан дәм татуға шақырды. 

Ол бүгінгі қоғамда мұсылман 

хал қына деген теріс пікірлердің көбейіп кеткендігіне 

қарсылығын білдірді. 

 «Ислам мемлекеті» лаңкестік ұйымы өз динарларын 

жасап шығара бастады. Бір алтын монетаның бағамы 139 

долларына тең.

Жаңа монеталардың суреттерін содырлар әлеу-

мет тік желілер арқылы көпшілікке таратып жатыр. 

Ме талл ақшаның бір бетінде араб тілінде жазылған 

жаз балар, екінші бетінде әлем картасының суреті бар. 

Тағы бір монеталарда бидай масақтары бейнеленген.

Бүгінгі таңда динар Алжир, Бахрейн, Иран, Ирак, 

Иордания, Кувейт, Ливия, Сербия, Тунис және Маке-

дония Республикасының ресми валютасы.

Италияда ежелгі римге 

тиесілі сауда кемесінің қал­

дық тары табылды. көне кемені 

жергілікті полиция кор сика 

мен  сардиния  арал да рының 

ара сындағы шығанақтан тауып 

алған. 

Кеме шамамен 2 мың жыл 

бұрын жасалған. Бірақ жақсы 

сақталыпты. Ұзындығы – 18, 

ені – 7 метр. Сарапшылар бұл 

ма териалдар Ежелгі Римді басқарған жоғары лауа-

зымды тұлғаның немесе бай көпестің зәулім үйін 

салуға арналған болуы керек деп болжауда. Сондай-

ақ су көлігінің бағытына сараптама жасаған ма ман-

дар кеме Испания жаққа немесе Сардинияның батыс 

жағалауына бет алған болуы мүмкін дейді. Кемеге 

құрылыс материалдары тиелген. Айта кетейік, қал-

дық тар 50 метр тереңдіктен табылды. Археологтар 

мұны «ғылыми құндылығы жоғары олжа» деп 

бағалап отыр.

о р т а л ы қ   к а м б о д ж а д а ғ ы   к а м п о н г   ч а м 

провинциясында біздің дәуірге дейінгі х ғасырдағы 

ангкорск кезеңіндегі ғылымда белгісіз болып кел­

ген  ежелгі индуистік ғибадат ха на табылды.  

Сиыр табынын жайылымға  айдап келе жатқан 

ауыл ба лалары провинциялық астана маңындағы 

шағын төмпешік жанынан ежелгі мүсін сынықтары 

мен кесілген тас плиталар тапқан. Ауыл тұрғындары 

бұл жәдігерлер жайында полицияға, мәдениет, өнер 

департаментіне шұғыл хабарлады. Кампонг Чам 

провинциясы мәдениет және өнер департаментінің 

директоры Сок Тхоук таяу уақытта ауқымды архело-

логиялық экспедиция жасақтау туралы мәселені 

алға қоюды жоспарлайтындығын мәлімдеді. 

Жапонияның «Softbank» телекоммуникациялық 

компаниясы эмоцияларды айырып тани алатын 

«Pepper» роботын сатылымға шығарды.  

Әрбір роботтың құны 213 мың 840 иенді 

құрады. Сезімтал робот сөйлеп, әңгімелесе алады. 

Адамның қас-қабағына қарап, оның көңіл күйін 

сезе біледі. Сонымен қатар «Pepper» ең қарапайым 

тапсырмаларды орындап, үй шаруасына көмектеседі. 

Ең бастысы ол жалғызбасты адамдарға көмекші бола 

алады.

Құлтемірді  «Softbank» пен «Aldebaran Robotics 

SAS» бірге жасап шығарды. Мамандар қазірдің 

өзінде инновациялық ойыншықтан жылына 8 

миллиард доллар табуды жоспарлап отыр.

Б р а з и л и я   р и о ­ д е ­ Ж а ­

н е й р о д а   о л и м п и а д а ­2 0 1 6 

ойын дарында  қауіпсіздікті 

қамтамасыз ету үшін 60 мың 

адам тартуды жоспарлауда. 

Соңғы кездері Рио-де-

Жанейрода ұрлық жиілеп 

кетті. Ұйымдастырушылар 

құқықтық тәртіпті қамтамасыз 

етуге  200 миллион доллар 

ж ұ м с а у д ы   ж о с п а р л а у д а . 

Қылмыстың жоғары деңгейіне қарамастан, 

2 0 0 7   ж ы л ы   П а н а м е р и к а л ы қ   о й ы н д а ғ ы д а й 

2016-Ойындарына қауіпсіздікті қамтамасыз 

ету үшін әскер тарту жоспарда жоқ. Еске сала 

кетсек, 2016-Олимпиадалық ойындары 5-21 тамыз 

аралығында өтеді.

заМандас

Әзірлеген нұрлан ҚҰМар

Ж

аһанның жүрек лүпілі

Ж

аһанның жүрек лүпілі

солтүстік аМерИка 

елең еткізер 

апенИн түБегі 

азИя

қИыр шығыс 

оңтүстік аМерИка 

Ауызашарға қатысты 

«Ислам мемлекетінің» 

өз валютасы бар 

Көне кеме 

Белгісіз ғибадатхана  

Сезімтал құлтемір 

Олимпиада – 2016

Әлихан Бөкейхан еңбектерін зерделеу арқылы 

қайраткердің жан-жақты терең білімін, меңгерген 

ғылым салаларының кеңдігін, қызығушылық 

танытқан өзекті мәселелерін, мысалға келтірген 

тарихи тұлғаларын, мемлекеттерін, қалаларын, 

аймақтарын, оқыған газет-журналдарын, өзге 

де құнды мәліметтерді білеміз. Алаш көсемінің 

терең энциклопедиялық білімін, парасат-пайы-

мын, ғұлама ойларын, эрудициясын танимыз. 

Қайраткер өз еңбектерінде қай мәселеге ерекше 

назар аударды, қайсына қандай баға берді? Қай 

тарихи тұлғаның атын көп атады, қай жазушының 

еңбектерін көп оқыды? Сол мәлімет ұлттық, 

елдік мүдде тұрғысынан қалай зерделенді? Міне, 

осындай аса құнды дүниені, біздің бүгінгі өмір-

тіршілігімізге қажетті ділгір ақпаратты Әлихан 

Бөкейхан еңбектерін зейін қойып оқыған кезде 

таба аламыз. 

Қымбат деректер арада ұзақ жылдар өтсе 

де, өз құндылығы мен зәрулігін жоғалтпады. 

Қайта бүгінгі біздің елдігімізге, ұлттық рухани 

құндылықтарымызды сақтау жолындағы табан-

ды іс-әрекеттерімізге ұлы тұлғаның көзқарасы 

ерекше бағалы деп ойлаймыз. Бұл ақпарат 

тәуелсіз Қазақ елінің азаматына аса құнды деген 

пікірдеміз. Мысалы қайраткер Азия жайында 15 

еңбегінде сөз етсе, Еуропа туралы 74 еңбегінде 

айтады. Яғни Алаш көсемі Еуропаны, оның озық 

мәдениетін, оқу-білімін дәріптей отырып, соның 

жолын бетке ұстағанын аңғарамыз. Германия 

мемлекеті туралы 37 еңбегінде мәлімет берсе, 

Ресей жайында 128 еңбегінде жазады. Ал Ресей 

үкіметінің басшысы Столыпинді 59 мақаласында 

келтірсе, Шекспирді 5, Абайды 19, Пушкинді 13, 

Лермонтовты 10 еңбегінде мысал етеді. 

Әлихан Бөкейхан мұрасын мұқият оқыған 

кезде біз білімімізге білім қосамыз, таным-

түсінігіміздің көкжиегін кеңейтеміз. Мысалы, 

«Скотоводство в Тургайской области» кітабының 

авторы Добромыслов, Германияның 99 жылға 

жалға алған Қытай жерінің аты – Кяо-аудан, сол 

кезде Судан астанасы – Хартум сынды деректерді 

осы еңбектерден танып білеміз. Ал 3 томдағы 

«Заметка о киргизах Павлодарского уезда» 

атты еңбекте нәрлі, тұзды шөптердің мынадай 

түрлерін оқимыз: көде, бетеге, ақселеу, жауыл-

ша, тарлау, қызғалдақ (ветрянки), жұмыр қияқ, 

жалманқұлақ, сарысозақ, қараматау, көкпек, 

алабота, жусан, ақөлең (вострец), қарөлең (осо-

ки), бидайық (арженец), майөлең (мелкая осока 

и пырей), жоңышқа (визиль), бояусабақ (листов-

ник), тілқияр (широкоперый вострец). 

Әлихан Бөкейхан мақалаларында, зерттеу 

еңбектерінде, құрастырған кітаптарында адамзат 

тарихында айрықша орны бар мынадай көрнекті 

тұлғалардың есімдері аталады: Август Бебель, 

Ақсақ Темір, Алаша хан, Аристотель, Атилла, 

Байрон, Барри, Бату хан, Белинский, Бетховен, 

Бисмарк, Блок, Вальтер Скот, Вамбери, Васнецов, 

Вашингтон,  Вернадский, Галилей, Гераклит, 

Геродот, Герцен, Гете, Гоголь, Гомер, Грибоедов, 

Грозный, Дарвин, Деникин, Джордано Бруно, 

Дидро, Гвин Вандербильт, Добролюбов, Ф.М. 

Достоевский, Дутов, Екатерина ІІ., Ермак, Жан 

Жорес, Жошы хан, Жюль Верн, Золя, Керенский, 

Колчак, Конфуций, Коперник, Короленко, Крылов, 

Лаплас, Ленин, Лермонтов, Луначарский, Магелан, 

Мамин-Сибиряк, Марко Поло, Маркс, Менделеев, 

Михаэлис, Мопассан, Наполеон, Некрасов, Нитсше, 

Нобел, Ньютон, Пастер, Писарев, Платон, 

Плеханов, Плутарх, По Эдгар, Г.Н.Потанин, 

Прежевальский, Птоломей, Е.Пугачев, Пушкин, 

А.Н.Радищев, В.В.Радлов, Рамзес, Рашидин, 

Рубрук, Рудзутак, Салтыков, Семенов Тянь-

Шанский, Сократ, Солсбери, Спенсер, Сперанский, 

П.А.Столыпин, Твен, Л.Н.Толстой, Л.Троцкий, 

Тургенев, О.Уайльд, Фердауси, Фламмарион, Хафиз, 

Цезарь, Н.Г.Чернышевский, Черчиль, А.П.Чехов, 

50.  «сон» – Құрметті оқушылар! 3 том.

51.  «степная речь» – Омск, 5 февраля. 5 том.

52.  «степное эхо» – Омск, 5 февраля. 5 том.

53.  «степной край» – Кто пишет о предме-

тах... 4 том; В Западно-Сибирском отделе гео-

графического общества. 4 том.

54.  «степной пионер» – Казаки-обществен-

ники. 2 том; Чорт их возьми. 2 том; Омск, 20-го 

сентября. 4 том.

55.  «страна» – Омск, 1 января. 4 том; Омск, 

12 января. 4 том; Омск, 24-го октября. 4 том.

56.  «студенческая газета» – Омск, 5-го ноя-

бря. 4 том.

57.  «сын отечества» – К истории октябрских 

дней в г. Омске. 2 том; Телеграмма. 4 том; Омск, 

22-го августа. 4 том; Среди газет. 5 том.

58.  «Тәржіман» – Абақ-Керей. 3 том.

59.  «Тілші» – Студенттерге жәрдем керек. 7 

том.

60.  «Тіршілік» – Екінші Жалпықазақ съезі. 

Телеграм сөзі. 6 том.

61.  «Товарищ» – Ер жігіт. 5 том; К пред-

стоящему собранию членов партии «Народной 

свободы». 4 том; Омск, 21 февраля. 5 том; Омск, 

23 февраля. 5 том; Омск, 5-го ноября. 4 том.

62.  «Трибуна» – Омск, 13-го августа. 4 том.

63.  «Ұран» – Екінші Жалпықазақ съезі. 

Телеграм сөзі. 6 том.

64.  «хх век» – Зигзаги жизни. 4 том.

65.  «Times» – Омск, 17-го августа. 4 том; Га-

зеталардан. ІІ. 5 том.

66.  «Humanite» – Омск, 7-го октября. 4том.

Журналдар:

67.  «айқап» – Абақ-Керей. 3 том; Ашық хат. 

Жаһанша Әлмұхамедұлы Сейдалинге. 3 том; 

Жауап хат. 3 том; Құрметті оқушылар! 3 том; Ұры 

тию. 5 том.

68.  «вестник европы» – Газеталардан. ІІ. 5 

том.

69.  «Жаңа мектеп» – Оқытушыларға сенеміз. 

9 том; Оқытушыдан көмек күттік. 9 том.

70.  «отечественные записки» – Омск, 26 ян-

варя. 5 том.

71.  «Право» – Ашық хат. 3 том.

72.  «русское богатсво» – Ашық хат. 3 том; 

Кекесін. 6 том; Омск, 10-го августа. 4 том; Омск, 

26 января. 5 том; Роман бәйгесі. 6 том; Омск, 11-

го августа. 4 том.

73.  «сәуле» – Күзетте (Ги де Мопассаннан). 

7 том.

74.  «сибирские вопросы» – Он төрт тоғыз 

бола ма? 5 том.

75.  «современник» – Абай (Ибрагим) Кунан-

баев (некролог). 2 том; Омск, 26 января. 5 том.

76.  «сознательная россия» – К предстоящим 

выборам. 4 том.

77.  «Темірқазық» – Бауырым, Дінше! 7 том.

Тізімде Ә.Бөкейхан еңбектерінде аталатын 

басылымдарды ғана көрсеттік. Бұл басылым-

дардан бөлек қайраткер өзге газет-журнал-

дарды да оқыды, олармен де жұмыс істеді дей 

аламыз. Мысалы тізімде «дала уалаятының 

газеті» көрсетілмейді. Ал Алаш көсемі өзінің 

шығармашылық жолын Омбыдан шыққан «дала 

уалаятының газетінде» бастағаны мәлім. Не-

месе Қазандағы «Ғалия» жастарының «садақ», 

Омбыдағы «Бірлік» жастарының «Балапан» 

қолжазба журналдарын қайраткер оқыды және 

оны өзінің шығармашылық жолында пайдаланды 

деуге негіз бар. Ә.Бөкейханның «Бірлік» жаста-

рымен кездескені тарихи шындық. Қызылжардан 

шыққан қазақ жастарының тұңғыш газеті 

«Жас азаматта» (1918-1919) Алаш көсемінің 

мақалалары жарияланған. Сондай-ақ, қайраткер 

«кедей теңдігі», «киргизская степная газета», 

«особое прибавление к «акмолинским областным 

ведомостям», «оренбургские областные ведо­

мости», «Теңдік», «Шолпан» сынды газет-жур-

налдарда да еңбектерін жариялағанын білеміз. 

Сондықтан көрнекті көсемсөзші тұлғасын 

таныған кезде, осы сынды басылымдарды да 

қаперімізде ұстауға тиістіміз. 

«Қай жұрттың болсын болашақ тұрмысына 

ерік беріп жаңалық кіргізетіні, халықтың ұлғайып 

кеңеюіне кедергі болатын зиянды ғұрып-әдетін, 

қараңғылығын жоятын жолбасшы көсемі – сол 

халықтың өз арасынан шыққан оқығандары»,- 

деп өзі айтқандай, Әлихан Бөкейхан – қазақ 

халқының тарихындағы үлкен оқымысты адам, 

сонымен бірге, жолбасшы көсем, ғажайып 

ренессанстық тұлға.

Әлихан Бөкейханның ұлт көсемі, шын 

мағынасында, бірегей тұлға болғандығын заман-

дастары мен үзеңгілес інілері оның көзі тірісінде 

мойындаған. Алаштың көрнекті ақындары оған 

жүрекжарды өлеңдері мен поэмаларын арна-

са, «Қазақ тарихынан» атты кітабында қалам 

қайраткері Қошке Кемеңгерұлы тарихи тұлғасын 

былай деп бағалады: «Үкіметтің қара қуғын 

жасаған күндерінде, айдауына да, абақтысына да 

шыдап, ел үшін басын құрбан қылған ат төбеліндей 

ғана азамат тобы болды. Бұл топты баулыған 

– Әлихан. Әлиханның қазақ еліне істеген тарихи 

қызметі: әдеби тіл тууына себеп болды, өзіне ерген 

топты діни фанатизмге қарсы тәрбиеледі. Бұдан  

барып татардан іргесін аулақ салған қазақ ұлты 

туды». 

Әлихан Бөкейхан мұрасын жинап, зерттеп 

жүрген ғалымдардың көрсетуі бойынша, осы 

уақытқа дейін анықталған қайраткердің мұрасы 

16 томды құрайды. Қазақ тарихындағы бірегей 

тұлғаның 150 жылдығының қарсаңында тың 

еңбектермен толықтырылған жаңа басылым 

оқырман қолына кешікпей тиеді деп үміттенеміз. 

Осынау асыл қазына қалың Қазақ еліне кең та-

рап, тәуелсіз мемлекетіміздің өскелең ұрпағын 

азат рухта тәрбиелейді, Алаш дәуірінен біздің 

заманға жеткен қасиетті аманат сөз елдік сана-

сезімімізді нығайтып, ұлт мерейін одан да асқақ 

биіктерге көтереді деп сенеміз. 

Қайырбек  кеМеҢГер,

Л.н.Гумилев атындағы еҰу 

қазақ әдебиеті кафедрасының доценті,

«алаш» мәдениет және рухани даму 

институтының ғылыми қызметкері

ұлт-азаттық алаш 

қозғалысының көсемі, 

көрнекті мемлекет және 

қоғам қайраткері, жалынды 

журналист һәм көсемсөзші, 

білікті аудармашы, жан-жақты 

энциклопедист ғалым әлихан 

Бөкейханның (1866–1937) 

еңбектерінде қазақ және жалпы 

адамзат тарихына қатысты 

қызықты деректер, құнды 

мәліметтер мол кездеседі. Оларда 

қасиетті пайғамбарлар, әйгілі 

тарихи және діни қайраткерлер, 

мемлекеттер, қалалар, тарихи 

аймақтар, жер-су атаулары, 

мерзімді басылымдар жайында 

танымдық және тағылымдық 

құнды ақпараттар бар. Бұл 

тарихи-деректемелік мәлімет 

әлихан Бөкейханның 9 

томына жинақталған 800-ден 

астам еңбегінде келтіріледі. 

Көптомдықты қайраткер 

мұрасын ширек ғасыр бойы 

жинап, зерттеп келе жатқан 

белгілі алаштанушы жүсіп 

сұлтан Хан құрастырды (астана: 

«сарыарқа». 2009–2013 жж.). 

Шекспир, Шопенгауэр, Штамлер, Шыңғыс хан, 

Эзоп, Энгельс, Ядринцев, т.б. 

Осы тұлғалардың ұлы өнегесі, адамзат ба-

ласына пайда әкелген қымбат істері немесе 

кейбірінің зұлым әрекеттері нақты мысалдар-

мен көрсетіледі. Ол мәліметтің барлығы қазақ 

жұртының тағдырымен сабақтастырылады, 

әрқилы байланыстырылады.

Бар ғұмырын қоғамдық-саяси күреске 

арнаған Алаш көсемі көп оқыған, көп ізденген. 

Өзінің ой-пікірін, мақсат-тілегін жеткізу үшін, 

қарсыласына идеясын дәлелдеу үшін немесе 

оқырманға әсер етіп, оның көзқарасын өзгерту 

үшін дәйекті мысалдарды, нақты деректерді 

келтіреді. Оны біз Әлихан Бөкейханның бойын-

да көсемсөзшіге тән талант және ғалымға тән 

білгірлік сынды екі бірдей мықты қасиеттердің 

жинақталғандығынан деп білеміз. 

Төменде қайраткер еңбектерінде аталатын 

басылымдарды ұсынамыз. Газеттер мен журнал-

дар нақты қай еңбекте және қай томда берілгенін 

келтіреміз. ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасыр 

басында жарық көрген бұл басылымдарды 

бүгінгі күні ғалымдар, журналист мамандар терең 

зерделейді деп санаймыз.

Газеттер:

1. «ақ жол» – Бауырым, Ахмет! 9 том; Ел ара-

сына оқу ісін кім жүргізеді? 7 том; Студенттерге 

жәрдем керек. 7 том.

2. «Беднота» – Халықты ағарту туралы (Оқу 

тұрмыс үшін!). 9 том.

3. «Биржевые ведомости» – Обыватель-кри-

тикан. 2 том; Соғыс көлеңкесі (газеталардан). 

5 том; В тюрьме до выборов. 6 том; Соғыс 

көлеңкесі. 6 том.

4. «Бірлік туы» – Екінші Жалпықазақ съезі. 

Телеграм сөзі. 6 том.

5. «вахт» («Уақыт» татар газеті) – Русская 

транскрипция в мусульманских школах. 4 том; 

«Уақытқа» жазған қазақ жігітіне. 3 том; Абақ-

Керей. 3 том.

6. «вестник народной свободы» – Омск, 31-го 

октября. 4 том.

7. «вперед» – Бебель. 3 том.

8. «Голос правды» – Омск, 5-го ноября. 4 том.

9. «Голос степи» – Омск, 9 февраля. 5 том.

10.  «день» – Омск, 11-го августа. 4 том.

11.  «донская речь» – Омск, 26-го сентября. 

4 том.

12.  «дружеские речи» – Омск, 11-го августа. 

4 том.

13.  «дэйли ньюс» – Ыстамбұл һәм қылилар. 

6 том.

14.  «еңбекші қазақ» – Бауырым, Ахмет! 9 

том; Душа Ахмет! 9 том.

15.  «Жұлдыз» – Абақ-Керей. 3 том.

16.  «зорька» – Корреспонденция Иртыша. 

4 том.

17.  «Известия» – Халықты ағарту туралы 

(Оқу тұрмыс үшін)! 9 том. 

18.  «Иртыш» – Омск, 10-го августа. 4 том; 

Омск, 23 июля. 4 том; Корреспонденция Ирты-

ша. 4 том; Омск, 12-го сентября. 4 том; Омск, 

1-го сентября. 4 том; Омск, 20-го сентября. 4 

том; Омск, 23-го августа. 4 том; Омск, 9 февра-

ля. 5 том; Опекаемого имущества не жалеют. 2 

том; Опекаемого имущества не жалеют. 4 том; 

Открытое письмо казахам Семипалатинской и 

Акмолинской областей. 4 том; Письмо в редак-

цию. 4 том.

19.  «Қазақ» – 2-нші феурал. 5 том; Абақ-

Керей. 3 том; Балқан соғысы. 3 том; Жауап хат. 3 

том; Құрметті оқушылар! 3 том; Ұры тию. 5 том.

20.  «Мир Божий» – Омск, 14-го сентября). 

4 том.

21.  «Московские ведомости» – Исмаил бек 

Ғаспрнски. 5 том; Омск, 9 августа. 2 том; Омск, 

9-го августа. 4 том; Омск, 10-го сентября; Омск, 

13-го августа. 4 том; Открытое письмо. 4 том.

22.  «народный путь» – Омск, 5-го ноября. 

4 том.

23.  «наша жизнь» – Ер жігіт. 5 том; Коррес-

понденция «Иртыша». 4 том; Письмо Алихана 

Букейхана Колюбакину А.М. 4 том; Среди газет. 

5 том; Телеграмма. 4 том. 

24.  «наше дело» – Омск, 5-го ноября. 4 том.

25.  «новое время» – Омск, 3-го августа. 4 

том; «Апологеты» справедливости. 2 том; Возврат 

к средним векам. 2 том; Омск, 2-го августа. 4 том; 

Омск, 5-го августа. 4 том; Омск, 9 августа. 2 том; 

Омск, 9-го августа. 4 том; Диктатура либерализ-

ма. 2 том; Омск, 10-го сентября. 4 том; Омск, 

11-го августа. 4 том; Омск, 20-го октября. 4 том; 

Омск, 21 февраля. 5 том; Омск, 24-го октября. 

4 том; Омск, 29-го сентября. 4 том; Омск, 3-го 

ноября. 4 том; Омск, 5-го ноября. 4 том; Омск, 

14-го октября. 4 том.

26.  «новый путь» – Омск, 4-го октября. 4 

том; Омск, 5-го ноября. 4 том.

жүктеу/скачать 5,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: