Қазақстан климатының Өзгеру

Ал  мезгілдік  кезенінде  қарастырсақ,  аумақтар  бойынша  жергілікті  ерекшеліктер 

байқалады (2.2 кестесі).  Мысалға  Қазақстанның  солтүстік,  шығыс  жəне  орталығында  

жылыну екпіні əр он жылдықта 0,28…0,38 ºС-қа көктем айларына келеді, ал келесі жылы 

мезгілдердің  бірі  ол – күз  айлары.  Батыс  өңірлерінде  ең  үлкен  ауа  температуралар  қыс 

айларына келеді жəне əр он жылдықта 0,26…0,46 ºС-қа көтеріледі, ал ауспалы мезгілде əр 

он жылдықта 0,25…0,43 ºС-қа көтеріледі.  

Онтүстік аймақтарының көптеген жерлерінде ауа-райының негізгі жылыну мерзімі 

күз айларына келеді (əр он жылда 0,29…0,40 ºС-қа көтеріледі), екінші жылыну мерзімі – 

қыс пен көктем айларына келеді (əр он жылда 0,21…0,33 ºС-қа көтеріледі). 

Жаз  айларында  Қазақстанның  көптеген  облыстарында  сызықтық  трендтің 

көрсеткіші  (ауа  температурасының  жылдам  көтерілуің  көрсетеді),  əр  он  жылға 

0,13…0,27 ºС  аралығында  болды  жəне  бұл  мөлшер  сəл  аздау,  бірақ  детерминация 

коэффициенті шамалы үлкен əсіресе онтүстік Қазақстан облыстарында 18...37 % құрайды. 

Бұл ауа температурасының көтерілуінің нақты көрсеткіші болып көрінеді. 

2.2 кестесі – 

1941…2014 

жылдар  аралығында  Қазақстан  облыстары  бойынша 

орташаланған  жер  бетінен  жоғары  орналасқан  ауа  температурасының  ауытқуларының 

трендтік сызығының көрсеткіштері.  

Аумақ/облыстар 

Жыл 

Қыс 

Көктем 

Жаз 

Күз 

*a **R

2 

a R

2

 a R

2

 a R

2

 a R

2

 

Қазақстан 

0,27

38 0,27  6  0,31 17 0,19 25 0,31 24 

Қызылорда 

 

0,29

32 0,21  2  0,33 16 0,27 34 0,30 22 

Онтүстік Қазақстан 

0,21

27 0,16  2  0,21 11 0,17 18 0,32 27 

Жамбыл 

 

0,29

39 0,27  5  0,23 12 0,27 37 0,40 34 

Алматы 

 

0,23

31 0,27  7  0,22 12 0,13 13 0,29 25 

Шығыс Қазақстан 

0,25

25 0,27  5  0,28 12 0,14 11 0,31 18 

Павлодар 

 

0,26

25 0,26 4 0,37 17 0,14 8 0,28 13 

Солтүстік Қазақстан 

0,30

31 0,30  5  0,37 16 0,20 12 0,32 15 

Ақмола 

0,28

31 0,25  4  0,38 16 0,18 11 0,32 16 

Қостанай 

0,31

33 0,30  5  0,37 14 0,24 15 0,32 17 

Қарағанды 

0,28

31 0,24  4  0,35 16 0,20 17 0,32 19 

Ақтөбе 

 

0,29

31 0,30  5  0,33 12 0,21 14 0,30 16 

Батыс Қазақстан 

0,38

39 0,46 10 0,43 20 0,27 16 0,34 21 

Атырау 

0,29

34 0,38  9  0,32 17 0,20 19 0,27 17 

Маңғыстау*** 

 

0,25

35 0,26  8  0,24 13 0,23 21 0,25 16 

* a – сызықтық трендтің коэффициенті, ºС/10 жылға 

** R

2 

–детерминация  коэффициенті, % 

***Маңғыстау облысында тек Форт Шевченко метеостанциясы бойынша санаулар жасалған. 

 

Қызылорда облысы 

Онтүстік Қазақстан облысы 

Жамбыл облысы 

Алматы облысы 

Шығыс Қазақстан облысы 

Павлодар облысы 

 

Солтүстік Қазақстан облысы 

Ақмола облысы 

 

2.3 сүреті – Қазақстан аумағы бойынша орташаланған 1941-2014 жылдар аралығындағы 

орташа жылдық ауа температурасының ауытқуының сызықты трендтері жəне 

мерзімаралық қатарлары. Ауытқулар базалық 1971…2000 жылдар аралығында 

шығарылған. Деңгейлестірілген қисық сызығы 11-жылдық жылжымалы 

орташаландырумен алынған.  

1 бет 

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

1941

1945

1949

1953

1957

1961

1965

1969

1973

1977

1981

1985

1989

1993

1997

2001

2005

2009

2013

ºС

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

1941

1945

1949

1953

1957

1961

1965

1969

1973

1977

1981

1985

1989

1993

1997

2001

2005

2009

2013

ºС

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

194

1

194

5

194

9

195

3

195

7

196

1

196

5

196

9

197

3

197

7

198

1

198

5

198

9

199

3

199

7

200

1

200

5

200

9

201

3

ºС

-2.5

-1.5

-0.5

0.5

1.5

1941

1945

1949

1953

1957

1961

1965

1969

1973

1977

1981

1985

1989

1993

1997

2001

2005

2009

2013

ºС

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

1941

1945

1949

1953

1957

1961

1965

1969

1973

1977

1981

1985

1989

1993

1997

2001

2005

2009

2013

ºС

-3.5

-2.5

-1.5

-0.5

0.5

1.5

2.5

1941

1945

1949

1953

1957

1961

1965

1969

1973

1977

1981

1985

1989

1993

1997

2001

2005

2009

2013

ºС

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

1

941

1

945

1

949

1

953

1

957

1

961

1

965

1

969

1

973

1

977

1

981

1

985

1

989

1

993

1

997

2

001

2

005

2

009

2

013

ºС

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

1941

1945

1949

1953

1957

1961

1965

1969

1973

1977

1981

1985

1989

1993

1997

2001

2005

2009

2013

ºС

Қостанай облысы 

Қарағанды облысы 

Ақтөбе облысы 

Батыс Қазақстан облысы 

 

Атырау облысы 

Маңғыстау облысы 

2.3 сүреті – Қазақстан аумағы бойынша орташаланған 1941-2014 жылдар аралығындағы 

орташа жылдық ауа температурасының ауытқуының сызықты трендтері жəне 

мерзімаралық қатарлары. Ауытқулар базалық 1971…2000 жылдар аралығында 

шығарылған. Деңгейлестірілген қисық сызығы 11-жылдық жылжымалы 

орташаландырумен алынған.  

2 бет 

Қазақстан  аумақтары  бойынша  əр 10 жылға  орташа  жылдық,  мезгілдік  жəне 

орташа айлық ауа температурасының өзгеруінің 1941…2014 жылдар аралығы бойынша 

нақты ақпараты 2.4 сүретінде көруге болады. 

Орташа  жылдық  ауа  температурасының  трендтері  барлық  Қазақстан  аймақтары 

бойынша  жағымды  жəне  статисикалық  мағынасы  бар  тенденциясы  байқалады.  Бұндай 

жағдайлар  көктем,  жаз  жəне  күз  айларынада  жағымды.  Көктем  мен  күз  айларының  ауа 

температурасының  тренд  мағыналары  əр 10 жылда 0,21…0,40 ºС  құрады,  ал  батыс  пен 

солтүстікте  көктем  айларында  əр 10 жылда 0,41…0,60 ºС  құрады.  Жаз  айларының 

трендтері  Қазақстанның  көптеген  аймақтарында  əр 10 жылда 0,21…0,40 ºС  құрайды,  ал 

Қазақстанның  солтүстік,  онтүстік-шығыс,  шығыс  аймақтарында  əр 10 жылда 0,21 ºС 

құрайды.  Қыс  айларының  ауа  температурасының  трендтері  бірталай  өскені  Батыс, 

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

19

41

19

45

19

49

19

53

19

57

19

61

19

65

19

69

19

73

19

77

19

81

19

85

19

89

19

93

19

97

20

01

20

05

20

09

20

13

ºС

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

19

41

19

45

19

49

19

53

19

57

19

61

19

65

19

69

19

73

19

77

19

81

19

85

19

89

19

93

19

97

20

01

20

05

20

09

20

13

ºС

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

19

41

19

45

19

49

19

53

19

57

19

61

19

65

19

69

19

73

19

77

19

81

19

85

19

89

19

93

19

97

20

01

20

05

20

09

20

13

ºС

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

3.0

194

1

194

5

194

9

195

3

195

7

196

1

196

5

196

9

197

3

197

7

198

1

198

5

198

9

199

3

199

7

200

1

200

5

200

9

201

3

ºС

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

1941

1945

1949

1953

1957

1961

1965

1969

1973

1977

1981

1985

1989

1993

1997

2001

2005

2009

2013

ºС

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

1

941

1

945

1

949

1

953

1

957

1

961

1

965

1

969

1

973

1

977

1

981

1

985

1

989

1

993

1

997

2

001

2

005

2

009

2

013

ºС

Онтүстік-шығыс  жəне  Солтүстік  аймақтарының  кейбір  жерлерінде  əр 10 жылда 

0,41…0,60 ºС көтерілгені байқалған.  

жыл 

 

қыс 

көктем 

жаз 

күз 

қаңтар 

ақпан 

2.4 сүреті – 1941…2014 жылдар аралығында саналып шығарылған жер бетінен 

жоғары ауа температурасының (°С/10 жылға) сызықты коэффициенттерінің 

мағынасының кеңістік бойынша таралуы. Трендтердің статистикалық мəні болған 

жағдайында сараланған мəндері бойынша белгілері боялған. 1 бет 

наурыз 

сəуір 

 

мамыр 

маусым 

шілде 

тамыз 

қыркүйек 

қазан 

2.4 сүреті – 1941…2014 жылдар аралығында саналып шығарылған жер бетінен 

жоғары ауа температурасының (°С/10 жылға) сызықты коэффициенттерінің 

мағынасының кеңістік бойынша таралуы. Трендтердің статистикалық мəні болған 

жағдайында сараланған мəндері бойынша белгілері боялған.  

2 бет 

қараша 

желтоқсан 

2.4 сүреті – 1941…2014 жылдар аралығында саналып шығарылған жер бетінен 

жоғары ауа температурасының (°С/10 жылға) сызықты коэффициенттерінің 

мағынасының кеңістік бойынша таралуы. Трендтердің статистикалық мəні болған 

жағдайында сараланған мəндері бойынша белгілері боялған.  

3 бет 

Қаңтар  айы  жағымды  трендтерімен  көрнікті,  батыс  өңірлерінде  бұл  трендтердің 

мəні бар жəне əр 10 жылда 0,41…0,80 ºС құрайды. Ал шығыс Қазақстан аймақтарында əр 

10  жылда  минус 0,01-ден  минус 0,20ºС-ға  дейін  жағымсыз  трендтері  байқалған,  бірақ  ол 

трендтерінің мəні жоқ. 

Ақпан  айында  бүкіл  Қазақстан  аумақтарында  жағымды  трендтер  бақыланған,  тек 

онтүстік  шығыс  пен  шығыс  өңірлерінде  оның  мағыналары 0,41…0,80 ºС  дейін  жеткен 

жəне  бұл  трендтердің  мəні  байқалады.  Кейбір  онтүстік  метеостанцияларында  мəні  жоқ 

бірақ  жағымсыз  тенденциялар  байқалған.  Наурыз  айында  Қазақстаннын  бүкіл 

аймақтарында  ауа  температурасының 10 жылдықта 0,41…0,81ºС-қа  дейін  бір  тəуір 

көтерілгені  байқалған,  ал  Атырау  облысының  кейбір  станцияларында 1,00ºС-қа  дейін 

көтерілген.  Тек  кейбір  Алматы,  Жамбыл  жəне  Шығыс  Қазақстан  облыстарының 

станцияларында трендтердің мəні болмаған. Сəуір айында бүкіл Қазақстан аймақтарында 

əр 10 жылдықта 0,21…0,60ºС-қа келетін оңды мəні бар тенденциялар сақталған, тек кейбір 

Маңғыстау, Атырау, Қостанай, Ақмола жəне Алматы облыстарының аудандары болмаса, 

бұл  жерлерде  тенденциялардың  мəні  жоқ  болған.  Мамыр  айында  ауа  температурасы 

көтерілсе  де,  бүкіл  аймақтар  бойынша  тенденциялардың  мəні  болған  емес.  Маусым 

айында  Қазақстанның  көптеген  аудандарында  əр 10 жылдықта 0,41…0,60 ºС  құрайтын 

мəні бар тенденциялар байқалған, тек кейбір Шығыс Қазақстан облысы, Батыс Қазақстан 

облысы,  Атырау,  Алматы  жəне  Павлодар  облыстарындағы  метеостанцияларында 

трендтердің мəні болған емес. 

Ал  шілде  айында  керісінші  көптеген  аймақтарда  оңды  бірақ  мəні  жоқ  трендтер 

байқалған,  тек  онтүстік  шығыс  пен  шығыс  жəне  батыс  аймақтарында  əр 10 жылдықта 

тенденциялардын  мəні 0,40 ºС-қа  дейін  жетті.  Бірақ  сонымен  қатар  кейбір  станцияларда 

сəл жағымсыз трендердің мəні байқалды. Тамыз айында ауа температурасы 0,21…0,40 ºС-

қа  нық  өсуде,  ал  шығыс,  солтүстік  жəне  онтүстік  шығыс  аймақтарында  сəл  жағымды 

тенденциялар  байқалуда.  Қыркүйек  пен  желтоқсан  айларында  көптеген  аймақтарда  ауа 

температурасының  мнсіз  көтерілуі  байқалған,  тек  батыс,  онтүстік  жəне  онтүстік  шығыс 

аймақтарында қыркүйек айында 10 жылдықтар бойы 0,40 ºС-қа ал желтоқсанда0,60 ºС-қа 

көтерілуде. Қазан мен қараша айларында ауа температурасының көтерілуіның мəні болды, 

қазанда 0,21…0,40 ºС-қа ал қарашада 0,41…0,60 ºС-қа көтерілуде. 

 

2.2   2014 жылдағы Қазақстан аумағындағы ауа температурасының ауытқулары 

 

Жылу  мен  суық  ошақтарының  Қазақстан  аумағы  жəне  жыл  мезгілдері  бойынша 

географиялық  таралуы 2.5 сүретінде  көрсетілген.  Орташа  жылдық (2013 ж.  желтоқсаны-

2014  ж.  қарашаға  дейін  метеорологиялық  жыл)  ауа  температурасы  Қазақстан  бойынша 

нормаға  жақын  болды,  тек  кейбір  онтүстік  аудандарда  жағымсыз  ауытқулар  таралса 

шығыс  аймақтарда  керісінше  жағымды  ауытқулар  тіркелген.  Сəл  нормадан  жоғарырақ 

болған аймақтарда болды ол кейбір солтүстік жəне онтүстік батыс аудандар (2.5 сүреті). 

Қыс 

2.5 сүретінде қыстың 3 айлары бойынша орташа сандарының таралуы көрсетілген 

(2013  ж.  желтоқсан, 2014 ж.  қантар  жəне  ақпан).  Қазақстанның  көптеген  аймақтарында 

қыс  мезгілінің  ауа  температуралары  нормаға  жақын  болды.  Онтүстік  облыстарында  қыс 

айларының  ауа  температурасының  ауытқуы  суық  жəне  минус 2... 4 

ºС  болды. 

Экстремалды  төмен  ауа  температуралар  келесі  метеостанцияларда  тіркелген:  Қарағанды 

облысы  Жетіқоныр  МС  қаңтар  айында  (ауа  температурасының  ауытқуы  минус 4,2 ºС 

құрады),  Қызылорда  облысы  Злиха  МС  қаңтар  айында  (ауа  температурасының  ауытқуы 

минус 4,2 

ºС  құрады).  Ақпан  айында  Жамбыл  облысы  Ұйық  пен  Толе  би 

метеостанцияларында  (ауа  температурасының  ауытқуы  минус 8,6 ºС  жəне 8,1 ºС  минус 

құрады), ал Қызылорда облысы Злиха МС (ауа температурасының ауытқуы минус 8,2 ºС 

құрады).  Ал  шығыс  Қазақстан  аймақтарында  қыс  керісінше  жылы  болды,  мысалы 

Өскемен  метеостанциясында  ауа  температурасының  ауытқуы  қаңтар  айында  нормадан 

4,0 ºС-қа жоғары болды. 

Көктем 

2014  жылдың  көктемі  Қазақстанның  көптеген  облыстарында  жылы  болды (2.5 

сүреті). Ең үлкен ауа температурасының ауытқулары (2,5 ºС-тан жоғары) батыс Қазақстан 

мен  солтүстік  жəне  солтүстік-шығыс  аудандарында  тіркелген.  Осы  аймақтарда  көктем 

айлары  ең  жылы  көктем  мезгіл 10 %-на  кіреді.  Көктем  айларының  ішінде  наурыз  айы 

бүкіл  аймақтар  бойынша  өте  жылы  болды,  ауа  температурасының  ауытқуы  нормадан 

1,0…6,2 ºС-қа  жоғары  болды,  жылу  ошақтары  Шығыс  Қазақстан  мен  Павлодар 

облыстарында  орналасты.  Мамыр  айында  ауа  температурасының  ауытқуы  нормадан 

1,0…5,8 ºС-қа  жоғары  болды,  жылу  ошақтары  Батыс  Қазақстан  мен  Атырау  жəне 

Маңғыстау облыстарында орналасты. 

жүктеу/скачать 3,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: