Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис
жүктеу/скачать 3,22 Mb. Pdf көрінісі
|
Абуханов-лексика
| § 76.
Қимыл атауы Іс, қимыл, амалдың шағын, жағын көрсетпей, тек сол қимыл, амалды атап қана қоятын етістіктің түрі қ и м ы л а т а у ы деп аталады. Қимыл атауы етістіктің негізгі түбірі мен туынды түбіріне -у жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы: жаз-у, бар-у, ал-у, ұйымдастыр-у, сырла-у, ақта-у т. б. Қимыл атауы - е тістіктің грамматикалық категорияларының ішіндегі бір ерекше түрі . Қимыл есімдері өзінің грамматикалық қасиеттері мен тұлғалану белгілері және синтаксистік қызметі жағынан етістіктерден гөрі есімдерге бейім болып келеді. Олар есімдерше тәуелденеді, септеледі. Мысалы: баруым, баруың, баруы, баруымыз, баруыңыз; Осы ерекшеліктеріне қарай қимыл атаулары сөйлемдегі орнына, морфологиялық тұлғасына байланысты сөйлемнің тұрлаулы мүшелері де, тұрлаусыз мүшелері де болып келе береді. Сөйлемнің басында атау тұлғада келіп, бастауыш болады: Мысалы: 1) Ерте тұрып, дене шынықтыру, таза ауада серуендеу - денсаулық кепілі. Ілік септік тұлғасында келіп, анықтауыш қызметінде қолданылады: Білмегеніңді сұрап, біліп алудың еш ұяттығы жоқ. Ілік пен атаудан басқа септік тұлғаларында келіп, толықтауыш болады: Ол оқуды қойып, жазуға кірісті. С өйлемнің аяғында атау және жатыс септік тұлғаларында келіп, баяндауыш та болады: Бізідің алдымыздағы негізгі міндет- еңбек өнімділігін арттыру. Алматыда дүние жүзі қазақтарының құрылтайы өтуде. Қимыл атауынан кейін тиіс , керек сияқты модальдық сөздер тіркесе айтылса, үнемі баяндауыштық қызмет атқарады: Мысалы: Бұл жұмысты бүгін жүктеу/скачать 3,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|