Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
aзa Тiлiнi зектi М селелерi ж не Т уелсiздiк Тa ылымы
| Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
189 сөздің құрылымы да алмасумен қатар нәтижесінде қабылдаушы тілде жаңа термин жасалады. Яғни мұнда тіларалық терминдену мен терминжасамдық сипат бар. Сол себепті калькалауды үш тәсілдің бірлігінен тұратын, терминжасамның құранды тәсілі ретінде қарастырудың негізі бар. 4-кесте – Төл сөздерден жасалған компьютер терминдері (неологизмдер) № Термин Уәждеуші сөз Өзге тілдегі түсіндірмесі, атауы Жасалу негізі 1 Баған Баған Столбец Зат есім 2 Бағана Бағана Колонка Зат есім 3 Деректер Деректер Данные Зат есім 4 Десте Десте Пакет Зат есім 5 Есеп Есеп Задача Зат есім 6 Көз Көз Источник Зат есім 7 Мәнер Мәнер Стиль (стиль шрифта) Зат есім 8 Меңзер Меңзер Курсор Етістік Бұл сөздер өзіміздің төл тілімізде бар болғанымен, компьютер, компьютер тілі келгенше термин ретінде қолданылмаған болатын. Сондықтан, бұл сөздердің калька тәсілімен жасалған деуімізге осы сөздер толық дәлел бола алады. Әрине, өзге тілдердегі элементтерге орынсыз көп жүгінудің реті жоқ. Алайда қажет болып жатса, А. Байтұрсынұлы айтқандай өз тіліміздің заңдылығына салу керектігін естен шығармағанымыз жөн. Калькалауды механикалық түрде айнытпай көшіру деп қана қабылдамай, оның белгілі дәрежеде шығармашылық процес екендігін де ескерген дұрыс. Жалпы қай тәсілмен болмасын жаңа сөз, жаңа термин жасау оп- оңай шешімін табатын, әркімнің де қолынан келе беретін Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы 190 бұқаралық іс емес. Бұл – арнайы біліктілікті, машықтануды, көп ізденісті қажет ететін, шығармашылықпен жүзеге асатын жұмыс. Қазақ тіліндегі термин (сөз) жасамның бір жолы, сонымен қатар өнімді тәсілі деп атауға болатын бір тәсіл – семантикалық тәсіл. Лексикалық жолменжасалған компьютер терминдері. 5-кесте – Лексикалық жол арқылы жасалған компьютер терминдері № Термин Уәждеуші сөз Өзге тілдегі түсіндірмесі, атауы Жасалу негізі 1 Бланк Бланк Бланк Зат есім 2 блютуз Блютуз Блютуз Зат есім 3 Буфер Буфер Буфер Зат есім 4 Дизайн дизайн Дизайн Зат есім 5 Дискі Диск Диск Зат есім 6 Монитор Монитор Монитор Зат есім 7 Модем Модем Модем Зат есім 8 Кластер Кластер Кластер Зат есім 9 Код Код Код Зат есім 10 Коллектор Коллектор Коллектор Зат есім Семантикалық тәсіл арқылы жасалған компьютер терминдері Әсіресе, бұл тәсіл термин сөздердің жасалуында (негізінде, бірінші сөз жасалады, термин деп танылуы кейінгі үрдіс) жиі кездеседі. Ғылыми еңбектерде бұны әртүрлі атап жүр. Мәселен, түрколог ғалым К.Мұсабаев терминжасамның бұл өнімді тәсілін халықтық лексиканың терминденуі деп атаса, Ө.Айтбаев бұл тәсілді мәністік тәсіл, А. Салқынбай семантикалық тәсіл, Ш.Құрманбайұлы оны терминдеу деп атайды. «Терминжасам құбылыстарында семантикалық тәсіл немесе мәністік тәсілдің кең үрдіс алғандығын атауға болады. Ө.Айтбаев «сөздердің қызмет аясының кеңеюі, мағына жылжымалылығы, Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы 191 жаңаша мән жүктелуі» сияқты процестердің терминдену тенденциясына айналғанын айтады [9, 2003: 3]. Семантикалық тәсіл – сөз (тержасаудағы негізгі тәсілдерінің бірі ретінде терминологиялық лексика қабатының толыға, байи түсуіне үлкен септік жасайтын негізгі амалдың бірі. 6-кесте – Семантикалық тәсіл арқылы жасалған компьютер терминдері № Термин Уәждеуші сөз Өзге тілдегі түсіндірмесі, атауы Жасалу негізі 1 Жою Жою (тұйық етістікті форма) Удалить Етістік 2 Анықтау Анықтау (тұйық етістікті форма) Определение Етістік 3 Арна Арна Канал Зат есім 4 Атқару Атқару Исполнение Етістік 5 Аудару Аудару Транслировать, трансляция Етістік 6 Безендіру Безендіру Иллюстрация Етістік 7 Желі Желі (малды желіге байлау) Желі – Сеть (Network) Зат есім 8 Адрестеу Адрестеу етістігі Адресация Зат есім 9 Арна Арна Канал Зат есім 10 Аяқтау Аяқтау Завершение Зат есім 11 Әзірлеу Әзірлеу Разработка Етістік 12 Бекіту Бекіту Фиксация Етістік 13 Белгілеу Белгілеу Разметка Етістік 14 Бет Бет Страница Зат есім 15 Беттеу Беттеу Верстка Зат есім |