112-тапсырма. Әйтеке бидің тапқырлығын, шешендігін айқындайтын өлең жолдарының мағынасын түсіндіріп, есте сақтаңыздар. Лепті сөйлемдердің айтылуына назар аударыңыздар. Екі би бір шешімге келе алмай қалғанда, үшіншісі – Әйтеке би дауға билік айтып, тоқтатқан екен: Сабыр етіңдер, ағалар! Ашу бар жерде ақыл тұрмайды.
Ашу деген ағын су, Туысқан соң сөз қуыспау керек.
Алдын ашсаң, арқырар. Сөз қуған бәлеге жолығады.
Ақыл деген дария, Жол қуған олжаға жолығады.
Алдын тоссаң, тоқырар. Төле, сен жылқысын қайтар!
Кісі біреуге туыспау керек Қазыбек, сен жесірін қайтар!-
деп екеуін келістіріп, қол алыстырыпты. Ел Әйтекенің бұл билігіне риза болып, бітімге келіп, тынышталыпты.
Сөйлемнің түрлері Қазақ тілінде сөйлемдер мағынасы мен мақсатына, айтылу сазына қарай 4 түрге бөлінеді:
1. Хабарлы сөйлем (повествовательное предложение).
2. Сұраулы сөйлем (вопросительное предложение).
3. Бұйрықты сөйлем (побудительное предложение).
4. Лепті сөйлем (восклицательное предложение).
Хабарлы сөйлем. Белгілі бір оқиға, құбылыс туралы ойды екінші біреуге жай хабарлап айтылған сөйлемді хабарлы сөйлем дейміз. Мысалы: Қазақ ауыз әдебиетінде Төле би туралы ауыз әңгімелер, шешендік сөздер көп. Төле би ақылды, әділ, шешен, әрі халық қамын ойлайтын қайраткер бейнесінде суреттеледі. Сұраулы сөйлем. Бір нәрсе жайында сұрай айтылған сөйлемді сұраулы сөйлем дейді. Сұраулы сөйлем 2 жолмен жасалады:
1. Сұраулық шылаулар-ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе жалғаулары арқылы. Мысалы: Сен келдің бе? Жанат үйде ме? Жұмысқа барасың ба? 2. Сұрау есімдіктері(қай? қашан? кім? қайда? не? қайдан? неге?) арқылы жасалады. Мысалы: Студенттер қайда? Мына бала кім? Қашан келді? Кейде сұраулық шылаулары түбір сөз бен жіктік жалғауларының арасынан келіп -мы, -мі, -бы, -бі, -сы, -ні формасында да кездеседі. Мысалы: Сен немене тоңып қалғанбысың? Бұл қайсың, Мұратпысың?
