Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис

Біреуге бір істі істеуді бұйыру, талап ету, өтіну, үндеу мәнінде

жүктеу/скачать 3,22 Mb.

Pdf көрінісі

бет	266/406
Дата	21.10.2023
өлшемі	3,22 Mb.
	#120381
түрі	Оқулық

1 ... 262 263 264 265 266 267 268 269 ... 406

Тоқта! Қайырыла кет! (Ғ.Мүсір.). Еріңде р соңыма! (Ғ.Мүсір.). -Тар
Тарт тіліңді! Жоғал

Біреуге бір істі істеуді бұйыру, талап ету, өтіну, үндеу мәнінде
айтылған сөйлемдерді б ұ й р ы қ т ы с ө й л е м дейді.
Бұйрықты сөйлемдер жалаң бұйрық түрінде ғана айтылмайды, сонымен
қатар кісінің еркін, талабын, кеңесін, тілегін т.б. білдіреді.
Бұйрықты сөйлем, негізінен, ауызекі тілге тән. Көркем әдебиетте ондай
сөйлем диалогта жиі ұшырайды.
Бұйрықты сөйлемдер етістіктің бұйрық және қалау райы арқылы
жасалады.
Олар сөйлемнің баяндауышы болып жұмсалады да, сөйлем түгелімен
көтеріңкі, асқақ әуенмен айтылады. Мысалы:
-Шеген!
Тоқта! Қайырыла кет!
(Ғ.Мүсір.).
Еріңде
р
соңыма!
(Ғ.Мүсір.).
-Тар
т қолыңды! (М.Ә.). –
Тоқташы
, балам! – деді Шығанақ
өтіп бара жатып. -Тарыңнан титтей
берші!
(Ғ.Мұстафин).
Бұйрықты сөйлемдердің баяндауыштары қандай сөз болғандарына қарай
және сөйлемнің құрамы қандай болуына қарай, олардың мазмұны да әр
түрлі болады:
а)Баяндауыштары етістіктің бұйрық райының екінші жағында айтылған
сөйлемдер көбінесе бұйрық, талап, кейде үндеу мәнінде болады:
Тарт
тіліңді!
Жоғал
көзіме көрінбей! – деп Ысқақ кимелеп кетті
(С.Ерубаев!.
б)Баяндауыштары бұйрық райдың үшінші жағында айтылған сөйлемдер
көбінесе талап, тілек мәнді болып келеді:
Керімбек малды тез жайлауға
айдасын
! Бағар
көбейсін,
шалым! (Ғ.Мүсір.)
в)Баяндауыштары етістіктің бұйрық райларында айтылып, оған
–шы, -ші

249
жұрнақтары жалғанып, тілек, жалыныш, не сыпайы түрде бұйыруды
білдіретін сөйлемдер жасалады:
–

жүктеу/скачать 3,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 262 263 264 265 266 267 268 269 ... 406