«Транспортная наука и инновации», посвященная Посланию Президента РК Н.А. Назарбаева
«Нҧрлы жол - путь в будущее»
Материалы XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов
92
Рисунок 4. Структурная схема связи в сетях будущего
В старых распределительных электросетях коммуникационные соединения
устанавливались редко, так как уровень автоматизации был низким, а сбор данных
счетчиков производился редко. Эволюция энергетических сетей в будущем будет
требовать каналов связи именно на этом уровне. Постоянно растущее потребление в
мегаполисах, дефицит сырьевых ресурсов, увеличение доли возобновляемых источников
энергии, выработка электроэнергии в непосредственной близости от потребителя
(«распределенная генерация») и надежное распределение электроэнергии с малыми
потерями - вот основные факторы, определяющие управление сетями завтрашнего дня.
Связь в АСКУЭ в будущем будет использоваться не только для считывания данных
потребления, но и как двусторонний коммуникационный канал для гибкого формирования
тарифов, подключения систем подачи газа, воды и тепла, передачи счетов и
предоставления дополнительных услуг, например, охранной сигнализации. Повсеместное
предоставление возможности Ethernet-соединений и достаточная пропускная способность
на участке от системы управления до потребителя необходимы для управления
эксплуатацией будущих сетей.
Заключение: Интеграция телекоммуникационных служб в энергосетях потребует
тесной интеграции различных технологий. В одной энергосети, в зависимости от
топологии и требований, будут применяются несколько типов связи.
Системы ВЧ связи по ЛЭП могут стать решением данных задач. Развитие
поддержки протокола IP, в особенности для ВЧ по ЛЭП высокого напряжения,
обеспечивает значительное повышение пропускной способности. Фирма Siemens также
вносит свой вклад в это развитие - уже сегодня разрабатываются технологии,
позволяющие увеличить полосу пропускания и, следовательно, скорость передачи до 256
кбит/с. Технология BPL является прекрасной платформой для обеспечения связи в
будущих сетях среднего и низкого напряжения для предоставления потребителю всех
новых услуг. Будущие BPL-системы фирмы Siemens предлагают единую аппаратную
платформу для узкополосных (CENELEC) и для широкополосных приложений. В
энергетических сетях следующего поколения ВЧ связь займет прочное место и станет
идеальным дополнением для оптических и беспроводных широкополосных систем.
CПИCOК ИCПOЛЬЗOВAННOЙ ЛИТЕPAТУPЫ
1.
Energie Spektrum, 04/2005: S. Schlattmann, R. Stoklasek; Digital-Revival von
PowerLine.
2.
PEI, 01/2004: S. Green; Communication Innovation. Asian Electricity 02/2004:
«Транспортная наука и инновации», посвященная Посланию Президента РК Н.А. Назарбаева
«Нҧрлы жол - путь в будущее»
Материалы XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов
93
ПРОСЛУШИВАНИЕ МОБИЛЬНЫХ ТЕЛЕФОНОВ И ИХ ЗАЩИТА
Рысбеков С. Г. - студент (г. Алматы, КазАТК)
Еришева М. О. – преподаватель, магистр (г. Алматы, КазАТК)
Какие существуют варианты прослушивания разговоров по мобильному телефону,
как можно обеспечить защиту от атак такого рода, и как абоненту определить, что,
возможно, его телефон прослушивается? Из-за возникшей в последнее время целой волны
скандалов шпионского характера, эти вопросы стают вновь актуальными.
Как можно «слушать» мобильные телефоны
Всего есть два метода прослушки абонентов — это активный метод, и пассивный
метод. При пассивном прослушивании абонента нужно использовать очень
дорогостоящее оборудование и иметь специально обученных работников. При наличии
денег (читайте — больших денег) на «черном рынке» можно приобрести специальные
комплексы, используя которые можно прослушивать разговоры любого абонента в
радиусе до 500 метров. Спросите, почему нужно иметь большие деньги? Ответ прост —
цена одного такого комплекта стартует от нескольких сотен тысяч евровалюты. Как
выглядит такой комплект — видно на следующем фото. В сети существует множество
сайтов, где вы можете ознакомиться с описанием и принципом работы таких комплектов
и систем прослушивания.
Как убеждают производители подобных систем прослушивания, их системы могут
отслеживать GSM-разговоры в режиме реального времени, потому что принцип работы
оборудования основан на доступе к SIM-карте абонента мобильной связи, или прямо к
базе данных самого оператора сотовой связи. Хотя, если такого доступа у тех, кто вас
слушает нет, они могут прослушивать все ваши разговоры с некоторой задержкой.
Величина задержки зависит от уровня шифрования канала связи, который использует тот
или иной оператор. Подобные системы так же могут быть и мобильными центрами для
обеспечения прослушивания и отслеживания передвижения объектов.
Рисунок 1 - Мобильные центры
Вторым способом прослушки является активное вмешательство прямо в эфире на
процесс аутентификации и протоколы управления. Для этого используются специальные
мобильные комплексы. Такие мобильные системы, которые, по сути, являются парой
специально модифицированных телефонов и ноутбук, несмотря на свою внешнюю
простоту и малогабаритность, тоже являются недешевым удовольствием — их цена
варьируется от пары десятков тысяч и до нескольких сотен тысяч американских долларов.
И опять же — работать на таком оборудовании могут только специалисты высокой
квалификации в области связи.
«Транспортная наука и инновации», посвященная Посланию Президента РК Н.А. Назарбаева
«Нҧрлы жол - путь в будущее»
Материалы XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов
94
Атака на абонента осуществляется по следующему принципу: поскольку, комплекс
является мобильным и находится к абоненту на близком расстоянии — до 500 метров, —
он «перехватывает» сигналы для установления соединения и передачи данных, заменяя
собой базовую станцию оператора. По сути, сам комплекс становится «мостом-
посредником» между ближайшей базовой станцией и самим абонентом.
После «захвата» таким образом нужного абонента мобильной связи этот комплекс
фактически может выполнить любую функцию управления над перехваченым каналом:
например, соединить прослушиваемого с любым необходимым для тех, кто слушает
номером, понизить алгоритм криптошифрования или вообще отключить это шифрование
для конкретного сеанса связи и т.д.
Как примерно выглядит подобный комплекс — видно на фото ниже.
Рисунок 2- Мобильные приборы
Как поделились специалисты, 100% определить что телефон абонента
прослушивается именно в этот момент — невозможно. Но, можно получить косвенные
подтверждения, которые могут указывать, что существует такая вероятность. В недалеком
прошлом некоторые модели мобильных (а именно — кнопочные телефоны) имели в своем
функционале специальный символ-иконку в виде замочка. Если замок был закрыт, значит,
сигнал идет в зашифрованном виде, и наоборот — если замок открыт… ну вы сами все
поняли.
А вот уже в телефонах за последние 5-6 лет такой функции нет… А жаль. Хотя, для
некоторых моделей смартфонов предусмотрены специальные приложения, которые будут
сигнализировать владельцу телефона об конфигурации используемых настроек именно в
текущем сеансе связи. Один из вариантов — уведомление пользователя о том, в каком
режиме передается его разговор — с использованием алгоритмов шифрования или же
открыто. Ниже перечислено несколько из подобных приложений:
EAGLE Security - Является одним из мощнейших приложений для защиты вашего
мобильного от прослушки. Эта программа предотвращает любые подключения к ложным
базовым станциям. Для определения достоверности станции используется проверка
сигнатур и идентификаторов станции. Помимо этого, программа самостоятельно
отслеживает и запоминает расположение всех базовых станций и при выявлении, что
какая-то база движется по городу, или ее сигнал время от времени пропадает с места ее
расположения — такая база помечается как ложная и подозрительная и приложение
уведомит об этом владельца телефона. Еще одна из полезных функций программы —
возможность показать, какие из установленных на телефоне приложений и программ
имеют доступ к видеокамере и микрофону вашего телефона. Там же есть функция
отключения (запрещения) доступа любого не нужного вам ПО к камере.
«Транспортная наука и инновации», посвященная Посланию Президента РК Н.А. Назарбаева
«Нҧрлы жол - путь в будущее»
Материалы XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов
95
Darshak - эта программа отличается от предыдущей и ее основной функцией
является отслеживание любой подозрительной активности в сети, в том числе и при
использовании SMS, которые могут отправляться без разрешения владельца телефона.
Приложение в режиме реального времени оценивает, насколько ваша сеть является
защищенной и какой используется алгоритм шифрования в этот момент и еще много чего.
Android IMSI-Catcher Detector
Это приложение так же помагает защитить ваш смартфон от любых подключений к
псевдо-базам. Единственный минус этой программы — вы не найдете его в Google Play и
если захотите все же его установить — вам придется повозиться с этой процедурой.
CatcherCatcher
Программа CatcherCatcher, как и его аналоги выше, занимается выявлением
ложных базовых станций, которые злоумышленники (или спец. службы?) используют как
промежуточные «мосты-посредники» между абонентом и настоящей базовой станцией.
И на последок, специалисты так же порекомендовали пользоваться специальными
приложениями для обеспечения безопасности личных разговоров и данных, в том числе
— для шифрования ваших разговоров. Подобными аналогами являются анонимные веб-
браузеры Orbot или Orweb, например. Так же есть специальные программы, которые
зашифровывают ваши телефонные разговоры, фотографии и многие уже пользуются
защищенными месенджерами.
CПИCOК ИCПOЛЬЗOВAННOЙ ЛИТЕPAТУPЫ
1.
Мальдештамп А.А. Распространение волн и волновые процессы. – М.:
Физматиз. – 1959. - 348 c.
2.
Фомин К.Н. Исследование кривизны фронта световой волны //Известия
Томского eниверситета. – Томск: Издательство Томского eниверситета. - 1980, №5. - 38 с.
3.
Справочник по специальным функциям /Под редакцией М. Абрамовича и
И.Стиган. - М.: Наука. – 1979. - 830 с.
4.
http://habrahabr.ru/
«Транспортная наука и инновации», посвященная Посланию Президента РК Н.А. Назарбаева
«Нҧрлы жол - путь в будущее»
Материалы XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов
96
Секция №4
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ И ВОПРОСЫ В ОБЛАСТИ ИНФОРМАТИЗАЦИИ
«ҚР – да 2000-2010 ЖЫЛДАРДАҒЫ МҦНАЙ ТАСЫМАЛДАУ ЮОЙЫНША
ЖҦМЫС КӚРСЕТКІШТЕРІНІҢ ДИНАМИКАСЫ» АҚПАРАТТЫҚ ЖҤЙЕСІН
ҚҦРУ
Кӛптілеуова К. М. – студент (Алматы қ., ҚазККА)
Жолмаганбетова Г. А.– оқытушы (Алматы қ., ҚазККА)
Қазақстанның мҧнай-газ кешені «Қазақстан -2030»стратегиялық мемлекеттік
бағдарламасына сҽйкес Қазақстанның дамуы жҽне оның ҽлеуметтік –экономикалық даму
деңгейі жоғары елдердің қатарына енуін қамтамасыз ететін басымдықты салалардың бірі
ретінде анықталған. «Мҧнай мен газды ҿндіруді жҽне экспорттауды қалыпты
экономикалық ҿрлеу мен халықтың тҧрмысын жақсартуға жҽрдемдесетін табыс алу
мақсатында жедел арттыру жолымен Қазақстанның энергетикалық ресурстарын тиімді
пайдалану біздің еліміз ҥшін мерзімді басым мақсаттарға қол жеткізуі ҥшін жеті
басымдықтың бірі». Жаңа мыңжылдықта Қазақстан ҧзақ мерзімді перспективада
экономикалық ҿсімнің негізгі кҿзі ретінде мҧнай ҿнеркҽсібіне ерекше кҿңіл бҿліп отыр.
Осы мақсатқа қол жеткізуде студенттердің мҧнай бизнесінің негізгі аспектілері,
тенденциялары мен оның Қазақстандағы ерекшеліктері жҿнінде білімін қалыптастыру
қажеттілігі туады. Сонымен қатар студенттердің ғылыми кҿқарастарын, мҧнай
бизнесіндегі экономикалық процестерді зерттеу ҽдістерін толық меңгеруін қамтамасыз ету
қажет.
Ҧсынылатын дҽрістер курсында тҿмендегі негізгі тақырыптар қарастырылған:
-
мҧнайдың пайда болуының классикалық теориялары, мҧнайдың ҿзіне тҽн ерекше
қасиеттері, мҧнай мен газдың халық шаруашылығындағы, жалпы экономикадағы рҿлі;
-
мҧнайды іздеу, ҿндіру ҿңдеу мен тасымалдау сияқты мҧнай операцияларының
мҽні, мҧнай бизенсінің экономикалық жҽне халықаралық аспектілері, бизнесін
ҧйымдастыру жолдары;
-
Қазақстанның мҧнай-газ кешенінің бҥгінгі ахуалы, оның даму перспективасы,
қазақстандық мҧнайды экспорттау мҽселесінің негіздері.
Мҧнайды тасымалдау
Магистралы мҧнай қҧбырымен мҧнай тасымалы «ҚазТранс Ойл» АҚ жҥйесі
бойынша еншілес ҧйымдармен іске асырылады (жалпы ҧзындығы 5323 км). Теңіз
кҿлігімен мҧнай тасымалдау «Қазмортрансфлот» ҦТКК еншілес ҧйымымен іске
асырылады (Каспий теңізінде 12 000-13 000 тонна тасымалдайтын 6 танкер, сондай-ақ
Қара теңізде «Aframax» типті кемелермен қорғалған).
Сондай-ақ, «ҚазМҧнайГаз» ҦК АҚ Каспий қҧбыр желісі консорциумында 20,75%.
Бҥгінгі таңда қазақстандық мҧнайдың негізгі тасымал бағыты мыналар:
-
Атырау-Самара қҧбыры ( «ҚазТрансОйл» АҚ - 100%);
-
КҚК қҧбыры ( «ҚазМҧнайГаз» ҦК АҚ - 20,75%);
-
Атасу-Алашанькоу қҧбыры ( «ҚазТрансОйл» АҚ - 50%);
-
Ақтау теңіз терминалы.
Қазақстандық мҧнайдың кҿп бҿлігі 2010 жылы КҚК қҧбырымен 28,7 млн. тонна
экспортталды жҽне Атырау-Самара қҧбырымен 15,4 млн. тонн тасымалданды. Қытай
бағытында– 11,8 млн.тонна тасымалданды. Теңіз кҿлігімен 6,3 млн.тонна тасымалданды.
«Транспортная наука и инновации», посвященная Посланию Президента РК Н.А. Назарбаева
«Нҧрлы жол - путь в будущее»
Материалы XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов
97
Сурет 1 - Мҧнай жҽне мҧнай ҿнімдерін тасымалдау ерекшеліктері
Мҧнай жҽне мҧнай ҿнімдерін тасымалдау ерекшеліктері
1
Теміржолмен тасымалдау
2
Сумен тасымалдау
3
Автокҿлікпен тасымалдау
4
Қҧбырмен тасымалдау
5
Табиғи газды тасымалдау
1)
Мҧнай жҽне мҧнай ҿнімдерін қашық жерлерге жеткізу ҥшін теміржол, су
кҿлігі, қҧбыр жолы жҽне автокҿлік қолданылады. Кей жағдайда олар ҧшақпен жҽне
тікҧшақпен тасылады.
Мҧнай жҽне мҧнай ҿнімдерін теміржолмен ҽрдайым вагон – цистерналарда тасиды.
Тек 2% - ке жуығы ҧсақ ыдыстармен (бҿшкелер, контейнерлер, бидондар, баллондар)
тасымалданады.
2)
Мҧнай қҧйғыш кемелермен теңіз жҽне ҿзен танкерлерімен, баржалармен
(ҿздігінен жҥретін жҽне ҿздігінен жҥрмейтін) тасымалданады. Теңіз ҥстінде ҿздігінен
жҥретін мҧнай қҧйғыш кемелер танкерлер деп аталады, танкерлердің жҥк кҿтергіштігі 50т
жҽне одан да кҿп, ҿздігінен жҥрмейтін кемелер – теңіз баржасы немесе лихтерлер деп
аталады.
3)
Автокҿлік мҧнай ҿнімдерін тарату базасынан тікелей тҧтынушыға жеткізу
ҥшін қолданылады. Мҧнай ҿнімдерін теміржолмен немесе су жолымен жеткізудің
мҥмкіншілгі жоқ аудандарда автокҿлік толық пайдаланылады.
Мҧнай ҿнімдерін таситын автоцистерналар мынадай қҧрал – жабдықтармен
қамтамасыз етілген: мҧнай ҿнімін қҧюға арналған келте қҧбыр, тыныс клапаны, деңгейді
кҿрсеткіш, отын қҧйғыш ысырма, ҧштары бар 2 шланг, механикалық жетегі бар сораптар.
Кейбір автоцистерналардың кҿлемі 25м
3
жетеді. Цистернаның ішінде автомашина
жҥрісінен пайда болатын соқпа толқынның кескіштері орналасқан.
4)
Мҧнай жҽне мҧнай ҿнімдерін тасымалдаудың ең тиімді тҥрі қҧбыр кҿлігі
болып табылады. Оның мынадай артықшылықтары бар:
1.
Ҿнімді жіберіп тҧрудың ҥздіксіздігі;
2.
Ҿнімді алыс жерлерге тасудағы ҿзіндік қҧнның тҿмендігі;
3.
Автоматизациялау ҥшін кең мҥмкіндіктер;
4.
Тасымалдаудағы шығынның аздығы;
5.
Егер тиімді болса, қҧбырды ең қысқа жолмен ҿткізу мҥмкіншілігі.
Ҿнімдерді едҽуір қашықтыққа айдайтын қҧбырларды магистральдық деп атайды.
Айдайтын сҧйық тҥріне байланысты ҽртҥрлі аталады – мҧнай қҧбырлармен айдау ҥшін,
«Транспортная наука и инновации», посвященная Посланию Президента РК Н.А. Назарбаева
«Нҧрлы жол - путь в будущее»
Материалы XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов
98
мҧнай ҿнімдері қҧбыры – сҧйық ҿнімдер: мысалы, бензин, керосин, дизель отыны, отын
мазут айдау ҥшін.
Магистарльдық қҧбыр мынадай бҿліктерден тҧрады:
1.
Қҧбыр
2.
Бір немесе бірнеше сорап станциясы
3.
Байланыс қҧралдары
5)
Газды сақтау ҥшін мынадай газголдердің тҥрі қолданылады:
1)
Цилиндрлік немесе сфералық газголдер, олар тҧрақты кҿлемді жҽне ауыспалы
қысымды келеді;
2)
Ауыспалы кҿлемді жҽне тҧрақты қысымды газголдер;
3)
Табиғи жерасты қоймалары;
Сурет 1 – Мҧнай қҧбырлары
«ҚазТрансойл» компаниясының мҽліметтері
2005 жылдан бастап 2009-ға дейін «ҚазТрансОйл»м АҚ 225млн. тонна мҧнайды
транспорттады. Осы компания мҧнай қайта айдаудың тҧрақты жылдық ҿсуін
қамтамасыздандырады. Бҧл дегеніміз қаржылық– экономика кҿрсеткіштеріне оң ҽсерін
тигізеді. Мысалы, 2005 жылы компанияның негізгі қызметініен шоғырланған кіріс 63,7
млрд. Теңгені қҧраса, ал 2009 жылы 126,2 млрд. теңгені қҧрайды. Кірістің ҿсуіне қарай
таза пайда да кҿбейді: 5,6 млрд. теңгеден 15,5 млрд. теңгеге дейін. Қаржылық –
экономикалық кҿрсеткіштің тҧрақты ҿсуі компанияның қҧбыр арқылы тасымалдау
жҥйесіне бірдей рҧқсат қағидасы бойынша жҥктасығыштардың тиімді жҧмысымен
шартталған.
2008 – 2009 жылдары Грузияның қаратеңіз жағасындағы Батуми қаласындағы
стратегиялық тасымалдаушы торап алынды. Олар мҧнай терминалы мен теңіз порты.
Мҧндағы балансты капитализация 2005 жылмен салыстырғанда 45% - ға артты жҽне 2009
жылдың аяғында 325 млрд. теңгені қҧрады.
2015 жылы 2011 – 2015 жыл бизнес жоспарына сай 66млн. т кем емес мҧнайды
тасымалдауды кҿздеп отыр.
Қорытынды. Қазіргі таңда инвестициялық ресурстардың бірыңғай мҧнайгаз
саласына бағытталуы елімізде кҿп сынға алынуда. бірақ, тҽжірибе кҿрсеткендей,
инвестицияны маңызды салаға қойылуын тиімді екенін, яғни, мемлекет бҧлжерде
бҽсекелік басывмдылықты иемденеді.
Мҧнаймен ішкі рынокты қамтамасыз етіп, ҽлімдік рынокқа отанымыздың мҧнайын
экспорттауға байланысты мҧнай тасымалдау жҥйесі еліміздің мҧнайгаз кешенінің
ажырамас бҿлігін қҧрайды. Мҧнайды тасымалдауда елімізде мҧнайды магистарльді
қҧбырлармен тасымалдау жҥйесінің алатын орны ерекше. Себебі, мҧнайды магистральді
«Транспортная наука и инновации», посвященная Посланию Президента РК Н.А. Назарбаева
«Нҧрлы жол - путь в будущее»
Материалы XXXIX Республиканской научно-практической конференции студентов
99
қҧбырлармен тасымалдау Қазақстан экономикасы ҥшін стратегиялық маңызы бар. Мҧнай
ҿндіру кҿлемінің қарқындап ҥдей тҥсуі қызмет етіп тҧрған тасымалдау жҥйелерінің ҿткізу
қабілеттелігні қанағаттаныдыра алмауы мҥмкін, ал 2010-2015 жылдары аралығындағы
кезеңде бҧл мҽсіле ҿршіп кетуі мҥмкін. бҧл ҽрине, ҿз кезегінде Қазақстан мҧнайын
дҥниежҥзілік рынокқа тасымалдаудың тиімді жолдарын қарастыру қажеттіліктерін
тудыруы сҿзсіз. Осыған сҽйкес маңызды маршруттарды таңдауда тек экономикалық
жағдайлар мен кҿрсеткіштерге назар аударып қана қоймай, сонымен қатар мҧнай
тасымалдау кҽсіпорындарының сыртқы рынокқа шығуы мен бҽсекелестік кҥреске
қатысуы ҥшін экономикалық стратегияны қҧрудың маңызы зор.
Сондықтан, мҧнай тасымалдау жҥйесі мҧнайгаз саласындағы бҽскелестікті
жоғарлатудағы мақсатты стратегиясы болып табылады жҽне Қазақстан экокомикасындағы
ҿндірісті дамытуда ҥлкен рҿл атқарады. Қазіргі таңда мҧнай тасымалдау жҥйесіндегі
инфрақҧрылым технологиялық дҽрежесін дамыту жҽне мҧнайды ҿткізу каналдарын
кеңейту мҽселелері ҿзекті мҽселелердің қатарында. бҥгінгі кҥні мҧнай тасымалдау
жҥйесін дамыту ҥшін тасымалдау қызметіне бҽсекелестік баға қою мен уақытында сапалы
мҧнайды жеткізу, мҧнай тасымалдау жҥйесінің қауіпсіздігін қамтамасыз етіп, сенімділігін
жоғарылату, тҽуекел мен оны басқаруда механизмдерді минимализациялау т.б.
стратегиялық мақсаттар кҥн тҽртібіне қойылған. барлық жоғарыда аталған мҽселелер
тақырыптың ҿзектлігі мен маңыздылығын айқындайды.
Зерттеулдің мақсаты – еліміздің мҧнай тасымалдау жҥйесін тиімді ҧйымдастыру,
зерттеу нысаны ретінде. Мҧнай қҧбыры жобасының техника – экономикалық негізлеуін
талдау жҽне болашақтағы мҧнайды магистарльді қҧбырлармен тасымалдау жҥйесінің
тиімділігін анықтау болып табылады. Аталып ҿткен мақсатқа жету ҥшін келесі
міндеттерді шешу қажеті:
-мҧнайды магистральды қҧбырлармен тасымалдау жҥйесінің қазіргі жағдайын
талдау жҽне дамуы мен перспективаларын бағалау;
- мҧнай компаниясының қызметіне экономикалық баға беру;
Осы жобаның экокномикалық тиімділігін анықтау.
ПАЙДАЛАНҒАН ҼДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.
Азамтова А.Б «Факторы влияния в Каспийском регионе : Национальная
экономика».
2.
Ҽбішев Ҽ, Баспаев К, Нҧрсҧлтанов Т «Мҧнай ҿнеркҽсібіне арналған мҽліметтер».
3.
Отчет за 2002год «Нефтегазовое добывающее управления ДоссорМунайгаз».
4.
«Маңғыстау энциклопедиясы» Атамҧра,2000.
5.
Нефтяная отрасль Республики Казахстан – Нефть и газ Казахстана.
6.
Тасмағанбетов И. «Қазақстан мҧнайына 100 жыл», Алматы,1999.
7.
Онашев К. «Мҧнай жҽне газ қҧбырын тасымалдау».1997.
8.
Онашев К. «Мҧнайды қҧбыр арқылы тасымалдау»,2000.
Достарыңызбен бөлісу: |