Қазақстан археологиясы
жүктеу/скачать 2,7 Mb.
|
| Маханжар мәдениеті. Бізге белгілі бұл мәдениетке жататын ескерткіштердің басым бөлігі Торғай ойпатында орналасқан. Олардың арасындағы Маханжар, Соленое озеро-2, Дүзбай-1-4, 12, Сор-2, Бестамақ, Амангелді секілді тұрақтарда ғана мәдени қабат сақталған әрі жақсы зерттелінген. Тобыл өңірінен әзірге Алқау-2 тұрағы ғана белгілі болып отыр.
Ескерткіштер топографиясының сипаты: көпшілігі бірден тарылып кететін жайылмадағы кең телімде орналасқан. Кең жайылмадағы суда құстар көп болған сияқты. Ежелгі маханжарлықтар оларды да аулап күнелтсе керек. Бүгінгі күнгі белгілі ескерткіштердің барлығындағы мәдени қабат құмнан немесе құмдасын қыртастан тұрады және ол белгілі бір дәрежеде ыдыраған. Тек Дүзбай-1 ескерткішінен ғана құрылыс қалдықтарын анықтаудың сәті түскен. Оған қарағанда, мұндағы неолиттік тұрғындар жерге жарты метрдей кіріп тұрған жартылай жертөлелерді мекендеген. Маханжар мәдениетінің қолдан жасалған қыш ыдыстары жұқа қабырғалы болып келді және ұзынша пропорцияда болды. Мойын тұсы әдетте тарыла түсті де түбі конус тәрізді болып келді, кейде тиекпен аяқталды. Ою-өрнек әлі кеппеген қабырғаларына тісті («тарақты») штамппен түсірілді. Композициясы көлденең және тік ирек сызықтардан, параллель басылулардан (басудан) және басқа да бөлшектерден (элементтерден) тұрды, тіпті кейде қыш ыдыстың сырты түгелдей әшекейленді. Еңбек құралдарын дайындауда Тобыл өзені бойындағы тұрғындар тас тілік қыстырма (қыстырғыш) техникасын кеңінен пайдаланды. Әдетте олар тұрақтардан алынған барлық олжалардың жартысына жуығын қамтиды. Бұл кездері жергілікті шикізат көздерін пайдалану кеңінен тарай бастайды. Сонда да болса мезолитте белгілі болған екінші рет қайтара өңдеу тәсілдері, соның ішінде трапеция пішінді геометриялық қыстырғыштар дайындау сақталып қалды. Құралдың шетін түзету әдісімен және опырындыны кесумен қатар жалтырата тегістеу әдісі де қолданылғандығы анықталған. Сонымен қатар, ортасы тесік ұршықбас сынығы да табылған. Мұның өзі бұрғылау әдісінің де орын алғандығын және жіп иіру шыққандығын көрсетеді. Тас тіліктерден жасалған бұрғылар Дүзбай-2, Бестамақ-7 тұрақтарынан да белгілі. Маханжар мәдениетінде жебе ұштарының болмауы да едәуір қызығушылық туғызады. Сірә, олардың орнына бірнеше қыстырғыштан тұратын күрделі конструкция қолданылған сияқты. Сөйтіп, неолит дәуірі мал шаруашылығы мен егіншіліктің, яғни өнім өндіру шаруашылығының қалыптаса бастауымен сипатталынады. Мұны кейбір мамандар (Г.Чайлд) «неолиттік төңкеріс» деп те атайды. жүктеу/скачать 2,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|