Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис
жүктеу/скачать 3,22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 144-жаттығу.
- СӨЗ ТІРҚЕСТЕРІ ЖӘНЕ СӨЙЛЕМДЕГІ СӨЗДЕРДІҢ БАЙЛАНЫСЫ § 102. Сөз тіркесі
| Тақырып бойынша сұрақтар:
1) Тіл білімінің синтаксис деп аталатын саласы нені зерттейді? 2) Сөйлем деген не? Сөйлеу деген не? 3) Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай нешеге бөлінеді? 4) Қандай сөйлемді хабарлы сөйлем дейді? 5) Қандай сөйлемді сұраулы сөйлем дейді? Сұраулы сөйлемдердегі сұраулық мағына қандай жолдармен беріледі? 6) Қандай сөйлемдерді лепті сөйлем дейді? 7) Қандай сөйлемдерді бұйрықты сөйлем дейді? 144-жаттығу. Мәтінді оқып шығып, сөйлем соңындағы тыныс белгіле-рінің әр түрлі болу себебін түсіндіріңдер. 1) — Қағаз да бергізбейсің бе? — Бергізбеймін. — Оның ағайыншылыққа жата ма? — Ағайыншылығыңды көргем. Маған өкпең өтпейді. Қеңшілікте шаңына ілестірмейтін ең, тарыққанда табайын деген екенсің. (С. М) 2) - Бұлар жайында не білесің? — Қөмір іздеп жүргендер ғой. Тіпті ерінбейді. Тесе береді жерді. Бұлар келгелі екі-үш жыл болды. (Ғ. М.) 3) — Сырттан келгенді алмай ма? — Неге алмасын? — Мәселен, мені ала ма? — Білімің толса, алады. (М. И.) 4) — Қошақандар тугел ме, Жаныс аға? — Түгел ғой, қарағым. Неге түгел болмасын! — Ертелеу бөлгеи жоқсыз ба? —Жоқ-жоқ, қарағым. Басқа жағыңа разымын. Тек осы дағ- дыма қол сұқпасаң болды. (Ғ. Сл.) СӨЗ ТІРҚЕСТЕРІ ЖӘНЕ СӨЙЛЕМДЕГІ СӨЗДЕРДІҢ БАЙЛАНЫСЫ § 102. Сөз тіркесі Сөйлемге енген сөздерді сөйлем мүшелелеріне ажыратып, синтаксистік талдау жасауда белгілі қызмет атқаратын шешуші мәселенің бірі сөз тіркесі категориясы болып табылады.Өйкені сөйлемдегі сөздер қалай болса, солай орналаса бермейді. Ең алдымен жеке сөздер өзара мағыналық, грамматика- лық жағынан белгілі синтаксистік топ құрайды да, сөйлем мүшесінің қызметіне енеді. Астық артқан он машина дымқыл боздың соны жолымен баяу қозғалып келеді ( « Қаз. Әд.» ) деген сөйлемді алсақ, бұл сөйлемде он бір сөз бар. Ол сөздер мағыналық және грамматикалық жағынан өзара байланысып, төмендегі сияқты тіркестерге енген: 1) машина келеді, 2) қозғалып келеді, 3) баяу қозғалып, 4) он машина, 5) астық артқан, 6) соны жолымен, 7) дымқыл боздың, 8) боздың жолымен, 9) жолымен келеді. |