Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
aзa Тiлiнi зектi М селелерi ж не Т уелсiздiк Тa ылымы
| Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
185 6 Бағдарламалық жасақтама Бағдарлама және жасақтама Программное обеспечение Зат есім + зат есім 7 Бас мәзір Бас және мәзір Главное меню Зат есім + зат есім 8 Басқару тақтасы Басқару және тақта Панель управления Зат есім + зат есім 9 Бүкіләлемдік өрмек (Ғалам тор) Бүкіләлемдік өрмек Всемирная паутина – World Wide Web (WWW) Зат есім + зат есім 10 Гипермәтін Гипер + мәтін Гипертекст Сын есім + зат есім 11 Жедел жад – Жедел + жад Оперативная память Сын есім + зат есім 12 Электрондық пошта Электрондық + пошта Электронная почта Сын есім + зат есім 13 Ахуал байты Ахуал (диалект) байты Байт состояния Зат есім + зат есім 14 Ая түсі Ая түсі Цвет фона Зат есім 15 Байланыс желісі Байланыс желісі Линия связи Етістік + зат есім 16 Байланыс желісі драйвері Байланыс желісі драйвері Драйвер линии связи Етістік + зат есім + зат есім 17 Байланыс жиілігі Байланыс жиілігі Частота связи Етістік + зат есім 18 Байланыс құралы Байланыс құралы Средство связи Етістік + зат есім 19 Баспа тығыздығы Баспа тығыздығы Плотность печати Етістік + сын есім 20 Басып шығару жылдамдығы Басып шығару жылдамдығы Скорость печати Етістік + етістік + сын есім 21 Бос жол Бос жол Пустая строка Сын есім + зат есім Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы 186 22 Бос ұяшық Бос ұяшық Пустая ячейка Сын есім + зат есім Бұл тәсіл қазақ тілінде де өнімділігімен ерекшеленеді. Олай болуының себептері арнайы зерттеуді қажет етеді. Алайда кейбір себептері туралы қазірдің өзінде айтуға болады деп ойлаймыз. Бір себебі – біздің терминологиялық лексикамыздың құрамындағы көпкомпонентті терминдердің басым бөлігі орыс тілінен тікелей аударылып алынған. Терминологияда бір арнаулы ұғымның екіншісімен түрлі байланысын көрсететін, тегі бір ұғымдардың түрлерін білдіретін атаулар жиі ұшырасады. Әдетте ондай атауларды бір сөзбен беру оңай бола бермейді. «Сөзтіркесім – жаңа сөз жасаудың ең өнімді жолы. Қазақ тілінде зат немесе құбылыстың атын тіркестіріп атау жиі ұшырайды. Бұл сөздер аталым (номинация) дәрежесіне жеткен сөздер. Егер сөз тіркесі лексикалық тұтастыққа айналып, аталым дәрежесіне ие болғанда сөз тіркесі қызметін тоқтатады. Мұндағы басты қасиет – ұғымның атауы дәрежесіне жетуі» [1, 2004: 56]. Біздің терминологиялық лексикамыздағы сөздердің тіркесуі арқылы жасалған терминдердің үлес-салмағы әзірге статистикалық тұрғыдан дәл көрсетілген емес. Дегенмен, кейбір арнаулы салалардың терминдер жүйесін зерттеген еңбектердің нәтижесіне қарағанда қазақ терминологиясында да көп сыңарлы терминдердің 60 пайыздан (ең кем дегенде) аз болмайтыны байқалады. Ендеше мұндай өнімді тәсілдің лингвистикалық табиғатын арнайы зерттеп, термин шығармашылығында тиімді пайдаланудың қажеттігі күмән туғызбайды. Солай бола тұрса да, бұл мәселенің әлі басы ашылмаған, ара-жігі ажыратылмаған қырлары жеткілікті. Жалпы қазақ терминологиясында ең аз зерттелген мәселенің бірі осы көп сыңарлы терминдердің тілдік табиғаты. «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесі» атты ұжымдық монографияның авторлары аналитикалық тәсілдің ішкі түрлерін атап көрсетіп, олардың әрқайсысына анықтамалар берген [6, 1989: 63]. Төмендегі аналитикалық тәсілдің жіктелуі мен анықтамалар осы еңбек бойынша беріліп отыр. |