Қазақ тілінің шығу тарихы туралы түркі тілдері тіл туыстығына
Бас изеді – келісу Бас имеу
жүктеу/скачать 401,97 Kb.
|
қазақ тілі көк кітап-1 (1)
| Бас изеді – келісу
Бас имеу – келіспеу, берілмеу Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ – салттан аттау жоқ Басынан сөз асырмау – басындырмау Бауыр басу – үйрену Бес аспап – өнерлі Бес саусақтай білу – жетік білу Бет бақтырмау – бой бермеу Бетке айту – шындықты көзіне айту Бетке шіркеу болды – ұятқа қалдырды Бит қабығынан биялай тоқыған – өте шебер Биті торғайдай, мойыны ырғайдай – арық Бұйым көрмеу – менсінбеу Бүйректен сирақ шығару – болмашы нәрседен шатақ шығару Бүйідей тиді – әлек салды Ғайып ерен қырық шілтен – мұсылмандарды жебеп жүретін киелі бейнелер Далаға кетті – босқа кетті Дәм-тұзы жараспады – тату-тәтті тұра алмады. Деміне(кеудесіне) нан пісірді – мақтанып ісіп кетті Дымын шығармау – үндемеу Ділгір болу – өте мұқтаж болу Екі аяғын (өкпесін) қолына алу – аяғы-аяғына жұқпау Екі аяғын бір етікке тығу – қысымға алу Екі езуі екі құлағына жету – қуану Екі көзі төрт болды – қорықты Екі көзі шарасынан шығу – қорқу Екі қолынан демін алу – болып, жетісіп отыру Еңбегін сауды – адал күн кешті Еңсесі құру – сағыну Ер қаруы – бес қару – қылыш найза, садақ, шоқпар, сойыл – ерлер асынып жүретін қарулар. Ереуіл атқа ер салу – елін қорғауға аттану Ернін шығарды – мазақтады Ернінің емеурінін білу – көңілін табу Есек құрты мұрнына түсу – баю Етек-жеңін жиды – есін жиды Етектен алу – кедергі жасау Ешкімнің ала жібін аттамау – қиянат жасамау Жағадан алу – қылғындыру Жағасын ұстау – таңдану Жағы сембеді(тынбады) – көп сөйлеу Жағына пышақ жанығандай – арық Жайдың атқан тасындай – аса құдіретті, мықты Жалғанды жалпағынан басу – молшылықта өмір сүру Жанары кетті – көзінің нұры кетті Жанды жегідей жеу – қиналу, іші құса, уайым болу Жаны зәр түбіне жету – қорқу Жаны сіреден жаралған екен – мықты Жанын қоярға жер таппау - әлек болу Жараның аузын алу – ескі дертті еске түсіру Жарғақ құлағы жастыққа тимеу – тыным таппау Жауырынан жел өту – азап шегу Жегенін желкесінен шығару – сазайын беру. Желкесін қасу – қысылу, сасу Жеме-жамге келгенде – шешуші сәтте Жер астынан жік шықты, екі құлағы тік шықты – табан астынан бәле шықты Жер аяғы қиянда(ит өлген жер, ит арқасы қиянда, жер түбі) – алыс Жер болу – ұялу Жер жұту – жоқ болу Жер қабу – өлу Жер қаптыру – алдау Жетім қыздың тойындай – елеусіз Жұлдызы оңынан туу – жолы болу Жұмған аузын ашпау – сөйлемеу Жұмыртқадан жүн қырыққан – қу Жүз тайысу – ұрысу Жүзі қайту – тайсалу Жүзі солу – жүдеу Жүзіктің көзінен өткендей – сұлу Жүн терісін сыпыру – өлімші етіп сабау, азаптау Жүндей түтті – әбден сабады Жүрегі алып ұшты(жүрегі аузына тығылды, жүрегі аттай тулады) – қатты толқыды Жүрегінің түгі бар – батыр Жүрісі сұйық – ісі мардымсыз Жыл көрдің бе, ай көрдің бе? – көп ұйықтағанға айтады. Жылан жалағандай – түк қалдырмау Жыланның басы қайту – аштығы басылу Жынынан айрылған бақсыдай – не істерін білмей, абдырып қалғанда айтылады. Жыртысын жыртты – намысына шапты, сойылын соқты, жоғын жоқтады, шашбауын көтерді. Жібі түзу – дұрыс адам Жігері құм болу – шаршау, тауы шағылу, жасып қалу Жілігі шағылу – беті қайту Зәрезап болу – жүрегі шайлығу, үрейі ұшу Зәрі қайту – уы тарқау Зәріне міну – қаһарлану Зығыры қайнау – ашулану Иегі қышу – дәмелену Ине шаншар жер жоқ – толық, тығыз Инемен құдық қазғандай – қиын, ауыр Инені жіпке тізу – бәле қуу Иненің жасуындай – азғантай Иненің көзінен өткендей – пысық Ит арқасы құрысты – қайратқа мінді Ит байласа тұрғысыз – адам тұрғысыз Ит басына іркіт төгілу (ақ түйенің қарны жарылу) – молшылық орнау Ит болу – қор болу Ит пен құстың арқасында – кім көрінгеннің арқасында Ит терісін басына қаптау – ұрысу, балағаттау Иттің қара тұмсығындай көру – жек көру Иттің құлы итақай – кім көрінген, кез келген Иығына су кету(йығы салбырау, ұнжырғасы түсу, салысуға кету) – қажу шаршау Иығынан дем алу – мақтану Иін тірескен - өте көп Иісі мұрнына кірмейді – ештеңе сезбеу Кәдеге асу – іске жарау Кәріне міну – ашулану Кебін кию – аяғын құшу Кежегесі кейін тарту – жалқаулану Кендірі кесілді – көтерем болу Кең балақ, жалпы етек – қолынан іс келмейтін, олақ Кең дүние тар болу –дүниеден түңілу Кердең басу – талқандау Кескен жерінен қан шықпас – қатал, ұятсыз адам Кеудесіне шайтан кіру – азу Көз байлау – алдау Көз болу – ие болу Көз жазып қалу – адасу Көз қиығын салу – көздің ұшымен қарау Көз салу – қару Көз сүзу – телміру Көз шалу – көрініп қалу Көзге сүйел болу – жек көрінішті көріну Көзге түртсе көргісіз – қараңғы Көзден ғайып болу – жоқ болу Көзді ашып-жұмғанша – тез Көздің жауын алу – қызықтыру Көздің шырымын алу – аздап ұйықтау Көзі (қарасы) батты – бір жола жоқ болды, құрыды Көзі алақандай болу – қорқу Көзі ашылу – санасы ояну Көзі жету – кәміл сену Көзі тою – көңілі тою Көзіне топырақ шашу – жамандық жасау Көзіне шөп салу – алдау Көк айыл(долы) – ашушаң Көк ала қойдай ету – сабау, ұру Көк өрім – бала кез Көкейін тесу – көп құмарту Көкесін таныту – ұрып-соғу Көкірегі қарс айырылу – қайғыру, өкіну Көлденең сөз – жағымсыз қауесет Көрпеңе қарай көсіл – әліңе қара Күлге аунаған түйедей – шаң-шаң Кірерге тесік таппау – ұялу Кірпігінен қырау тамған – қаһарлы Кірпідей жиырылу – жақтырмау Кірпік қаққанша – тез Кірпік қақпау – ұйықтамау Кіршік шалу – ойына ақау түсу Қабағы кірбің тартты – ренжіді Қабағын қырау шалу – қартаю Қабақ қақпау – тез Қабақ шытысты – ұрысты Қабырғамен кеңесті – жақын кісілерімен келісті, өз-өзімен ойласты Қабырғасы қайысу – қатты қиналу Қадалған жерінен қан алу – дегенін істету Қаймағы бұзылмау – бірлігі бұзылмау Қайрауы жеткен – бабына келген Қақпанның қанды аузын басу – қолға мықтап түсу Қалпақтай ұшу – құлап түсу Қалтасына сену – байлығына сену Қан жалау – таяқ жеу Қанат біту – қарқын алу Қанатын жазу – белгілі болу Қанатын қию – сорлату Қанды балақ – озбыр Қаны қайнау – ашулану Қанына сіңу – әдеттену Қанына тарту – туысына ұқсау Қара есекке теріс мінгізу – артына кір келтіру Қара жаяу емес – құр алақан емес Қармаққа түсу – ұсталу Қас бен көздің арасында – тез Қас қарайғанда – кешқұрым Қауқары кету – шаршау Қиқу салды – дабыл қақты Қой аузынан шөп алмас – момын Қой үстіне бозторғай жұмыртқалау – тыныштық заман орнау Қойға шапқан қасқырдай – тас-талқан ету Қол арту – ниет ету Қол байлау болу – кедергі жасау Қол беру – келісу Қол жалғау(қол ұшын беру) – көмектесу Қол қусыру – бағыну, көну Қолтыққа су бүрікті – желіктірді Қолы ашық – жомарт Қолы жүру – сәті келу Қу маңдай – сорлы Қу мойын – арық Қу сирақ – қыдырымпаз Қу тамақ – аш өзек, нәпсі Қу таңдай – сөзуар адам туралы мысқыл Құлағы тесік - әр нәрседен хабардар адам Құлағын бұрау – үгіттеу Құлағын түру – назар салу Құлағына кірмеу – ұқпау Құлағыңның тесігі бар ма, жоқ па? – кереңбісің? Құлақ қағыс ету – айтар ойдың ұшын шығару Құлаққа ұрған танадай – тып-тыныш Құлаш сермеу – ұмтылу Құнт қылмау – ескермеу Құралайды көзге атқан – мерген Құрғақ уәдемен қуырдақ қуыру – алдау Құрығы ұзын – билігі күшті Қызыл өңеш – даукес, сөзуар Қызыл сирақ – кедей Қызыл сөз – бос сөз Қызыл сөзден бал жағу – мадақтау Қызыл тіл – шешен Қылышынан қан таму – қатыгез Қырық құрау – тозған Қырық пышақ – араздасқан Қысқа жіп күрмеуге келмейді – кедейлік Қысқа кол – жетіспеушілік Қысыр әңгіме – бос сөз Қытығына тию – ашуландыру Маңдай алды – үлгілі, озат Маңдай тер – адал еңбек Маңдай тер – адал еңбекпен тапқан табыс. Маңдайға тию – қиыншылықты көру Маңдайы ашық – бақытты Маңдайы ашылу –жолы болу Маңдайы күнге күю – қиналу Маңдайы тасқа тию – беті қайту Маңдайына біту – бар-жоғы Маңдайына сыймау – бұйырмау Маңдайынан сипау – мүсіркеу Маңдайынан шертпеу – тиіспеу Маңдайының арылмаған соры бар – бақытсыз Маса(шыбын) шаққан құрлы көрмеу – елемеу Масыл болу – кісі еңбегімен күнелту Мәмпи ауыз – ашық ауыз Мезі болу – ығыр болу Меңдуана жегеннен саумысың? – жындандың ба? Мойны астынан келу – жеңілу Мойны ырғайдай – азып-тозған Мойнын бұрау – дегенін істету Мойнын бұру – көңіл бұру Мойнына жар бермеу – жалқаулану Мойнына мініп алу – басыну Мойнынан жалы кету – арықтау Мұз арқалап күл төгу – азап шегу Мұзға отырғызу – алдау Мұрны қанамау – уайымдамау Мұрнын көкке көтеру – паңдану Мұрнынан шаншылып жүр – қолы тимеу Мұрнының астын көрмеу – сезбеу Мұрты сынбады(шағылмады) – кемімеді Мұртын балта шаппау – дүниесі түгел Мүйіз шығу – қарық болу Мүйізі қарағайдай – мықты, зор Мысы құру – амалы біту Міз бақпау – шыдап бағу Мінезі ауыр – салмақты Мірдің оғындай – өткір(сөз) Місе тұту – қанағат ету Намыс жырту – арын қорғау Нобайы түзу – жарамды Ноқтаға көну – жуасу Ой тоқтату – ер жету Ой түбіне жетпеу – көп ойлану Ойы бұзылу – айну Ойы онға, санасы санға бөліну – не істерін білмеу Оқалы киім кию – шен алу Омырау жасқа малыну – еңіреу жүктеу/скачать 401,97 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|