СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ КАЗАХСТАНА

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ 
 
190
-мемлекеттің қаржы 
активтерін сатудан 
түсетін түсімдер; 
5. Тапшылық 
6. Бюджет тапшылығын 
қаржыландыру 
14437,5 
-785175,7 
 
785175,7 
350,0 
-758916,0 
 
758916,0 
350,0 
-735780,0 
 
735780,0 
2,4 
96,7 
 
96,7 
100,0 
97,0 
 
97,0 
 
Бюджеттiк  алып  қоюлар  немесе  өңірлердің  бюджеттерінен  алынатын  трансферттерге  келетін 
болсақ керісінше олар болжам бойынша өседі. Егер 2013 жылы болжам бойынша олар 137,2 млрд тг 
құраса, онда 2015 жылы 77,7 млрд тг. немесе 9% -дан 13%-ға дейін өседі. Республикалық бюджеттен 
бөлінетін трансферттердің мөлшері тұрақсыз және 2013 жылы 865 844,1 млн. тг құрайды. Жыл сайын 
оңтүстік өңірлердің үшеуі ең көп субвенцияларды алады: Оңтүстік Қазақстан, Ал- маты және Жамбыл 
облыстары, олардың үлесіне 2013 ж. 25,4 %, 11,9% және 10,1 % келеді.  
Табиғи ресурстарға бай аймақтар мен экономикалық дамыған аймақтарға бюджет қаражаттары 
аз  бөлінетін  болады,  оларға  Батыс  Қазақстан  облысы  (1,6%),  Ақтөбе  (3,8%)  және  Павлодар 
облыстары (3,2%) жатады. Бюджеттiк алып қоюлар мөлшері бюджеттік субвенциялардың мөлшерінен 
анағұрлым басым екенін атап өткен жөн. 2013 жылы мұндай басымдық 1,7 есе, 2014 жылы – 1,4 және 
2015  жылы  –  1,3  есе.  Салықтық  түсімдердің  болжам  бойынша  өсімі  байқалады  (2-кесте).  Егер  2013 
жылы олардың мөлшері 3 736 035,9 млн тг құраса, онда 2015 жылы олар 1,1 трлн тг сома мөлшерінде 
өседі  және  4,85  трлн  тг  құрайды  немесе  30%-ға  өседі.  Жыл  сайын  республикалық  бюджетте  ең 
маңызды  түсімдер  КТС  мен  ҚҚС  болып  табылады,  олардың  үлес  салмағы  орташа  есеппен  алғанда, 
39,6% және 36% [1]. 
 
Кесте 2 - Салықтық түсімдер құрылымы, % 
 
Кіріс түрлері 
2013 ж. 
2014 ж. 2015 ж. 
Салықтық түсімдер, барлығы 
ҚТС 
ҚҚС 
Акциздер 
Ойын бизнесіне салық 
Табиғи және басқа ресурстарды пайдаланудан түскен түсімдер 
Халықаралық сауда мен сыртқы операцияларға салынатын салықтар 
Заңды  мәні  бар  әрекеттерді  жүзеге  асыруға  алынатын  міндетті 
төлемдер 
100,0 
39,5 
33,6 
0,8 
0,1 
5,6 
20,0 
0,4 
100,0 
39,3 
36,9 
0,8 
0,1 
4,3 
18,2 
0,4 
100,0 
39,9 
37,5 
0,8 
0,1 
3,7 
17,6 
0,4 
 
Республикалық  бюджеттің  кірістерін  қалыптастыруда  КТС  мен  ҚҚС  маңызды  рөл  атқарады, 
сонымен қатар кедендік төлемдер де маңызды көздердің бірі, оның үлесіне орташа 18,6%, ал табиғи 
және  басқа  ресурстарды  пайдаланудан  түскен  түсімдерге  орташа  4,5%  келеді.  Мұндай  түсімдердің 
мөлшері абсолютті өлшемде де салыстырмалы мөлшерде де төмендегені байқалады. Республикалық 
бюджеттің маңызды бір бөлімдерінің бірі таза бюджеттiк кредиттеу, ол берілген және өтелген бюджет-
тік кредиттер арасындағы айырма арқылы анықталады. Оның мәліметтері 3-кестеде келтірілген [1].  
 
Кесте 3 - Бюджеттік кредиттер мөлшері мен бағыттары 
 
Бюджеттік кредиттер 
2013 жыл 
2014 жыл 
2015 жыл 
Сомасы, 
млн. тг. 
Үлес 
салмақ, % 
Сомасы, 
млн. тг. 
Үлес 
салмақ, % 
Сомасы, 
млн. тг. 
Үлес 
салмақ, % 
Барлық 
берілген 
кредиттер 
Оның ішінде: 
Ауылшаруашылығы 
және 
онымен 
байланысты  басқа  да 
салалар 
Әлеуметтік  көмек  және 
әлеуметтік 
қамсыздандыру 
Тұрғын  үй-коммуналдық 
шаруашылық 
Басқалар 
116487,1 
 
 
66732,7 
 
 
16951,3 
 
 
30152,5 
 
2650,6 
89164,2 
100,0 
 
 
57,3 
 
 
14,5 
 
 
25,9 
 
2,3 
- 
149097,9 
 
 
46732,7 
 
 
20634,2 
 
 
60000,0 
 
21731,0 
73043,8 
100,0 
 
 
31,3 
 
 
13,8 
 
 
40,3 
 
14,6 
- 
110627,5 
 
 
46732,7 
 
 
23926,4 
 
 
37000,0 
 
2968,4 
92679,3 
100,0 
 
 
42,3 
 
 
21,6 
 
 
33,4 
 
2,7 
- 

СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ КАЗАХСТАНА 
 
 
191
Бюджеттік 
кредиттерді 
өтеу 
Таза 
бюджеттік 
кредиттер 
Бюджеттік 
кредиттерді 
өтеу пайызы 
 
27322,9 
 
76,5 
 
 
- 
 
- 
 
76054,1 
 
49,0 
 
- 
 
- 
 
17948,2 
 
83,8 
 
- 
 
- 
 
Республикалық бюджеттің маңызды бір бөлімдерінің бірі таза бюджеттiк кредиттеу, ол берілген 
және  өтелген  бюджеттік  кредиттер  арасындағы  айырма  арқылы  анықталады.  Оның  мәліметтері  4-
кестеде келтірілген. Жасалған талдау көрсетіп отырғандай, бюджеттік кредиттерді беру және өтеу әр 
жылда  әртүрлі.  Егер  2013  жылы  116,5  млрд  тг  шама-сында  кредиттер  беріледі,  2014  жылы  берілген 
кредиттердің  көлемі  32,6  млрд  тг  өседі  және  149  млрд  тг  құрайды,  ал  2015  жылы  кредиттерді  беру 
көлемі тағы да 110,6 млрд тг немесе 25,8%-ға азаяды.  
Мұндай жағдай кредиттерді өтеуге де қатысты. 2013 жылы кредиттерді өтеу берілген кредиттер-
дің мөлшерінен 27,5 млрд тг төмен, 2014 жылы өтеу 76054,1млн тг дейін төмендейді және 2015 жылы 
таза  бюджеттiк  кредиттеу  болжам  бойынша  17948,2  млн  тг  құрайтын  болады. Бюджеттік  кредиттерді 
өтеудің ең жоғарғы пайызы 2015 жылы 83,8%, ал ең төменгісі 2014 жылы 51% мөлшерінде.  
Бюджеттік  кредиттерді  негізгі  алушылар  2013-2015  жылдары  ауылшаруашылық  салалары  мен 
тұрғын  үй-коммуналдық  шаруашылықтары  болып  табылады.  Олардың  үлесіне  кредиттердің  жалпы 
сомасының  70%-дан  80%-ға  дейін  келеді.  Бұл  –  белгілі  бағыттар,  «КазАгро»  «Ұлттық  холдингі»  АҚ 
агроөнеркәсіп  кешенінің  субъектілерін  қолдау  бойынша  шараларды  өткізуге  кредиттер  беру. 
Ауылшаруашылығына  бөлінген  66,7  млрд  теңгенің  60  млрд  теңгесін  немесе  90%  «КазАгро»  «Ұлттық 
холдингі»  АҚ  алады.  Сонымен  қатар  2013  жылғы  бюджетте  жұмыспен  қамту  2020  бағдарламасы 
шеңберінде  селода  жеке  кәсiпкерлiктi  қолдау  үшін  облыстық  бюджеттерге,  Астана  және  Алматы 
қалаларының бюджеттеріне 16,9 млрд теңге мөлшерінде кредиттер беру қарастырылған.  
Құрылымы  бойынша  республикалық  бюджеттің  келесі  бөлімі  мемлекеттің  қаржы  активтерiмен 
жасалатын  операциялар  болып  табылады,  ол  4-кестеде  келтірілген  [1].  Қаржы  активтерiмен 
жасалатын  операциялардың  көлемі  жыл  сайын  төмендеп  отырғанын  көреміз.  Егер  2013  жылы 
олардың  мөлшері  80  млрд  тг  теңессе,  онда  2014  жылы  ол  70  млрд  тг  дейін  төмендеген  және  2015 
жылы  48  млрд  тг  дейін  немесе  40%-ға  төмендеген.  Мұндай  шығындар  тәжірибе  көрсеткендей, 
негізінен, жарғылық капиталдарын ұлғайту мақсатымен әртүрлі мемлекеттік институттарды қаржылық 
қолдауға беріледі. 2013 жылы мұндай қолдау «Самрұқ-Қазына Ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ көрсетілетін 
болады,  оның  үлесіне  барлық  бөлінген  мемлекеттік  қаржының  28%-ы  келеді,  онда  2014  жылдан 
бастап  қаражаттың  қомақты  бөлігі  қазақстандық  ипотекалық  компанияларға  бөлінетін  болады.  2014 
жылы  ол  37%  құрайтын  болса,  ал  2015  жылы  қаржы  активтерiн  сатып  алуға  кеткен  шығыстарының 
жалпы  сомасының  57,4%-ын  құрайтын  болады  немесе  басқа  сөзбен  айтқанда  мұндай 
компаниялардың  жарғылық  капиталы  2014  жылы  2013  жылмен  салыстырғанда  3  есеге  өседі  бұл 
дегеніміз  үш  жылдық  кезеңге  тұрғын  үй  құрылысы  бойынша  жаңа  мемлекеттік  бағдарламаны  жүзеге 
асырудың маңыздылығын тағы да атап өтеді [4].  
 
Кесте 4 - Мемлекеттің қаржы активтерін сатып алуға кеткен шығыстары 
 
Көрсеткіштер 
2013 жыл 
2014 жыл 
 
2015 жыл 
Сомасы, 
млн. тг. 
Үлес 
салмақ,%
Сомасы, 
млн. тг. 
Үлес 
салмақ,% 
Сомасы, 
млн. тг. 
Үлес 
салмақ,%
Барлық берілген кредиттер  
Қаржы активтерін сатып алу, 
барлығы, оның ішінде: 
«ҚазАгро» ұлттық басқарушы 
холдингі 
АҚ жарғылық капиталын ұлғайту 
«Қазақстан Ғарыш Сапары» ҰК 
АҚ жарғылық капиталын ұлғайту  
ҚР Денсаулық сақтау және білім 
беру министрлігіне қарасты  АҚ 
жарғылық капиталдарын ұлғайту 
«Қазаэросервис» АҚ жарғылық 
капиталын ұлғайту  
«Самұрық-Қазына» ұлттық әл-
ауқат қоры АҚ жарғылық 
капиталын ұлғайту  
Көлік саласында қызметтерін 
116487,1 
80052,7 
 
14100,0 
 
 
18443,2 
 
4990,3 
 
 
- 
 
22399,0 
 
 
14302,3 
100,0 
100 
 
17,6 
 
 
23,0 
 
6,2 
 
- 
 
 
28,0 
 
 
17,9 
149097,9 
70027,3 
 
- 
 
 
13733,8 
 
1848,2 
 
3560,7 
 
 
418,1 
 
 
20314,5 
100,0 
100 
 
- 
 
 
19,6 
 
2,6 
 
5,1 
 
 
0,6 
 
 
29,0 
110627,5 
47995,0 
 
- 
 
 
- 
 
529,4 
 
3560,7 
 
 
- 
 
 
14302,3 
100,0 
100 
 
- 
 
 
- 
 
1,1 
 
7,4 
 
 
- 
 
 
29,8 

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ 
 
192
жүзеге асыратын заңды 
тұлғалардың жарғылық 
капиталдарын ұлғайту 
«Қазақстандық ипотекалық 
компания» ИҰ АҚ-ның жарғылық 
капиталын ұлғайту 
«Халыққа қызмет көрсету 
орталығы» кәсіпорынның 
жарғылық капиталын ұлғайту 
Басқа да функционалдық 
топтардың жарғылық капиталын 
ұлғайту 
 
 
 
86,5 
 
 
- 
 
 
5731,4 
 
 
 
0,1 
 
 
- 
 
 
7,2 
 
 
 
26250,0 
 
 
1708,9 
 
 
2193,1 
 
 
 
37,5 
 
 
2,4 
 
 
3,2 
 
 
 
27526,5 
 
 
- 
 
 
2040,1 
 
 
57,4 
 
 
 
- 
 
 
4,3 
 
Жыл  сайын  2013-2015  жылдарға  бюджеттен  қаржыландырудың  қомақты  сомасы  көлік,  білім 
беру  және  денсаулық  сақтау  салаларында  қызметін  жүзеге  асыратын  заңды  тұлғаларды,  «Қазақстан 
Ғарыш Сапары» АҚ жарғылық капиталын ұлғайтуға беріледі. 2014 жылдан бастап «КазАгро» «Ұлттық 
холдингі» АҚ жарғылық капиталын ұлғайтуға бағытталған қаражаттарды қаржыландыру тоқтатылады, 
«Самрұқ – Қазына Ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ шығындарын қаржыландыру да 2014 жылы 2013 жылмен 
салыстырғанда 98,1% күрт қысқартылады, ал 2015 жылы мүлде тоқтатылады деп болжанған.  
Осылайша,  2013-2015  жылдарға  республикалық  бюджеттің  негізгі  параметрлерін  зерттеу 
мемлекеттің шығыстарының өсімі номиналды ЖІӨ өсімінен аспау деңгейде болуын көздейді. Сонымен 
қатар  мұндай  жағдай  маңызды  мемлекеттік  міндетті  орындауды,  яғни  республикалық  бюджеттің 
тапшылығын  төмендетіп,  оның  деңгейін  дағдарыстық  уақытқа  дейінгі  деңгейге  жеткізуді  қамтамасыз 
етеді. 
 
Әдебиеттер: 
1. m.zakon.kz 
2. Закон РК «О внесении изменений и дополнений в закон РК о Рреспубликанском бюджете РК 
на 2012-2014 годы» от 23 октября 2012 года № 1340.  
3. Закон РК «О республиканском бюджете на 2013-2015 годы» от 23 ноября 2012 года № 54-V.  
4. Досаев Е.А. «Об итогах социально-экономического развития и исполнения государственного 
бюджета Республики Казахстан за 9 месяцев 2012 года»//Доклад Министра экономического развития 
и торговли Досаева Е.А. на заседании Правительства РК 23 октября 2012 г. 
 
 
УДК 338.244 (574) 
 
СОВРЕМЕННАЯ ПАРАДИГМА ГОСУДАРСТВЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ 
ПРОИЗВОДСТВЕННОЙ ИНФРАСТРУКТУРОЙ  В СЕЛЬСКОМ ХОЗЯЙСТВЕ 
 
Жиентаев  С.М.  –  д.э.н,  профессор,  Костанайский  государственный  университет  имени 
А.Байтурсынова 
 
В статье автор рассматривает современную парадигму, природу и специфику 
государственного управления производственной инфраструктурой в сельском хозяйстве. 
Анализирует уровень и характер экономического развития стран мира, используя трехсекторную 
модель структуры национальной экономики (модель К. Кларка). 
Ключевые слова: государственное управление, парадигма, инфраструктура. 
 
Управление  -  это  процесс  создания  целенаправленного  взаимодействия  субъекта  и  объекта 
управления  ради  достижения  социально  значимых  результатов.  Как  объективная  реальность 
управление есть явление универсальное, поскольку имеет место во всех обществах, странах, во всех 
сферах  общественной  жизнедеятельности  людей.  Можно  сказать,  что  управление  -  это  специфи-
ческий вид человеческой деятельности, который проявляется в различных формах и видах. В самом 
общем понимании управление - это всевозможные формы и методы воздействия на объект с целью 
достижения желаемого результата. Исходной концептуальной схемой, моделью постановки проблем 
и  их  решения, методов  управления  выступает  управленческая  парадигма  (от  греческого  paradigma  - 
пример, образец). 
Научный термин «парадигма» наиболее часто используется в значении «теория», «концепция», 
«доктрина»,  «модель»,  «представление»,  «система  взглядов».  В  более  общем  виде,  парадигма  это 
то, как мы видим других людей, события, ситуации, будущее, когда говорим об управлении не с точки 

СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ КАЗАХСТАНА 
 
 
193
зрения  его  психофизиологических  возможностей,  а  в  смысле  умственного  восприятия,  понимания, 
толкования. [1] 
Для  анализа  и  совершенствования  практики  управления  большое  значение  имеет 
насыщенность парадигмы ценностями, значимыми для конкретной социальной системы, на развитие 
и воспроизводство которых сориентирован процесс управления. 
Процесс формирования парадигмы - это движение мысли, образ объекта или действия на осно-
ве,  прежде  всего,  индивидуального  опыта,  затем  учет  и  использование  группового  знания  и  опыта  и 
далее - экспертиза модели (проекта) парадигмы с принципами и законами управления и ее коррекция 
при  необходимости.  Социальная  проблема  заключается  в  том,  какой  системой  ценностей 
руководствуется  управленец  при  исполнении  должностных  обязанностей,  на  какие  принципы  и 
законы управления он ориентируется и знает ли их. 
Любая  система  управления  имеет  иерархическую  составляющую  и  потому  несколько  уровней 
управления.  Соответственно  складываются  общая  и  частная  управленческие  парадигмы.  Их 
содержание  отражает  как  общее  (на  уровне  общества),  особенное  (отраслевой  и  региональный 
уровни),  так  и  конкретное  (на  уровне  отдельных  трудовых  организаций).  Чем  шире  объект  парадиг-
мального  отражения,  тем  значительнее  должен  быть  представлен  интеллектуальный  компонент 
парадигмы,  тем  выше  требования  к  философской  культуре  мышления  и  процедуре  принятия 
решений. 
Изложенное позволяет отметить, что парадигма управления - это продукт видения и мышления, 
совокупность  представлений  об  объекте,  процессах,  явлениях  в  системе  управления  и  вовне,  это 
образ  желаемого  будущего,  набор  системообразующих  идей  и  социальных  ценностей,  это  сценарий 
возможных  событий,  обстоятельств  и  последствий.  Управленческая  парадигма  отражает  степень 
профессионализма  субъекта  управления,  и  включает  познавательный,  аналитический,  ценностный, 
творческий и организационно-волевой компоненты. 
Природу и специфику государственного управления определяет следующее: 
 во-первых,  субъект  управления.  В  качестве  субъекта  целенаправленных,  организующих  и 
регулирующих  воздействий  выступает  государство.  Характер  государственного  управления  в  конк-
ретное  историческое  время  определяется  характером,  конституционными  основами  (принципами) 
государства.  Государство  как  «мозговой  центр»  дает  «импульсы  -  приказы»  государственному 
управлению; 
 во-вторых,  государственное  управление  опирается  и  представляет  собой  способ  реализации 
государственной  власти.  Законы  и  иные  основные,  общие,  типовые  решения, правила,  нормы,  уста-
новленные государственной властью являются общеобязательными, обеспечиваются авторитетом и 
силой государства; 
 в-третьих,  специфический  характер  и  объем  охватываемых  управлением  общественных 
явлений.  В  центре  внимания  государственного  управления  лежат  решения  общих  (публичных)  дел, 
согласование  действий  всех  граждан,  защита  совместного  (публичного)  интереса,  удовлетворение 
потребностей общества, а не отдельных граждан и социальных групп; 
 в-четвертых,  комплексный  характер  методов  и  средств  государственного  воздействия.  Ис-
пользуются не только правовые, политические, экономические методы (регулирование, согласование, 
убеждение, стимулирование), но и методы принуждения, например, с помощью правоохранительных 
государственных органов. 
Природа  государственного  управления  вытекает  из  его  особой  социальной  функции,  направ-
ленной  на  упорядочение  процессов  развития  в  интересах  всего  общества  путем  согласовывания 
разнообразных  требований,  нужд  и  форм  деятельности,  где  государственный  аппарат  выступает 
действенным  механизмом  воплощения  публичной  власти  и  обеспечивает  осуществление 
государственной политики через систему административных учреждений. 
Необходимость  государственного  управления  обусловлена  теми  же  причинами,  которые 
связаны  с  созданием  самого  государства:  с  необходимостью  регулирования  отношений,  явлений  и 
процессов, протекающих в обществе, выполнением «общих дел», преодолением возникающих конф-
ликтов,  решением  проблемы  социального  неравенства  и  т.д.  Она  вытекает  из  потребности  обес-
печить реализацию политики государства, направленной на эффективное использование природных, 
трудовых, материальных и информационных  ресурсов,  справедливое  перераспределение доходов 
и соблюдение гарантий, основных социальных прав, поддержание общественного порядка. 
Использование  этих  принципов  вполне  реально  для  управления  производственной 
инфраструктурой  сельского  хозяйства.  Казахстан  -  агроиндустриальная  страна,  в  которой  сельское 
хозяйство  является  сферой  жизнедеятельности  основной  части  населения.  В  сельской  местности 
сегодня  проживает  сорок  три  процента  населения,  и  от  степени  развития  сельскохозяйственного 
производства во многом зависит жизненный уровень не только тех. кто работает здесь, но и тех, кто в 
той  или  иной  мере  связан  с  этой  сферой.  С  уровнем  развития  сельхозпроизводства  тесно  связано 
благосостояние  большинства  казахстанцев.  Вместе  с  тем,  развитие  и  совершенствование  АПК  во 
многом определяется степенью развития различных отраслей производственной инфраструктуры. 

жүктеу/скачать 11,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: