Қазақстан археологиясы
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
атбасар (копия) (копия)
| Атбасар мәдениеті. Өз атауын тұрақтары мейлінше шоғырланған Ақмола облысы Атбасар ауданынан алады. Оның таралу аймағы: далалы аймақтардағы (Есіл даласы) Есіл өзенінің алабы мен қазақ ұсақ шоқыларының солтүстіке-батыс бөлігі. Мәдениеттің қалыптасуы б.з.б. VІІ мыңжылдық соңы мен б.з.б. VІ мыңжылдық бас кезіндегі жергілікті мезолиттік тайпалардың материалдық базасының негізінде өтті, оған Арал өңірі немесе Каспий теңізінің шығыс өңіріндегі халықтардың келуі де (келтеминар және ойықты мәдениеттері) өзіндік әсерін тигізсе керек. 200-дей тұрақтары зерттелген, олардың 20 шақтысында қазба жұмыстары жүргізілген. Бұл кезеңнің аса көрнекті ескерткіштері: Виноградовка-2 (жоғарғы қабаты), Тельман-1, 10, Явленка селосы маңындағы тұрақтар, Карлуги, Боголюбово, Виноградовка-10, 14, Жабай-Покровка-3. Әдетте, атбасар мәдениетінің барлық тұрақтары Солтүстік Қазақстанның Есіл және Шағалалы секілді су артерияларының көне арналарында орналасқан. Сақталған іздеріне қарағанда жеңіл баспаналары жер бетінде орналасқан. Баспаналар шалаш секілді, жоспары дөңгелек және төрт бұрышты, ал ауданы 25 шаршы метрден астам болып келді. Атбасар тұрғындарының жиі қозғалып отырғандығын ескерткіштер топографиясы, индустриялар сипаты, мәдени қабаттарының аса қалың еместігі, шаруашылық сипаты да аңғартады.
Еңбек құралдарының жиынтығы бірегейлігімен көзге түседі. Ол тас тілікті дайындама (заготовка) мен құралдардан, екі жағы өңделген тас жаңқаларынан тұрады. Соңғыларының арасында жебе ұштары көп кездеседі. Осы кездері ірі қырғыштар мен пышақтар, жебе омырғыштары (отбойники) пайда бола бастайды. Айтылғандардың соңғы екі түрі шақпақ тасты екінші рет қайтара өңдеу кеңінен орын алғандығын да сипаттайды. Шақпақ тастары бар орындарда арнайы шеберханалар болды, олардан алынған шикізат көздірі алғашқы жаңқалаудан өтті. Тельман-1 тұрағында өзектастарды одан ары өңдеу жүзеге асырылған: мұнда тас тілік пен тас жаңқа түріндегі дайындамалар алынды да, олардан қыстырғыш (қыстырма) еңбек құралдыры жасалынды. Сыйымдылығы 1-5 л қыш ыдыстарының пішіні жартылай жұмыртқа тәріздес болды. Оның қабырғалары тарақты ою-өрнектермен әшекейленді. Бірақ қыш ыдыстарының қалдықтары мен сынықтары аса көп көлемде емес. Остеологиялық қалдықтар да айтарлықтай көп емес. Кейінгі уақыттарға жататын тұрақтарда, кейде орта неолитте жылқының, ірі қараның сүйектері ұшырасады. Сүйек қалдықтарының аса көп еместігі және сирек ұшырасуы оларды түз тағыларына немесе үй малдарына жатқызуға мүмкіндік бере қоймайды. Бірақ фауна өкілдерінің осы жиынтығы б.з.б. ІІІ мыңжылдық бас кезінде Солтүстік Қазақстанда өнім өндіру қалыптаса бастағандығы жайлы сөз қозғауға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта біз бұл мәдениетке жататын әлі бірде-бір жерлеу ескерткішін білмейміз. Бірақ кейбір тұрақтардың (Виноградовка, Тельман, т.б.) шет жағынан тереңдігі 1 м, диаметрі 1,5 м-ге дейін шұңқырлар аршылған. Олардың түбінде қатып-семіп қалған от қалдықтары шыққан. Қола дәуірінде бұл өңірден кремация ғұрпы бойынша жерлеу орын алғандығын ескерсек, онда бұл жосын-жоралғының бастау осы кездері қалыптаса бастағандығын аңғарамыз. жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|