В  социально  уязвимые  слои  или  группы  населения

62 
 
соответствии  с  Концепцией  система  социальной  защиты  будет 
ориентирована на защиту доходов и оказание социальных услуг для 
уязвимых категорий населения. Каждый человек в Казахстане станет 
видеть  ясные  социальные  перспективы  для  роста  и  развития, 
основанные на стремлении к самореализации.  
Модель  социального  развития  Казахстана  будет  направлена  на 
обеспечение  социально-экономических  условий  на  каждом  этапе 
жизненного цикла [4]: 
1)
 
обеспечение  равенства  стартовых  условий  в  детском 
возрасте;  
2)
 
создание  среды  равных  возможностей  для  трудоспособных 
граждан;  
3)
 
обеспечение  достойной  жизни  для  граждан  пожилого 
возраста.  
Считаем,  что  для  успешного  претворения  в  жизнь  задач 
Концепции  необходимо  усилить  и  углубить  работу  по  развитию 
системы  управления  социальными  рисками  на  каждом  этапе 
жизненного  цикла  человека  через  эффективную  и  результативную 
коллаборацию всех заинтересованных сторон: государства, бизнеса и 
гражданского общества. 
Определение категории «социальный риск» имеет краеугольное 
значение в управлении социальными рисками. 
В  настоящее  время,  несмотря  на  обширное  количество  работ 
зарубежных (У. Бек, Э. Гиденс, Н. Луман, В.Зубков, О. Яницкий, А. 
Мозговая,  С.Кравченко)  и  отечественных  (Р.А.  Хисматуллин    и  др.) 
авторов,  раскрывающих  понятие  риска  и  классифицирующих  риски 
по  различным  основаниям  и  типам,  вопрос  определения 
«социального  риска»  как  их  особой  разновидности  остается 
недостаточно проработанным.  
К  примеру,  Зубков  В.И.  определяет  социальные  риски  -  как 
опасность,  возникающая  и  проявляющаяся  в  рамках  социальной 
сферы  общества  и  которая  может  отрицательно  сказаться  на 
жизнедеятельности отдельных социальных групп [5, c.7-10]. 
Тогда как А.И. Жмайло определяет социальный риск как особую 
разновидность  риска:  субъектом  и  объектом  социального  риска 
одновременно  является  определенная  социальная  группа  или 
общество,  и  вероятность  наступления  негативных  последствий  для 

63 
 
объекта  риска  обуславливается  происходящими  социальными 
явлениями  и  процессами  в  обстановке  реально  существующей 
неопределенности как результата социальных изменений [6,c.56]. 
Казахстанский  ученый  Р.А.  Хисматулин  считает,  что 
«социальный риск – это вероятность наступления недостаточной для 
воспроизводства  рабочей  силы  обеспеченности  доходом  из-за 
возраста,  отсутствия  спроса  на  труд,  рождения  ребенка, 
профессиональной  и  общей  заболеваемости,  несчастного  случая,  а 
также  вследствие  установления  уровня  заработной  платы  ниже 
стоимости рабочей силы [7, c.5-6]. 
Е.Е.Мачульская  предлагает  деление  социальных  рисков  на 
четыре группы: 

 
экономического характера (безработица);  

 
физиологического  характера  (временная  или  стойкая  утрата 
трудоспособности, беременность и роды, старость, смерть);  

 
профессионального 
характера 
(трудовое 
увечье, 
профессиональное заболевание);  

 
демографического  и  социального  характера  (многодетность, 
неполная семья, сиротство) [8, с.26-27].  
Следует  отметить,  что  понятие  «социальный  риск»  определен 
действующем  законодательством  Республики  Казахстан  следующим 
образом:  «социальный  риск  –  наступление  события,  влекущего 
утрату трудоспособности и (или) потерю работы, потерю кормильца, 
а  также  потерю  дохода  в  связи  с  беременностью  и  родами, 
усыновлением  (удочерением)  новорожденного  ребенка  (детей)  и 
уходом  за  ребенком  по  достижении  им  возраста  одного  года,  в 
результате  которого  участник  системы  обязательного  социального 
страхования,  за  которого  производились  социальные  отчисления, 
либо в случае его смерти члены семьи, состоявшие на его иждивении, 
приобретают право на получение социальных выплат в соответствии 
с  Законом  Республики  Казахстан  «Об  обязательном  социальном 
страховании» [9].  
Известно,  что  для каждого  этапа  жизненного  цикла  человека, в 
том  числе  детства,  характерен  свой  перечень  социальных  рисков  и 
распространенных  трудных  жизненных  ситуаций.  К  примеру, 
рисками  наступления  трудной  жизненной  ситуации  в  этапе  детства, 
являются  отсутствие    стандарта  обучения  детей  с  тяжѐлыми 

64 
 
патологиями, жестокое обращение, травматизм, ДТП, низкий уровень 
жизни, потеря кормильца, низкий уровень социализации ребѐнка. 
Согласно  И.Ф.Дементьевой  развитие  детства  объективно 
связано  с  познанием  окружающего  мира  опытным  путем,  что 
неизбежно приводит к попаданию детей в ситуации риска. Стратегия 
ограждения  от  внешнего  контакта  представляется  педагогически 
неоправданной,  поскольку  препятствует  процессу  социализации.  
Конструктивным  средством  решения  этого  противоречия  является 
признание  допустимости  минимального  уровня  риска,  при  котором 
сохраняется  познавательный  интерес  ребенка.  Задача  воспитания  в 
таком случае состоит не в том, чтобы изолировать ребенка от рисков, 
а в том, чтобы вооружить его умением их преодолевать [10]. 
В  настоящее  время  социальные  риски  по  отдельным  группам 
населения  или  этапам  жизненного  цикла  человека  не  определены 
действующим  законодательством.  Правильное  определение  или 
идентификация  риска  позволяет  в  дальнейшем  оценить  значимость, 
вероятность  и  уровень  риска для  принятия управленческих  решений 
по ее минимизации, избежанию или преодолению на разных уровнях 
управления: макро, мезо и микро. 
Управление социальными рисками возможно лишь при условии 
их  четкой  классификации  и  дифференциации,  обеспечения 
управленческой 
стратегии, 
направленную 
на 
социальную 
безопасность.  
Учитывая  то,  что  система  социальных  рисков  не  является 
постоянной, она динамически изменяется в зависимости от развития 
государства и провозглашенных ею ценностей, правовое определение 
«социального риска» может совершенствоваться, и социальные риски 
по  отдельным  группам  населения  или  этапам  жизненного  цикла 
человека  могут  быть  идентифицированы  и  закреплены  на 
законодательном уровне.  
В  этой  связи,  считается  целесообразным  начать  работу  по 
совершенствованию социального законодательства в части уточнения 
определения  категории  «социальный  риск»  и  разработки  методики 
оценки  социальных  рисков  и  принятие  соответствующих  мер  по  их 
управлению на каждом этапе жизненного цикла. 
Поиск 
и 
нахождение 
отечественной 
литературы 
по 
исследованию 
вопросов 
управления 
социальными 
рисками 

65 
 
представило 
определенную 
трудность. 
Почти 
отсутствуют 
диссертации,  защищенные  по  данной  теме  в  Республике  Казахстан. 
Тем  не  менее,  изучение  зарубежной  литературы  по  изучаемому 
вопросу выявило следующие моменты: 
Управление 
рисками 
относится 
к 
систематическому 
применению процедур к задачам по определению и оценке рисков, и 
затем  по  планированию  и  реализации  ответных  мер.  Для 
осуществления  эффективного  управления  рисками  необходимо 
выявить, оценить и контролировать риски [11, c.77].  
Управление  социальными  рисками  представляет  собой  научно 
обоснованные  меры,  направленные  на  оптимизацию  принятия 
решений, в том числе на выявление рисков, их анализ, а также выбор 
соответствующих  методов  оценки.  Эти  меры  включают  выявление 
рисков,  их  анализ,  выбор  и  использование  методов  оптимизации 
полученных результатов. 
Для  эффективного  социального  развития  важную  роль  играет 
определение  пределов  «допустимости  риска»,  а  также  последствия 
реализации риска. Исследуя причины и характер социальных рисков, 
следует учитывать  и способ  их нейтрализации. 
Анализ  литературы  показывает,  что  основами  эффективного  и 
результативного управления социальными рисками являются; 
1)  уровень  развитости  нормативно-правовой  базы  по 
вопросам  социальной защиты:  наличие  методики  оценки  рисков  в 
предоставлении  социальных  услуг  населению,  методических 
рекомендаций  по  принятию  соотвествующих  мер  по  управлению 
социальными  рисками  на  каждом  этапе  жизненного  цикла,    наличие 
единого  Стандарта  оказания  интегрированных  специальных 
социальных услуг сферы образования, здравоохранения и социальной 
защиты  населения  для  выхода  семьи  (лица)  из  трудной  жизненной 
ситуации;  единого  Классификатора  видов  интегрированных 
специальных  социальных  услуг  и  типов  организаций  их 
оказывающих; 
2)  уровень  развитости  института  социальных  работников, 
качество (подготовка/переподготовка, интеграции образования, науки 
и  практики)  и  оптимальное  количество  социальных  работников, 
уровень их профессиональной компетенции.  К сожалению,  институт 
социальных  работников  еще  не  развит  в  Казахстане  на  должном 

66 
 
уровне:  имеется  нехватка  квалифицированных  кадров  и/или 
отсутствуют  специалисты  по    социальной  работе  по  различным 
профессиональным 
видам 
деятельности 
(к 
примеру, 
по 
специальности  «риск-менеджмент»  или  «эрготерапия»,  др.); 
несовершенны  программы  обучения  и  повышения  квалификации 
социальных  работников/еще  не  разработаны  профессиональные 
стандарты  специальности  «социальная  работа»;  не  в  полной  мере 
реализуется  компетентностный  подход  в  подготовке,  отборе  кадров 
(социальных  работников  и  других  специалистов  имеющих  дело  с 
социальной  работой)  и  повышения  их  квалификации;  недостаточная 
организация  (создания)  практических  площадок  для  стажировки 
специалистов по социальной работе. 
2)  наличие  ресурсов  и  информации,  уровень  развитости 
организационной  структуры/функционала/материально-технической 
базы социальных служб/ социальных учреждений или иных органов, 
участвующих  в  реализации  социальной  политики:  развитие 
существующих,  разработка  новых  и  внедрение  в  практику 
инновационных технологий работы с социально уязвимыми группами 
(по социально-психологической адаптации, экореабилитации, и т.д.);  
3) 
уровень 
развитости 
межведомственного 
и 
межорганизационного    взаимодействия:  требуется  актуализация 
стандартов  (содержание)  предоставления  специальных  социальных 
услуг  в  предоставлении  государственных  услуг  населению  в 
социальной  сфере;  консолидации  усилий  всех  заинтересованных 
сторон  (государство,  бизнес,  гражданское  общество)  в  решении  или 
предотвращении социальных проблем.  
Управление  социальными  рисками  должно  осуществляться  в 
рамках  национального  законодательства  и  с  учетом  норм 
международного законодательства по правам человека.  
Органы  власти,  особенно  местная  власть,  играют  ключевую 
роль в мобилизации и поддержке ресурсов добровольцев и сообществ 
в управлении социальными рисками и решении социальных проблем 
уязвимых слоев населения [12] 
Таким  образом,  управление  социальными  рисками  играет 
важную  роль  в  обеспечении  социальной  безопасности  на  каждом 
этапе  жизненного  цикла  личности  и  устойчивого  развития  страны. 
Система  управления  социальными  рисками  является  одним  из 

67 
 
важных  составляющих  государственной  системы  управления 
социальными процессами.  
Основами  эффективного  и  результативного  управления 
социальными  рисками  являются  развитость  нормативно-правовой 
базы  по  вопросам  социальной  защиты,  института  социальных 
работников,  наличие  необходимых  ресурсов  и  информации, 
развитость 
межведомственного 
и 
межорганизационного  
взаимодействия.  
На  современном  этапе  развития  считается  целесообразным 
начать  совместную  работу  всеми  заинтересованными  сторонами  по 
совершенствованию социального законодательства в части уточнения 
определения  категории  «социальный  риск»,  разработки  методики 
оценки  социальных  рисков  и    методологических  рекомендаций  по 
принятию  соответствующих  мер  по  управлению  социальными 
рисками  для  каждого  этапа  жизненного  цикла  личности  начиная  с 
детства до старости лет. Это может позволить сделать определенный 
вклад в реализации задач по обеспечению социального благополучия 
детства и старости на системном уровне.  
Список использованных источников: 
1.
 
Доклад о мировом развитии 2014 Всемирного банка. Риски и 
возможности:  Управление  рисками  в  интересах  развития». 
http://siteresources.worldbank.org/.  
2.
 
Нурсултан  Назарбаев  «Двадцать  шагов  к  Обществу 
Всеобщего Труда» // Казахстанская правда, 10 июля 2012 г. 
3.
 
Послание  Президента  Республики  Казахстан  Н.Назарбаева 
народу  Казахстана.  14  декабря  2012  г.  14.12.2012.  СТРАТЕГИЯ 
«Казахстан-2050».  Новый  политический  курс  состоявшегося 
государства. 
4.
 
Концепция  социального  развития  Республики  Казахстан  до 
2030 г. 
5.
 
В.И. Зубков Социологическая теория риска: Монография. - 
М.: Изд-во РУДН, 2003. С.7-10. 
6.
 
А.И.  Жмайло.  Социальный  риск:  особенности  определения. 
Озерский технологический институт (филиал). Мифи научная сессия 
мифи-2008// экономика и управление том 14 . С.56. 
7.
 
Р.А.  Хисматуллин.  Социальные  риски  и  необходимость 
социальных гарантий для населения//Вестник кгфэи 3 (12)/2008, С.5-6 

68 
 
8.
 
Мачульская  Е.Е.   Право  социального  обеспечения:  учебник. 
М.:Юрайт, 2010. 582 с.  
9.
 
Закон  Республики  Казахстан  «Об  обязательном  социальном 
страховании» 
10.
 
И. Ф. Дементьева. факторы риска современного детства. 
http://ecsocman.hse.ru/data/2012/03/02/1269107074/Dementjeva.pdf 
11.
 
A Risk Management Standard © AIRMIC, ALARM, IRM: 2002 
12.
 
BERNARD  Jennifer,  STATHAM Daphne.  Dartington  review  on 
the  future  of  adult  social  care:  the  future  adult  social  care  workforce. 
Dartington - 2010. 
 
 
БАЛА ҚҦҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУДЫҢ ШЕТЕЛДІК 
ТӘЖІРИБЕСІ МЕН ӚЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
Сҥлейменова Гҥлжазира Тажмағамбетқызы 
Suleimenova.gt@yandex.ru 
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ аға оқытушы, Астана қ., Қазақстан 
Бадамбекова Жарқынай Ераханқызы 
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ 3-курс студенті, Астана қ., Қазақстан 
 
Бала  құқығы  -  бұл  дініне,  тіліне,  нәсіліне,  жынысына,  ұлтына, 
жас  ерекшелігіне,  әлеуметтік  жағдайына  тәуелсіз  барлық  балаларға 
(18 жасқа дейінгі) тән бостандықтары мен құқықтар жүйесі. 
Халықаралық  балалардың  құқықтарын  қорғау  –  тарихи 
тұрғыдан  алғанда,  салыстырмалы  түрде  жас  құбылыс.  Балалардың 
құқықтарын  қорғау  жӛніндегі  алғашқы  ұйым  әлемде 1919  жылы 
пайда  болды,  1924  жылы  –  Ұлттар  лигасының  Женева  бала 
құқықтары  туралы  декларациясы,  1959  жылы  БҰҰ  Бас 
Ассамблеясының  Бала  құқықтары  декларациясы  қабылданды,  1979 
жыл  Халықаралық  Бала  жылы  болып  жарияланды  және  тек  он  жыл 
ӛткеннен кейін ғана Бала құқықтары туралы конвенция қабылданды. 
Бала  болашағымыз  десек,  оны  адами  құндылықтарға  байытып, 
тұлға  болып  қалыптасуына  қосар  үлесіміз  кӛп.  Кез  келген  мемлекет 
ӛз  болашағының  ертеңі  ретінде  балаларға  ерекше  қамқорлықпен 
қарап,  олардың  дамып-жетілуіне  ӛз  үлестерін  қосып,  барлық 
құқықтары  мен  бостандықтарын  ұйымдастыруда  ӛзіндік  жүргізіп 

69 
 
отырған  мемлекеттік  саясаты  бар.  Әр  мемлекетте  қалыптасқан  түрлі 
ережелер  мен  қағидалары  бар.  Бір  мемлекеттің  экономикалық  әл-
аухаты  жақсы  дамыса,  бір  елде  «демографиялық  жарылыс»,  ал  енді 
бір елде әлеуметтік теңсіздіктер, кедейшілік т.б. Сонымен қатар, кез 
келген  қоғамда  орын  алатын  ӛзекті  мәселелер  балалар  құқығын 
қорғау 
саласында 
да 
кӛптеп 
кездесіп 
жатыр. 
Мысалы  
америкалықтардың  заңы  бойынша,  ата-аналар  балаларын  12  жасқа 
дейін жалғыз қалдырып кетуге құқығы жоқ. Олай болмаған жағдайда 
кӛрші  қолаң,  таныстары  арнаулы  орындарға  шағымдануға  құқығы 
бар.  Сонымен  қатар,  тәртіп  бұзған  ата-ана  айыппұл  тӛлеп,  тәрбие 
курстарына жіберіледі. Англияда да солай, 14 жасқа дейінгі ұл-қызды 
үйде  ересектердің  бақылауынсыз  тастап  кету  қылмыстық  істер 
қатарына  жатады.  Германияда  14  жасқа  дейінгі  бала  отбасында  15 
минут  жалғыз  қалса  да  қылмыс  ретінде  бағаланып,  ата-ана  темір 
тордың арғы жағына аттандырылады. Осы тектес заңды Ресей Феде-
рациясы да қолға алып жатыр. 
Франциядағы бала құқығын қорғау жүйесі 1945 жылы құрылды 
және  екі  аспектіден  тұрады:  ұйымдастырушылық  және  құқықтық. 
Баланы  құқықпен  қамту,  баланың  қызығушылықтарын  қамту, 
денсаулығы мен қауіпсіздігін сақтау тек қана  ата-анасының міндеті.  
Ұйымдастыру құқығында   ата-ана қиындықтарын еңсере алмағаннан 
кейін  ӛздері  мемлекет  тарапынан  кӛмек  сұрайды,  ал  құқықтық 
қорғауда  балаға  қауіпті  болып  табылатын  жағдайлар  орын  алса 
немесе балаға қатысты қылмыстық іс жүргізілсе қолданылады.  
Бала құқықтарын қорғау жүйесінде бес негізгі қызмет түрі бар: 
-
 
Балаларға әлеуметтік кӛмек қызметі; 
-
 
Ана мен баланы қорғау қызметі; 
-
 
Түрлі секторларға байланысты әлеуметтік қызметтер; 
-
 
Салауатты  ӛмір  салтын  насихаттау:  мектеп  және  мектептегі 
әлеуметтік қызмет; 
-
 
Балалар  мен  жасӛспірімдерге  кӛрсетілетін  психологиялық 
қызметтер; 
Францияда 1989 жылдың 10 шілдесінен бастап заңға мынандай 
ӛзгеріс енгізілді: әлеуметтік қызметкер кәсіби құпиялылыққа қарамай 
баланың  құқығын  қорғаушы,  яғни  прокурор  қызметін  атқара  алады, 
себебі балаға қатысты барлық мәлімет құпия сақталмайды, бұл жерде 
басты мақсат – баланың құқығын қорғау болып саналды. 

70 
 
Ал АҚШ бала құқығын қорғау - бала ана құрсағында жатқаннан 
бастап  жүзеге  асады.  2003  жылдың  21  қазанында  АҚШ  Сенаты  (US 
Senate)  жасанды  түсік  жасауға  тыйым  салды.  «Полициялық  заңға» 
сәйкес  егер әкесі немесе  күйеуі баласына,  әйеліне  күш  қолданса,  екі 
апта үйіне кіруіне және әйелі мен баласына хабарласуға құқығы жоқ.  
Сонымен қатар, 60-жылдардан қалыптасқан заң бойынша кімде 
–  кім  балалармен  дӛрекі  сӛйлессе,  жауапқа  тартылады.  Ата-анасы 
ажырасқан жағдайда  бала  ӛз таңдауын  жасайды  және  балаға  анасын 
не  әкесін  қарсы  коюға  болмайды.  Кәмелеттік  жасқа  толмаған  бала 
отбасын  құрса,  әскери  қызметке  шақырылмайды  және  оған  ата-
анасының ресми келісімі қажет. Ал егер бала толыққанды отбасында 
тұрып,  отбасылық  ӛміріне  кӛңілі  толмаса,  ата-анасына  қарсы  сот 
процесін  бастай  алады:  егер  14  жасқа  толған  болса.  Мектеп 
жасындағы  барлық  балалар  ақыл-ойын  дамыту  үшін  білім  алуға 
құқылы.  3-21  жас  аралығындағы  мүгедек  балалар  тегін  білім  ала 
алады.  «Жеке  ӛмір»  бағдарламасына  сәйкес  балалар  мен 
жасӛспірімдер  әлеуметтік  ортаға  үйренуге,  тіпті  сауат  ашуына, 
адамдармен 
қарым-қатынаста, 
жұмыс 
табуда, 
түрлі 
келіспеушіліктерді шешуде кӛмек кӛрсетеді. 
Әр  түрлі  заңдар,  жазба  бұйрықтар  мен  ережелерлерге  толы 
Жапонияда  «гири»  атты  қоғам  алдындағы  парыз  ұғымы  бар.  
Қоғамдағы ең қорғансыз топтардың бірі - бала деп тұжырым жасауға 
болады. 2006 жылы Жапон үкіметі тарапынан балаларды қорғау мен 
ата-аналарға  кӛмекке  арналған  он-жылдық  жоспарға  қаржы  бӛлінді. 
Кейіннен  бүкіл  елде  жоспар  бойынша  1700  жуық  орталық  ашылды. 
Бірақ  орталықтарда  кӛбісі  білікті  мамандар  емес  (90%  пайызы 
волонтер), ал балалар құқықтары бойынша мамандалған заңгер саны 
100-ге жетпей жатыр. Жапонияда балалармен қарым-қатынас ерекше 
сипатқа  ие.    Олар  балаға  ешқашан  дауыс  кӛтеріп  сӛйлемейді,  егер 
дұрыс  емес  іс-әрекет  жасаса  оны  жазаламай  түсіндіруге  тырысады 
[1]. 
Непалда  150  млн.  адам  тұрса,  оның  49  %  кедей  халықты 
құрайды.  Непалда  балалар  үйі,  мүгедек  балаларға  арналған 
интернаттар  ерекше  кӛмек  пен  қолдауға  зәру.  4  мыңға  жуық  бала 
қараусыз  ӛмір  сүреді,  4500  баланың  тұрақты  үй-жайы  жоқ,  57% 
сауатсыз  балалар.  Әр  жыл  сайын  400  бала  үйінен  қашып,  жақсы, 
жайлы  мекен  іздейді.  (41%  үйдегі  күш  кӛрсетуге  шыдамайды,  27% 

71 
 
бақталастарының  әсері,  19%  кедейліктен,  15%  отбасының 
бұзылуынан).  Бір  қызығы,  кӛше  балаларының  90%  ұл  балалар  екен.  
Ал қыз балалар кӛп жағдайда үйдегі жұмыстар жасайды. Ең жаманы, 
жыл  сайын  16  жасқа  дейінгі  12  мың  қыз  бала  кӛрші  мемлекеттерге 
Үндістанға,  Қиыр  Шығысқа  т.б  құлдыққа  сатылады.    Жалпы  Непал 
1992 жылы БҰҰ Балалар құқығы конвенциясына қол қойған жиырма 
мемлекеттің  бірі.  2000  жылы  Бала  еңбегіне  қарсы  Акт 
қабылданғанымен  барлығы  тек  қағаз  жүзінде  ғана  қалып  қалуда. 
Сонда,  осындай  мәліметтерден  соң  Непалда  бала  құқығын  қорғамақ 
тұрсын,  заңның  жоқтығын  байқауға  болады.  Балалар  еңбегі  біраз 
жылдан бері қалыпты қүнделікті жұмыс түрінде саналады. Отбасына 
кӛмек  кӛрсету,  су  тасу,  малға  қарау,  кілем  тоқу,  тұрмыстық 
қызметтер,  жүк  тасу,  қонақүйлерде,  мейрамханаларда,  дүкендерде 
жұмыс  жасау  т.б  Непал  балалары  үшін  жас  талғамай  орындайтын 
қызметтерінің  түрі.  Соңғы  он  жылда  қараусыз  балалар  және  бала 
еңбегі  мәселелері  кеңінен  талқылануда.  Үйсіз  балалар  барлық  елде 
бар,  бірақ  Непалдағы  жағдай  ерекше.  Туындап  отырған  барлық 
мәселеге    елдің  экономикалық,  саяси  ахуалынан  деп  қорытынды 
шығарады [2]. 
Қазіргі таңда, бала құқығын қорғауда, баланың  ӛсіп-жетілуінде, 
дамуында    кездесетін  ӛзекті  мәселелер    кӛптеп  кездеседі.  Мысалы: 
бала еңбегін тегін пайдалану, құлдыққа сату, үйдегі зорық-зомбылық, 
қыздарды ерте жастан тұрмысқа беру немесе ұл балаларды үйлендіру, 
құқықтарының сақталмауы, сауатсыздық т.б. БҰҰ-ның Балалар қоры 
әлем бойынша қыз балалардың некеге тұру жасын бекіту керек деген 
ұсыныс  білдірді.  Ӛйткені  соңғы  кездері  бойжеткендерді  күштеп 
күйеуге  беру  фактілері  жиілеп  кеткен.  ЮНИСЕФ-тің  неміс 
бӛлімшесінің  бастығы  Ниньи  Щарбонно  ертеден  тұрмысқа  шыққан 
қыздардың  мектеп  бітірместен  ана  атанатынын  алға  тартып,  дабыл 
қақты.  БҰҰ  ерте  жастан  некеге  тұруды  «балалар  некесі»  деп 
айдарлаған.  «Балалар  некесі»  –  некеге  тұрған  екі  адамның  бірі 
кәмелеттік  жасқа  толмаған  дегенді  білдіреді.  БҰҰ-ның  Балалар 
қорының  мәлімдеуінше,  балалар  некесі  «баланың  құқығын  таптау» 
болып табылады.  Африка елдерінде тіпті 9 жастан бастап ұлды ұяға, 
қызды  қияға  қондырады.  Деректерді  сӛйлетсек,  әлем  бойынша  күн 
сайын  18  жасқа  толмаған  39  мың  ару  тұрмысқа  шығып,  отанасы 
атанады.  Жылына  14  миллион  қыз  бала  ӛзге  үйдің  табалдырығын 

72 
 
аттайды.  Балалар  некесі  бойынша  Үндістан  алдыңғы  орында  тұр. 
Үндістанда  барлық  некенің  47  пайызының  қалыңдығы  кәмелетке 
толмаған қыз балалар. Ал пайыздық кӛрсеткіштер бойынша 10 елдің 
ішінде  бірінші  орында  Нигерия  тұр.  Мұнда  барлық  некенің  75 
пайызы балалар некесі болып саналады.  Бұл жерден байқайтынымыз  
заң  болғанымен  оған  бағынушылардың  жоқтығы,  заң  тек  қағаз 
жүзінде  қалып,  күнделікті  тұрмыс-тіршілікте  жүзеге  аспауы.  Бұл 
мәселеде  кім  кінәлі  дейтін  болсақ  сұраққа  жауап  беру  ӛте  қиын! 
Осындай  қиын  жағдайлардан  соң,  бала  құқығын  қорғаудағы  ӛзекті 
мәселелер  тек  қана  мемлекет  ішінде  шешілетін  жағдай  еместігін 
түсінеміз.  Ел  болып,  қоғам  болып,  әлем  болып  жауабын  табатын 
жаһандық ӛзекті мәселелерге  жатады. Сол үшін де, заң, декларация, 
конвенция, қаулы, стандарт бар  [3]. 
Балаларды  қорғау  –  ең  алдымен,  балалар  ӛмірін,  оның 
құқықтарын,  пікірі  мен  дін  бостандығын  қорғау.  Оны  күш 
кӛрсетуден,  зорлық-зомбылық  жасаудан  және  психологиялық 
жәбірлеуден қорғау. Балалар еңбегін қанаудан қорғау. Баланың білім 
алуына,    демалуына,  бос  уақытын  тиімді  пайдалануына  құқығы  бар. 
Адамгершілігі  мол  ұрпақ  ӛсіріп,  әділетті  де  ӛркениетті  қоғам 
қалыптастырғымыз келсе, заңды қолдап, заңға бағынып, заңмен ӛмір 
сүруіміз қажет. 

жүктеу/скачать 2,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: