Қазақ тілінің шығу тарихы туралы түркі тілдері тіл туыстығына
Меңдуана жегеннен саумысың?
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
| Меңдуана жегеннен саумысың? – жындандың ба?
Мойны астынан келу – жеңілу Мойны ырғайдай – азып-тозған Мойнын бұрау – дегенін істету Мойнын бұру – көңіл бұру Мойнына жар бермеу – жалқаулану Мойнына мініп алу – басыну Мойнынан жалы кету – арықтау Мұз арқалап күл төгу – азап шегу Мұзға отырғызу – алдау Мұрны қанамау – уайымдамау Мұрнын көкке көтеру – паңдану Мұрнынан шаншылып жүр – қолы тимеу Мұрнының астын көрмеу – сезбеу Мұрты сынбады(шағылмады) – кемімеді Мұртын балта шаппау – дүниесі түгел Мүйіз шығу – қарық болу Мүйізі қарағайдай – мықты, зор Мысы құру – амалы біту Міз бақпау – шыдап бағу Мінезі ауыр – салмақты Мірдің оғындай – өткір(сөз) Місе тұту – қанағат ету Намыс жырту – арын қорғау Нобайы түзу – жарамды Ноқтаға көну – жуасу Ой тоқтату – ер жету Ой түбіне жетпеу – көп ойлану Ойы бұзылу – айну Ойы онға, санасы санға бөліну – не істерін білмеу Оқалы киім кию – шен алу Омырау жасқа малыну – еңіреу Он екі де бір гүлі ашылмаған – қыршын жас Он саусағындай білу – жақсы білу Оң көзбен қарау – мақұлдау Оң мен солын айыру – ер жету Оң мен солына қарау – өмірге, төңірегіне қарау Опық жеу – өкіну Орақ ауыз – өткір тілді Орға жығу – құлату Отқа май құю – өршіту Өкпесі қара қазандай – реніші таудай Өлген жері осы – қатты ұялу Өң алдырмау – сыр бермеу Өң мен түстей – әп-сәтте Өңменнен өту – айтылған сөз қатты тию Өрісі кең – білімді Өрісі тар – ақылы аз Пейілі тар – сараң Пейілін кеңге салу – жомарт болу Рай бермеу – ыңғай бермеу Райынан қайту – ашуы қайту Сабақ алу – үйрену Сабасына келу – ашуы тарқау Сағы сыну – беті қайту Сай сүйегі сырқырау – бүкіл денесі ауыру Сайтаны ұстау – жыны қозу Сақал сипап қалу – алдану Сақинасы бар – ұстамалы ауруы бар Салқын қанды – байсалды Санын соғу - өкіну Сау басына сақина тілеп алу - өзіне ауру тілеу Саудасы біту – ісі біту Сәлемі түзу – ниеті дұрыс Сегіз кессе, сіркедей қан шықпас – бір беткей Сең соққан балықтай болу – есеңгіреу Соқыр тиынға арзымау – түкке тұрмау Соқырға таяқ ұстатқандай – анық Соры қайнау – бақытсыз болу Сөз байлау – уәделесу Сөз есту – сөгіс алу Сөз қайыру – жауап беру Сөз қонбады – түсінбеді Сөзге қалу – өсекке іліну Сөздің майын тамызу – әдемі сөйлеу Сөздің тігісін жатқызу – жуып-шайып айту Сөзі мірдің оғындай – өткір сөз Сөзі түйеден түскендей – дөрекі сөз Сөзін жерге тастамады – дегенін істеді Сөзінің жаны бар – айтқаны дұрыс Су жұқпас – алаяқ Су татиды – дәмі жоқ Суқаны қашу – қорқу Сүтке тиген күшіктей болу – сүмірейіп қалу Сүттей ұйыды – кәміл сенді Сыбағасын алу – жазасын тарту Сыр шерту – көңіл құпиясын айту Сырдың суы сирағынан келмеу – елемеу Сідік шаптырым жер – жақын жер Сілесі қату – әбден шаршау Сілтідей тыну – тым-тырыс болу Сіңбіруге қол тимеу – уақыты аз Сіркесі су көтермейді – ештеңені көңілі жақтырмайды Таба болу – мазақ болу Табалдырығын тоздыру – қайта-қайта бару Табан тіреу – тоқтамға келу Табанын жалау – жалыну Табанын жалтырату – жоқ болу Табанынан сарсылу – титығу Тақияда тамтығы қалмады – барынан айрылды Тақымға алу – қысымға алу Талағы тарс айрылу – қатты ашулану Талшық ету – аздап қорек ету Тамағы істі – дәмеленді Тамақ асырау – күнелту Тамыр жаю – кең таралу Тамырына балта шабу – жою Тас жүрек – қатыгез Тасы өрге домалау – бағы жану Тәубесіне келтіру – есін жиғызу Тәуекелге бел байлау – көну Тепсе темір үзеді – мықты Терісіне сыймау – ашулану Тойған қозыдай – жуас Толас таппады – бәсеңсімеді Тон пішу – сырттай болжау Тонның ішкі бауындай - өте жақын, өз адамындай Тонына сыймау – мақтаншақ Төбеге жай түскендей – кенеттен Төрт аяғынан тік тұрғызу – қалпына келтірту Төсек тарту – сырқаттану Түбіне жету – құрту Түйдей жасты – жасы бір құрбы Түйенің танитыны жапырақ – білетіні бір-ақ нәрсе Түйенің тұяғы түсетін жер – өте алыс жер Түн жамылды (қатты) – түнде жүрді Түс шайысу – ұрысу Түтін түтету – өз алдына үй болу Түтіп жеу – қысымға алу Тырнақ астынан кір іздеу – бәле іздеу Тышқақ лақ жоқ – малдан жұрдай Тізе батыру – күш көрсету Тізе жазбау – жұбы ажырамау Тілге келмеу – бір ауыз сөз айтпау Тілі байлану – сөйлей алмай қалу Тілі қышыды – сөйлегісі келді Тірідей жерге кірді – қатты ұялды Тіс жармау – айтпау Тіс қаққан – ысылған Тісі шыққан – есейген Тісін қайрау – ыза болу Уысынан шығу – билігінен кету Ұзын құлақ – лақап сөз, өсек Ұрты солу – жүдеу Ұстараның жүзінде отыр – өте қиын Үйірге қосылды – адам қатарына қосылды Үлде мен бүлдеге бөленді – ырысқа кенелді Үнжорғасы (ұнжырғасы) түсті – еңсесі түсті Үріп ауызға салғандай – сүп-сүйкімді Шайнап берген – анық Шаң жуытпау – қорғаштау Шаңырағы ортасына түсу – отауы бұзылу Шаңырағына ат ойнатты – астан-кестен етті Шаңырақ көтерді – үйленді Шашасына шаң жұқпайды – жүйрік Шашбауын көтеру – жағымпаздану Шекесіне тиді – беті қайтты Шерменде болды – масқара болды Шие жегендей қылды – тұмсығын бұзды Шиыршық атты – қатуланды Шошқа тағаладың ба? – көзге көрінер ісің жоқ Шүйдесін көрсетті – теріс бұрылды Шығынға батты – зиян шекті Шыр бітпеді – жүдеді Шырағы сөнді – үміті үзілді Шытынай қалды – ашуланды Ығай мен сығай – бетке ұстарлар Ындыны ашылды – араны ашылды Ізі суымады – көп уақыт өтпеді Ілуде біреу – бірлі жарым Ініне су құйды – жойды Ірге тепті – орнықты Іргесін аулақ салу – жоламау Ісі өрге баспады – жолы болмады Іш тарту – жақын тұту Іші ауыру – өкіну Іші бұру – жақтыру Іші жарылу – зерігу Іші пысу – зерігу Іші тар – сараң, қызғаншақ Іші түтін, сырты бүтін – уайымды Ішін тарту – таңырқау Ішіңді жылан жайлап отыр ма? – тоймадың ба? МАҚАЛ мен МӘТЕЛ Мақал – өмір құбылысын жинақтай отырып, түйінді пікір айтатын ықшам сөз өрнегі. Оның мәтелден ерекшелігі: Құрылысы жағынан екі, үш бөлімді болады. Ой нақты айтылады. Ақыл-кеңес, үлгі-өнеге түрінде айтылады. Жақсы бала ата-анасын төрге сүйрейді, жаман бала ата-анасын көрге сүйрейді. Жері байдың елі бай. Ата-ананың қадірін балалы болғанда білерсің. Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан болған артық. Еменнің иілгені – сынғаны, ер жігіттің екі сөйлегені – өлгені. Мәтел – белгілі бір ойға, ұғымға ишара жасайтын, астарлап, жұмбақтап айту мәні басымдау болатын халық мұрасы. Оның мақалдан ерекшелігі: Көбіне бір бөлімді болады. Ой ишара, тұспал түрінде айтылады. Көбіне эмоциялық мағына басым болады. Көппен көрген - ұл той. Әлін білмеген әлек. Кемедегінің жаны бір. Ел құлағы - елу. Айдағаны бес ешкі, ысқырығы жер жарар. НАҚЫЛ СӨЗ Нақыл сөз (афоризм) – мағынасы терең, ойды қысқаша бейнелейтін, мақал-мәтелге ұқсас, айтуға оңай көркем сөз тіркесі. Яғни қысқа әрі ойлы, авторы белгілі, тұжырымды ереже – қағидалар. Мысалы: Еккенің тікен болса, орғаның балауса болмас. (М. Әуезов). Білімнен қымбат нәрсе жоқ, көңілде жатса баспай тот. (Н. Байғ.) ИДИОМА Идиома(лық тіркес) дегеніміз: бөліп-жаруға келмейтін және оның тұтас мағынасы құрамындағы сөздердің әрқайсысының лексикалық мағынасына байланысты тумаған сөздер; құрамындағы сөздердің мағынасында метафоралық, пародиялық ерекшеліктер болатын мәтелге және тұрақты тіркеске бейім келетін тіркестер; өзге тілге тура аударуға келмейді; Мысалы:
СӨЗ МАҒЫНАЛАРЫ Сөздің лексикалық мағынасына қарай мынадай түрлері бар: Сөздің тура мағынасы – сөздің бастапқы мағынасы. Сөздің ауыспалы мағынасы – сөз мағынасының ауысып, бастапқы мағынасынан өзге мағынада қолданылуы. Сөздің ауыспалы мағынасы екінші сөзбен тіркескенде ғана пайда болады. Мысалы:
жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|