Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi еуразия гуманитарлық институты

 

342 

В  средней  школе  все  более  острую  необходимость  приобретают  постановка  и 

решение  важных  общедидактических,  педагогических  и  методических  задач.    Нами  был 

разработан  методический  комплекс  упражнений  и  заданий,  направленный  на 

формирование тoлepaнтнocти у шкoльникoв на примере английского языка.  

Особую  значимость  для  формирования  коммуникативной  тoлepaнтнocти    у  

шкoльникoв    представляют  разработанные  нами  следующие  упражнения  и  задания 

мотивационного,  содержательного,  процессуального  и  оценочного  компонентов.  На 

рисунке представлены все виды заданий и упражнений (Рисунок 1). 

 

 

Рисунок 1 – Методический комплекс упражнений и заданий, направленных на 

формирование тoлepaнтнocти  шкoльникoв на примере английского языка 

 

Типология  заданий  и  упражнений  методики  формирования  коммуникативной 

тoлepaнтнocти у шкoльникoв выглядит следующим образом:  

Задания  мотивационного  компонента  –  это  задания  на  активизацию  мотивации, 

которые предназначены для пробуждения и стимулирования мотивации к работе, а также 

активизации  личного  опыта  учеников  путем  привлечения  знаний  из  других 

образовательных  областей  различных  предметов  [3,  с.53].  Для  этого  необходимо, 

моделировать  речевые  ситуации  в  процессе  обучения,  обстоятельства  общения,  которые 

максимально приблизили бы процесс учебного общения к естественным условиям. Пути 

 

343 

возрастания мотивации - это не что иное, как особо тонкое применение методик, которые 

должны стать основой любого метода обучения [4,c.68-69]. 

Такими  заданиями  могут  быть  задания  на  заполнение  ассоциограммы,    вопросо-

ответный,  вопросо-вопросный  приемы  с  целью  выработки  навыков  иноязычного 

говорения,  чтения,  аудирования,  письма  и  смысловой  догадки.  На  сегодняшний  день 

очень  актуальна  веб-квест  технология,  разработанная  Берни  Додж,  профессором 

образовательных  технологий  Университета  Сан-Диего  (США)  [5,  с.  24-25].  Им 

определены  следующие  виды  заданий  для  веб-квестов:  пересказ,  планирование  и  

проектирование, компиляция, детектив, головоломка, журналистское расследование и др.  

Данные  задания  осуществляют  формирование  коммуникативных  умений 

школьников  поэтапно,  вне  контекста  и  проводят  тренировку  речевых  единиц, 

обеспечивающих возможность перехода к непосредственной коммуникации. 

Комплекс  заданий  и  упражнений  содержательного  компонента  направлен  на 

моделирование фоновых знаний, необходимых и достаточных для рецепции конкретного 

текста, на устранение языковых и культурных трудностей его понимания. Сюда относятся 

такие задания, как прогнозирование содержания текста с опорой на выделенные ключевые 

слова,  заголовок,  сокращенный  или  упрощенный  текст;  прослушивание  опорных 

предложений,  чтение  аутентичных  текстов,  просмотр  аудиовидео  клипов  или  фильмов, 

исполнение песен. Практика показывает, что видеоуроки являются эффективной формой 

обучения. Особо нам хотелось выделить работу по использованию интернет технологии – 

Youtube. Youtube – это бесплатная онлайн-платформа для работы с видео материалами [6].  

В 

заданиях 

процессуального 

компонента 

 

школьникам 

предлагаются 

коммуникативные  установки,  в  которых  содержатся  указания  на  долгосрочные  или 

краткосрочные  проектные  задания,  игры,  изучение  устного  народного  фольклора 

иностранного языка и творческие задания. Отрывки из художественных произведений или 

тексты  являются  важнейшим  сpедством  пpиобщения  учaщихся  к  культуpe  стpaны 

изучaeмoго  языкa.  Метод  проектов,  который  развивается  стремительно  быстро  и 

поддерживается  многими  методистами  и  лингвистами,  развивает  у  школьников 

когнитивное  и  активное  самостоятельное  мышление.  Педагогическое  влияние  игр 

проявляется,  и  это  самое  главное,  в  нравственном  воспитании  детей.  Пластилиновый 

театр – этот прием обучения иностранному языку можно использовать для театрализации 

рифмовок, песен, считалок, но особенно он будет востребован для драматизации сказок [7, 

с.4-5].  

Не  менее  важен  заключительный  компонент  методической  модели  формирования 

толерантности,  оценочный.  Комплекс  критериев  и  упражнений  направлен  нацелен  на 

формирование  умения  общаться  на  английском  языке  на  элементарном  уровне  с  учетом 

речевых возможностей и потребностей шкoльникoв.  

Таким  образом,  содержание  методического  комплекса  упражнений  и  заданий, 

направленных  на  формирование  тoлepaнтнocти  шкoльникoв  на  примере  английского 

языка,  позволит  воспитать  дружелюбное  и  толерантное  отношение  к  представителям 

других стран, говорящих на изучаемом школьниками языке.  

 

Литература 

1.

 

Выступление президента РК Н.А. Назарбаева на 4-м Съезде лидеров мировых и 

традиционных  религий  //  Сборник  выступлений  Второго  съезда  лидеров  мировых  и 

традиционных религий и почетных гостей. Астана. 2012.- С. 13-22.  

2.

 

Тер-Минасова С. Язык и межкультурная коммуникация. // Учебное пособие. 2-е 

изд., дораб. - М.: Изд-во МГУ, 2004.- 352 с.  

3.

 

Жусупова Р.Ф. Обучение устному и письменному общению на английском языке: 

Методика формирования коммуникативной компетенции. Костанай, 2009.- 119 с.  

4.

 

Стоунс Э. Психопедагогика. Москва: Педагогика, 1984. - 471 с.  

 

344 

5.

 

Pete Sharma, Barney Barrett. Blended learning. Macmillan books for Teachers. 2007. - 

160p.  

6.

 

Jackie  McAvoy.  Video  projects:  How  to  download  and  upload  a  video. 

http://www.onestopenglish.com.  Macmillan  Publishers  Limited.  Brunel  Road,  Houndmills, 

Basingstoke, Hampshire, RG21 6XS, United Kingdom.  

7.

 

Опал  Данн.  Как  дети  изучают  английский  язык  в  качестве  иностранного  языка. 

Real Book News, British council. 2008.  

 

 

 

 

С. Е. Давлетова 

Л. У. Алипбекова 

Астана қ. 

 

АҒЫЛШЫН ТIЛIНДЕГI ЖАЛҚЫ ЕСIМДЕРДІ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУ 

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 

 

Тілдердің    лингвомәдени    сипаттамалары,    рухани    ұлттық    мәдениетті    танытып  

тұратын    тілдік    құралдар    (лингвокультуремалар)    екі    тілдегі    мәтінді  –  түпнұсқа    мен  

аударма    мәтінді    салыстырғанда,    нақтырақ    байқалады.    Лингвомәдени    ерекшеліктері  – 

ұлттық  мәдениетпен  біте  қайнасқан,  ұлттық  мәдениеттен  бөлшектенбейтін  төл  сипат – 

белгі:      сондай-ақ    мәдениеттердің      байланысы    мен    қарым-қатынасынан    туындаған  

сипаттар  да  бар.  Бұл  құбылыстарды  зерттеуге  көркем  әдебиеттегі  тұрақты  теңеулердің,  

арнаулы  ақпаратты әдебиет пен көркем  әдебиеттегі фразалық  тіркестердің  салыстыруы  

көп үлес  қосады. Аударылатын  әдебиеттің тілі мен  түпнұсқаның  тілін  қатар  салғастыру,  

сондай-ақ  мифологиялық,  теориялық  атауларды,  материалдық  мәдениет  атауларының, 

уақыт  пен    кеңістікке    қатысты    ұғымдар    атауларының    және    бұл    аталғандарды  

белгілейтін  образдық  құралдардың  аккумуляциялық  қызметінен  де  мол  мәлімет  береді 

[1]. 

Бір  тілден  екінші  тілге  аудару  қоғамға  басқа  елдің  мәдениетімен  етене  араласуға,  

яғни  аударма  арқылы  екінші  халықтың  мәдениетімен  пікір  алмасып,  қарым-қатынасқа  

түсуге  мүмкіндік  береді. Белгілі  бір  ұлтқа,  халыққа  тән  мәдени   ерекшеліктерді  екінші  

тіл  оқырмандарына  өзгеріссіз  жеткізу – аударма  саласындағы  маңызды  мәселе.  

Аудармашыға    қойылатын    ең    бірінші    талап:    ол    екі    тілді    де    барынша    жақсы  

білуге  тиіс.  Оның  үстіне,  сөз  мәнін,  көркемдіктің  қадірін  білетін,  өмірге  суреткерше  

қарап,  әрбір    көрініс    пен    құбылысты    көркем    образдылық    тұрғысынан    ұғына    алатын  

қиялы  ұшқыр,  ойы  терең,  жаны  сергек те  сезімтал,  ақындық–жазушылық  дарынның  

иесі  болу  керек.  

Бұл    айтылғандарға    қосымша,      аудармашыға    ауадай    қажет    нәрсе  –  нағыз  

энциклопедиялық    жан-жақты,    жоғары    мәдениет.    Ол    түпнұсқаның    тілінде    сөйлейтін  

халықтың    тарихынан,    тұрмыс-салтынан,    сол    дәуірдегі    қоғамдық    қалыбынан    мол  

хабардар  болуға  тиіс.  Тіпті  жалғыз  сол  халықтың  ғана  емес,  жалпыадамзат  тарихы  

мен  мәдениетіне  байланысты  көп  нәрседен  мағлұматсыз  болмауы  керек.  Өйткені  ол  

әрбір    ойдың    түпкі    төркіні    қайдан    шығып    жатқанын    біліп    отырмаса,    сөздің    арғы  

сырын  жеткізе  алмайды.  Бұл  тұрғыдан  аудармашыға  ғалымдық  білімпаздық,  әр  алуан  

сөздіктер  мен  энциклопедияға  үйірсектік  керек.     

Тілдегі жалқы есімдер дегеніміз – жекелеген заттардың бейнелеу қызметін атқаратын, 

заттық мағынаны беретін арнайы атаулар тобы.  Қазақ  аудармасының  тарихында  жалқы  

есімдерді  мүмкіндігінше  аудару  үрдісі  де  болған.  Мысалы:  Пушкин – Зеңбіреков,  Лев  

Толстой – Арыстан  Жуанов,  сондай-ақ  Н.Гогольдің  кейіпкерлері:  Собакевич – Итбаев,  

яичница – уыз құймағы  (М.Дәулетбаевтың  аударуы);  А.Чеховтың  «Лошадиная  фамилия»  

 

345 

шығармасындағы   Овсов–Сұлыбаев  (А.Ахметовтің  аударуы).  Соңғы  сөзді  Бекмұхамедов  

сол   күйінде  қалуын  ұсынса,  С.Талжанов  Сұлыбаев  деген  баламаны  дұрыс  аударылған  

деп  табады,    өйткені    ғалымның    пікірінше,      кейіпкердің    есімінің    «сұлымен»  

байланыстылығы  шығарманың  идеясымен  үндес.  Мұнан  шығатын  мәселе – сол  жалқы  

есімді  басқа  тілге  жеткізудің  жолы  қандай  екенін  іздеу [2].   

Жалқы  есімдер  мен  атауларды  берудің  көбінесе  транскрипция,   транслитерация,  

калька  әдістері  қолданылады.  Ағылшын  тілінің  грамматикасы  латын,  ал  орыс,  қазақ  

тілдерінің    грамматикасы    кирилица    жазуына    негізделгендіктен    жалқы    есімдермен  

атауларды  екінші  бір  тілде  беру  барысында,  аудармашылар  үшін   қиындықтар  туғызуы  

мүмкін.  Оқырмандардың  кейбірі  бір  ағылшын  есімінің  орыс  немесе  қазақ  тіліне  екі  

түрлі  аударылатындығына  көңіл  аударады.  Мысалы:  William – Вильям,  Уильям,  Watson 

– Ватсон,  Уотсон.  Мысалға  Charles есімі  ағылшын  короліне  қатысты  айтылатын  болса,  

«Карл»  болып  аудрылса,  қазіргі  таңда  Чарлз  болып  аударылып  жүр.  Бұл  не  себептен?  

Жалқы  есімдерді  екінші  бір  тілде  беруде  белгілі  бір  тұрақталған  ереже  жоқ  па  деген  

сауал  туындайды. 

Бұрынғы    уақытта    жалқы    есімдер    транслитерация    тәсілімен,    яғни    сөздің  

фонетикалық  транскрипциясын  еске  алмай,  сөздің  графикалық,  яғни  әріптік  формасын  

беру    көп    қолданылып    келді.    Мысалы,      ағылшын    ғалымы    Исаак    Ньютонның   (Isaac  

Newton)  есімі  осы  жолмен  берілген.  Уақыт  өте  келе  транскрипция  тәсілі,  яғни  орыс  

әріптерімен    ағылшын    сөздерінің    фонетикалық    берілуі,    Исаак    Ньютон    есімі    аудару  

барысында    Isaac    транслитерация  тәсілімен,  ал  Newton  транскрипция  тәсілімен  

аударылғандығына  көз  жеткізуге  болады.  Кез   келген  аудармашы  орыс немесе  қазақ  

тіліне    жалқы    есімдерді    қалай    дұрыс    аудару    керектігін    жақсы    білуі    қажет.    Жалқы  

есімдерді  аудару  барысында  белгілі  бір  әріптердің  немесе  дыбыстардың  екінші  бір  

тілде  болмауына  байланысты  фонетикалық  алмасулар  кездесіп  тұрады.   

Географиялық  атаулар  екінші  тілге  әртүрлі  жолмен  аударылады.   

1.

 

Калька  тәсілі  арқылы.  Егер  олардың  құрамына  аударылатын  компонент  кірсе.  

Мысалы,  The  rocky  Mountains – Тау жары,   The  Salt  Lake – Тұзды көл,    The  Black  Sea – 

Қара теңіз  т.б. 

2.

 

Транскрипция    тәсілі    арқылы    аударылады.    Мысалы,    Florida  –  Флорида, 

Washington  –  Вашингтон,    Pearl    Harbour  –  «Перлхарбер»  –  «Маржан  шығанағы»    деп  

аударылмай  бастапқы  қалпында  қалған.  

3.

 

Аралас    тәсілі    арқылы    аударылады,    яғни    семантикалық    және    транскрипция.  

Мысалы, Gulf  of Mexico – Мексикалық шығанақ,  River  Thames –Темза өзені, The  Pacific  

Ocean –Тынық мұкит,  Hilton  Hotel – Хилтон қонақ уйі.    

Ал,  кейбір  географиялық  атаулар  аударма  тілінде,  түпнұсқамен  мүлдем  сәйкес  

келмейді.  Мысалы,  England – Англия,  The  English  Channel – Ла  Манш.     

Басылым   атаулары,  көше,  алаң,  музыкалық  топтардың  атаулары  да  транскрипция  

тәсілімен  аударылып,  екінші  бір  тілде  өз  атауын  сақтап  қалады.  Мысалы,  Wall  Street  

Journal –  Уолл  Стрит  Джорнал,  Beatles  –  Битлз,  The  Capitol  –  Капиталий,  Detroit  Red  

Wings – Детройт  Ред  Уингз.  Қазіргі  таңда  көптеген  журналистер  немесе  осы  салада  

істейтін    адамдар    ағылшын    атауларын    аударуды    керек    ететін    сөздердің    барлығын,  

аудармай    тек    транскрипция    тәсілі    арқылы    берудің    нәтижесінде    мәтін    толығымен  

ағылшын    сөздеріне    толы    болады.    Бұл    дұрыс    емес,    түзетуді    қажет    етеді.    Кейбір  

атауларды    дұрыс    қысқартпай,    бір–екі    әріппен    аударады.    Халықаралық    ұйымдар,  

мемлекеттер,  қызмет  және  партия  атаулары  әдетте  аударылады.  Мысалы,  Conservative 

– консервативная,   House  of  Presentetives – палата  өкілі,  US  department  of  state  - АҚШ 

мемлекеттік департаменті. 

Бірақ    бұл    жерге    де    бұл    ережеге    бағынбайтын    атаулар    кездеседі.    Мысалы:  

Scotland  yard – Лондон полиция басқармасы – Скотланд  Ярд  болып  аударылады.   Foreign  

office – шетелдік  офис  емес, сыртқы істер министрлігі,   яғни  Форин  Офис  болып  қала  

 

346 

береді. Intelligence service – Ұлыбританияның барлау қызметі,  яғни  Интелидженс  Сервис  

болып  қала  береді. 

Ал,  оқу  орындарының    атаулары  жартылай  немесе  толығымен    семантикалық  

аудармаға    ұшырайды.    Мысалы,    Western    Michigan    University  –  Батыс  –  Мичиган  

университеті,      Cherry    Hill    High    School  –  жоғары  сатылы    Черри    Хилл  мектебі,  

St.Petersburg    State    University–Санкт–Петербург    мемлекеттік    университеті.    Сонымен  

қатар,  көлік  марка,  басылым  атаулары  транскрипция  арқылы  беріледі.  Мысалы,  Subaru 

– Субару,   Ford  Mustang – Форд  Мустанг,   Facts  on  File  – Фактс  он  Файл,  Новая  газета 

– Novaya  Gazeta[5].   

Тағы    бір    жалқы    есімдердің    түрі,    реалийлер    қатарына  кіретін  аңыз,    ертегі  

кейіпкерлерінің    атаулары    транскрипция    арқылы    беріледі,  өйткені  олар  белгілі  бір 

халықтың  ұлттық-мәдени  реңкін  көрсетеді.  Мысалы,  Алдар  көсе – Aldar   Kose,  Баба-яга 

–  Baba-Yaga,    Goblin  –  гоблин,  ал    кейбір    әдебиеттерде    мағыналық    компоненті    бар  

есімдер  аралас  немесе  калька  тәсілі  арқылы  аударылады.  Мысалы,  Кощей  безсмертный 

– Koshchey   the  Deathless (немесе  Immortal),  Mirkwood – Мехалесье.          

Жалқы  есімдердің  болмысын  толығымен  ашу  мен  теория  тұрғысынан  ұғыну  үшін 

олардың    атқаратын    рөлін    анықтау    өте    маңызды.      Лингвистикада,    соның    ішінде  

ономастикада  атау  қызметінің  нақты  мазмұны  мен  көлемін  анықтаған  бір  шешім  жоқ.  

Әрине,  әртүрлі  деңгейде  берілетін  элементтерден  тұратын  ауқымды  құбылыс  ретіндегі  

тілдің    қызметіне    қарағанда    жалқы    есім    қызметтері    жекелеген    болып    саналады.   

А.В.Суперанскаяның  айтуы  бойынша,  «тілдегі  жалқы  есімнің  арнайы  ерекше  қызметі  

жоқ.  Олардың  негізгі  грамматикалық  қызметі – сөйлемде  бастауыш  пен  толықтауыш  

қызметін  атқару,  ал  негізгі  лексикалық  қызметі – атау.   Жалпы  есімдердегі  сияқты  бұл 

функциялар  жалқы  есімдерге  де  қолдану  аясы  мен  жағдай  ерекшелігіне  қарамастан   

тән». Барлық зерттеушілер  жалқы  есімнің  бірінші  қызметі  атау  болып   табылады  дейді:  

«Сөздер    болмыстағы    заттар    мен    құбылыстарды    атауы    мүмкін:      бұл    номинативтік  

қызметі,  атау  қызметі;  таза  осы  қызметті  атқаратын  сөздер – жалқы  есімдер...   Жалқы  

есімдер      гипертрофирлі    атау    беруші:  олар    атау    үшін    қалыптасқан,  бұл    олардың  

мақсаты» [6]. 

Жалқы    есімнің    атау    қызметі    мен    жекелеуші    және    ажыратушы    қызметі    тығыз  

байланысты,    бұл    аталмыш    объекті      басқа    объектілермен    салыстырып,    ажыратуға,  

жекелеуге    мүмкіндік    береді.      Н.Д.Арутюнованың      пікірі    бойынша,    жалқы    есім  

«индивидке    қатысты    теңестіру    қызметін    атқарып,    белгілі    бір    дескрипцияның  

эквиваленті  болып  табылады» [3]. Н.В.Подольскаяның  сөздігінде  барлық  үш  қызметі:  

атау–салыстыру–жекелеуші  қызметі  деп  бір-ақ    жинақталған  [4].      Дегенмен    көптеген  

зерттеушілер    оларды    біріктіргенді    жөн    көрмейді,    себебі    олардың    әрқайсысын  

ономастикалық  қызмет  деп  қарастырады. 

 

Әдебиеттер   

1

 

Алдашева  А.  «Аударматану:  лингвистикалық  және  лингво-мәдени        мәселелері.  

Алматы  1999, 112б. 

2

 

Керімбаев  Е.А.  «Казахская    ономастика    в  этнокультурном,  номинативном    и  

функциональном  аспектах.  Алматы, 1995, 25б. 

3

 

Белецкий А.А. «Исследование  ономастикона//Лексикология  и теория  языкознания.  

Киев, 1972, 78б. 

4

 

Костомаров  В.Г.,    Верещагин  Е.М.  «Язык  и  культура:  лингвострановедение  в 

преподовании русского  языка как иностранного. М: Русский язык,  1990. 56б. 

5

 

Телия  Н.В.,    «Из  области  теоритической  топономастики»Вопросы  языкознания, 

1962, №6 -3-12бб  

6

 

Реформатский А.А. «Введение в языковедение». 1998, 36,66бб. 

 

 

 

347 

Л. У. Алипбекова 

Астана қ. 

 

ЕРТЕГІ ТЕРАПИЯСЫМЕН ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ 

ӘДІСТЕМЕЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 

 

Ертегі  терапиясы  –  ертегімен  жұмыс  істеу  баланы  емдеу  мен  көмек  беруге  тікелей 

бағытталған.  Ертегі  терапевті  балаға  өмірлік  қиыншылықтары  мен  проблемаларына 

шешім  тауып,  ертегімен  жұмыс  істей  алатындай  (оқи  отырып,  ойдан  шығарып,  ойнап 

көрсетіп, жалғастырып) жағдай жасайды. Сонымен қатар, топпен де жеке де жұмыс жасау 

түрі болуы мүмкін [1].  

Психологиялық  тәжірибеде  ұлттық  және  атақты  авторлардың  (Х.К  Андерсен, 

К.С.Льюс,  Е.Шварц)  ертегілерін  және  психотерапияға  арналып  арнайы  жазылған 

ертегілерді  қолдануға  болады.  Ертегінің  әрбір  түрінің  өзіндік  жетістігі  мен  өзіндік  кем 

жақтары  болады.  Ұлттық  ертегілерді  қолданудың  негізгі  жетістіктеріне  тоқталып  кетер 

болсақ, оларға мыналарды жатқызуға болады: 

-  ертегінің  метафоралығы  және  бейнелілігі  жекелік  проекцияның  мүмкіндіктерін 

қамтамасыз етеді; 

-  топтың  және  клиенттің  белгілі  бір  қойылыммен  немесе  ертегі  мәтінмен  сөзбе-сөз 

таныс болуы; 

- жете түсіндіруді қажет етпейтін, ғасырлар бойы айтылып келе жатқан қойылымдар; 

- динамикалылығы; 

- алуан түрлілік, қажетті тақырыпты таңдап алуға мүмкіндіктің болуы; 

-ұлттық ерекшелік пен ұлттық мінез-құлыққа сәйкестік. 

Атақты  авторлардың  ертегілерінің  артық  жақтарын  ашып  көрсетер  болсақ,  ұлттық 

ертегілердің  жетістікті  жақтарын  қайталайды,  яғни:  қойылымның  әйгілілігі,  балалық 

шақтан  бұл  ертегіні  білу,  метафоралық,  қойылымдардың  алуан  түрлілігі,  әртүрлілік 

ұлттық нұсқадағы түрлері, солардың арасынан біреуін таңдап алу. 

Ертегі  терапиясын  жүргізгенде  атақты  авторлардың  ертегілерін  қолданудың 

қиындық туғызатын жақтарына тоқталып кетер болсақ: 

-  оқылып  отырған  кітаптың  белгілі  болуының  салдарынан  қызығушылықтың 

төмендеуінің мүмкіндігі; 

-  көптеген  қойылымдық  қатарлар  кейбір  топтық  сабақтарда  шұғыл  терапия 

жүргізуде, қысқа уақыттық терапия жүргізуде ертегіні жарамсыз етеді; 

- авторлық ертегілер міндетті түрде автордың көзқарасын көрсетіп отырады, ал бұл 

психолог пен клиенттің көзқарастарын үндестікке, ұйқастыққа алып келеді; 

-  авторлық  ертегілер  өнердің  әрбір  туындысы  секілді  жанашырлықпен, 

ұқыптылықпен қатынас жасағанды талап етеді. Сол себепті психологтың ұсынып отырған 

жұмысы  ретінде  қойылымды  өзгертіп  отыру  мүмкін  болмайды.  Ертегіні  өзгерту  немесе 

түрлендіру  психологиялық  қарым-қатынас  атмосферасының  бұзылуына  және  ертегінің 

бұзылуына әкеліп соғады. 

Ал,  егер  де  ертегілер  арнайы,  ертегі  терапиясы  үшін  жазылып  отырса,  онда 

жоғарыда  айтылып  өткен  қиындықтар  кездеспейді.  Ертегі  проблемаға  қатысты 

шығарылып  отырады,  ал  кей  кездері  нақты  бір  клиентке  арналып  арнайы  жазылады. 

Топқа немесе жеке клиентке ұсынылатын ертегі оларға белгілі  болмайды. Сол себептен, 

адамды  толғандыратын  немесе  оның  жеке  ертегісі  ретінде  ұсынылып  отырған  ертегі 

қызықты болып келеді [2]. 

Ертегі мәтінімен танысуда қолданылатын әдіс-тәсілдер: 

1. Топтың немесе жеке клиенттің ертегі мәтінімен танысуы  әртүрлі  жолмен жүзеге 

асуы мүмкін. Ескеретін жағдай, жалпы ең бастысы – ғажайып атмосфераны бұзып алмау. 

 

348 

2.  Психолог  әрбір  топ  мүшелеріне  ертегінің  көшірмесін  таратып  береді.  Олар 

ертегіні сабақтың басталуына дейін оқып шығады. Шындығын айтатын болсақ, бұл тәсіл 

сабаққа деген топ мүшелерінің қызығушылығын төмендететіні анық. 

3.  Психолог  ертегіні  нақышына  келтіріп,  дауыстап  оқиды.  Талқылауға  арнап 

арасында үзіліс жасап отырады. Топ мүшелері ертегінің соңын немен аяқталатынын өздері 

талқылап, табулары үшін кей кездері  ертегі соңына дейін оқылмайды. Негізінен ертегіні 

оқығаннан кейін айтып берген тиімдірек болады. 

4.  Ертегі  қойылымға  қатысушы  топ  мүшелерінің  көмегімен  бөлімдерге  бөлініп 

оқылады. Бұл ертегінің бөлімдері бойынша анық түсінікті болып ашылуы үшін. 

5. Келесі бір түрі, ертегі рөлдер бойынша оқылады. Автордың мәтіні міндетті түрде 

оқылады. 

6. Ертегі көрініс болып қойылады. Психолог рөлдер бойынша топ мүшелерін бөледі, 

яғни  қатысуға  тілек  білдірушілерді  шақырады,  жеребе  тастайды.  Психолог  ойналатын 

ситуацияны  суреттейді  және  әрбір  қатысушының  монолог  құруын  сұрайды.  Сонымен 

қатар,  ертегіге  қатысушыларға  жансыз  заттардың  да  рөлі  беріледі  (қамалдың  есігі, 

ағаштар, қамал қақпалары). Мұндай рөлдер сөзбен немесе сөзсіз ойналады [3]. 

Ертегі терапиясының мақсат-міндеттері: 

1. Қалай үйрену керектігін үйрету. 

2.  Қажетті  емес  нәрсені,  қызықты  нәрсені  ғана  танып-білуді  қалайтын  адамдарға 

арналған оқытудың әдістемесін ойлап шығару. 

3. Сенімділікті ояту. 

Сенімділік  қана  жекелік  ресурстарды  белсендіреді  және  іс-әрекет  барысында 

қосымша  күшті  жеткізіп  отырады.  Шынайы  сенімділік  нәтиженің  жетістігін  көрсетеді. 

Ғасырлар  бойы  ертегілерді,  мифтерді,  аңыздарды  және  таңғаларлық  тарихи  оқиғаларды 

пайдалана  отырып,  сенімділікті  оятқан  және  қалыптастырған.  Ғажайып  ертегілердегі 

ізгілікті істердің жеңіп шығуы кездейсоқтық емес, міне осы істер ішкі сенімділік пен ішкі 

саналы күшті оятады. Алғашқыда олар түсініксіз бір сезім, діріл ретінде байқалады, кейін 

келе сезініп жүзеге асыратын қабілетке айналып отырады. 

Ертегілік  қойылым  барлық  уақытта  оған  қатысушыларға  мерекелік  көңіл-күй 

сыйлайды.  Егер  де  ертегіні  өте  жоғары  деңгейде  ұйымдастыра  білсе,  кейбір  қиын 

мәселелерге  қатысты  жүргізілетін  терапиялық  жұмыстар  мен  коррекциялық  жұмыстарда 

да өзінің көмегін тигізеді. 

Ертегі терапиясында «терапия имиджі» деп аталатын арнайы бағыт бар. Терапияның 

ғажайып  имиджін  құрушы  ертегіші  және  сиқыршы  А.В.Гниздилов.  Осы  жаңа  имидж 

арқылы  символикалық  түрде  жаңадан  өткен  шағын,  қазіргі  уақытын  және  болашағын 

алып отырады. Өйткені біздің әрбіріміз өмірде көптеген рөлдерді ойнаймыз. Бірақ та біз 

әбден  бір  рөлге  үйреніп  алатынымыз  соншалық,  сол  рөлдің  құлына  айналып  кететін 

кездер де болады. Психологтар мұндай көріністі «Бейнеге сәйкестену» деп атайды [1]. 

Психотерапиялық ертегілердің функциялары: 

-  ертегі  клиенттің  жеке  өмірлік  тарихындағы  олқылық  жағдайларды  жалпы  адами 

ақпараттармен толықтырады; 

-  ертегі  қарым-қатынас  пен  мінез-құлықтың  конструктивті  моделін  жасай  отырып, 

болып  жатқан  жағдайды  сезінудің  жаңа  деңгейіне  өткізе  отырып,  оған  жаңаша  көзқарас 

қалыптастыруға мүмкіндік береді; 

-  ертегі  клиенттің  ішкі  қарама-қайшылықтарын  көрсетіп  отырады  және  сол  туралы 

ойлануға көмегін тигізеді; 

-  ертегі  клиенттің  жеке  өміріндегі  жағымсыз  сәттерді  ығыстырып  шығаруға 

мүмкіндік береді; 

-  ертегі  клиент  пен  ертегі  терапевті  арасындағы  символдық  «буфер»  болып 

табылады.  Осының  әсерінен  клиенттің  іштей  қарсыласуын  бәсеңдетіп,  барлық  күшін 

ойлануға бағыттайды; 

 

349 

- ертегі өмірлік әртүрлі мәндегі жағдайларды қабылдаудың альтернативті (баламалы) 

концепциясы; 

-  ертегі  көптеген  проблемаларды  жағымды  жаққа  қарай  шешуге  сенімділікті 

қалыптастырады. 

Ересек  адамдардың  ертегі  терапиясына  бірден  дайын  бола  алмайтынын  естен 

шығармау  керек.  Психотерапиялық  ертегілерді  қолдануда  негізгі  үш  нәрсені  естен 

шығарып алмау керек: орындылық, шынайылық, мөлшерлілік. 

Адамның бейнелерге нақтылай сәйкестене алмауы, оны спонтандылықтан айырады. 

Осы  жерде  көмекке  ертегілер  келеді.  Дәл  осы  жерде  тіптен  өзгеруге  мүмкіндік  болады. 

Өзін  күтпеген  рөлдерде  сынап  көруге  жағдай  жасалынады.  Ертегі  терапиясының  негізгі 

мәні – лезде адам кейпін өзгерту. 

Адам  ғажайып  өмірді  басынан  өткере  отырып  қосымша  күштерді  меңгереді. 

Ғажайып  ертегі  бейнесінде  ол  өмірде  өзіне  жетіспейтін  күштерді  сезінеді  және  өз 

бойындағы күштерді анықтайды [4]. 

Психолог ертегіні қаншалықты жақсы көргенімен оны орынды қолдана білуі қажет. 

Ондай  болмаған  жағдайда,  барлық  идея  бұрмаланып  кетуі  мүмкін.  Психотерапиялық 

ертегілерді  айтып  беру,  бұл  клиент  пен  терапевт  арасындағы  «арақашықтықты» 

жақындатады. Осыған орай ертегі терапиясын жүргізуші терапевттен ашық-жарқындылық 

пен шынайы келбет танытуы талап етіледі. 

 

Әдебиеттер   

1. Короткова Л.Д. Сказкотерапия в школе. Методические рекомендации. – М.: ЦГЛ, 

2006.-144 с. 

2.  Ишанов  П.З.,  Бейсенбекова  Г.Б.  Психологиялық-педагогикалық  диагностика 

негіздері. Қарағанды: ЖШС «САНАТ-Полиграфия», 2006.-209 б. 

3. Копытина А.И. Практикум по арт-терапии. М.: Санкт-Петербург, 2001.-448 с. 

4.  Копытина  А.И.  Арт-терапия.  Хрестоматия  по  психологии.  М.:  Санкт-Петербург, 

2001.-320 с. 

 

 

 

 

жүктеу/скачать 5,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: