Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «No19 орта мектеп» кмм
жүктеу/скачать 1 Mb.
|
| СУДЫҢ ЛАСТАНУЫ
Су – жер бетіндегі барлық тірі ағзалардың тіршілік негізі, жер бетіндегі басты байлықтардың бірі. Ежелден адам су қоймасының маңына қоныстанған. Су бар жерде тіршілік бар. Тұщы су жоғалып кетсе, планетамызға не болатынын елестету қиын. Адам күніне шамамен 2 литр су ішуі керек. Әрқайсысымызға күнделікті жуу, тамақ дайындау және т.б. үшін шамамен 20 есе көп қажет. Соңғы жылдары барлық елдердің экологтары дабыл қағуда. Адамның су ресурстарына немқұрайлы қарауының салдарынан жер бетінде адам денсаулығына зиян келтіретін, жануарлар мен өсімдіктердің қырылуына әкелетін үлкен өзгерістер болып жатыр. Мемлекетіміз су ресурстарын қорғауға тырысуда. Еліміздің азаматтарына су ресурстарын пайдалану және суды адамдардың, өсімдіктер мен жануарлардың болашақ ұрпақтары үшін таза ұстау үшін оны техникалық мақсатта пайдалану ережелерін белгілейтін заңдар бар. Бірақ басқа адамдарды ғана емес, тіпті өз денсаулығын да ойламайтын заң бұзушылар бар. Су таза болуы керек! Өкініштісі, зауыт-фабрика, фабрикалар мен шаруа қожалықтарының ластануына жол бермеу шаралары аз. Көбінесе ірі зауыттар мен фабрикалар өз қалдықтарын тікелей өзенге немесе көлге тастайтын, суға әртүрлі химиялық өнімдер, уланулар, мұнай, тұрмыстық қалдықтар түскен жағдайлар жиі кездеседі (2, 3-сурет). Сурет 2, 3 Судың ластануы Өзен жағалары жиі полигонға айналады. Барлық тіршілік иелері ластанған суда өледі: балықтар, шаяндар, өсімдіктер. Өзен ауру, оның суын адам пайдалана алмайды. Ауыл шаруашылығында адамдар тыңайтқыштар мен пестицидтерді пайдаланады. Жаңбыр суы олардың бір бөлігін су қоймаларына апарады. Бұл судың қауіпті ластануы! Ауыл шаруашылығы қызметкерлері бұл заттарды әрқашан дұрыс сақтауы және пайдалануы керек! (4-сурет) Күріш. 4. Өзеннің ерімейтін тұнбамен ластануы Е нді осындай жағдайды елестетіп көрейік. Жүргізуші көлігін немесе мотоциклін өзенде немесе көлде жуды. Бензин мен майлау суға түсті. Мұндай суда жүзу бізге жағымсыз болады. Ал балық шабақтары мен су қоймасының басқа тұрғындары ондағы өзін қалай сезінеді? Олардың көпшілігі өледі. Есте сақтау керек: су айдындарында автокөліктерді, мотоциклдерді және тіпті велосипедтерді жууға болмайды (Cурет 5). Күріш. 5. Адамдар суды қалай ластайды Көбінесе адамдар қорқынышты зұлымдық жасап жатқанын түсінбей, су қоймаларына қоқыс тастайды. Су астында сынған бөтелкелер, өткір жиектері бар банкалар және тағы басқалар. Тоғанда жүзетін адамдар үшін, әсіресе сүңгуірлер үшін қаншалықты қауіпті екенін елестетіп көріңіз. Ауыр жарақат алған адамдар жиі ауруханаға жеткізіледі. Ғалымдар жыл сайын дүние жүзінде су қоймаларына 10 мың жүк пойызын толтыратын сонша зиянды заттар түсетінін есептеді (6-сурет). Күріш. 6. Ластанған су Бірде ғалымдар өзен түбінің ұзындығы 5 км болатын бөлігін зерттеп, мынаны тапты: 14 ірі темірбетон плиталары, 16 үлкен құбыр 34 дана рельс, 9 орам тікенді сым 27 қисық темір табақ, 43 өрт сөндіргіш, 18 ара, 31 балта 112 шана, 36 қуырғыш таба, 108 кәстрөлдер, шәйнектер мен табалар, 27 үтік, 2486 сынған бөтелке 814 сынған шыны банкалар 2214 банка және басқа да көптеген қоқыс. (Cурет 7) Күріш. 7. Суды тазарту күні-2011: сандар, табылғандар. 2015 жылдың 5 маусымында он үшінші рет сүңгуірлер (ағылш. «diving» ағылшын тілінен «todive» - дайвинг) арнайы құрал-жабдықтармен аквалангпен жүзу) «Халықаралық суды тазарту күні» деп аталатын жыл сайынғы мерекені атап өтті. Бұл одаққа Ресей, Украина, Беларусь және Қазақстанның сүңгуірлері, сондай-ақ Мысыр мен Индонезияның орыстілді сүңгуірлері кіреді. Бұл күні сүңгуірлер су қоймаларынан жүздеген тонна қоқыс жинап, акцияға 25 мыңнан астам адам қатысты. Ешқашан суға қоқыс тастамаңыз! Оны да жағаға қалдырмаңыз, өйткені ол жағадан суға оңай түсіп кетуі мүмкін. Әрқайсымыз – адамдар суға деген көзқарасымызды өзгертуіміз қажет, әйтпесе бірнеше онжылдықта таза тұщы сусыз қалуымыз мүмкін. Қолданыстағы су қоймаларын күтіп-баптау, қорғау, жағасын таза ұстау, жағалауды нығайту үшін ағаш отырғызу, тазарту қондырғыларын салу қажет. Өйткені, бұл маңызды іске біз де, мектеп оқушылары да қатыса аламыз: тазалық, жағалауларды, жағажайларды, демалыс орындарын абаттандыру, суды ұқыпты және үнемді пайдалану бойынша сенбіліктерге қатысу. Мұны әрбір адам түсініп, есте сақтауы керек. Суды үнемдеу дегеніміз – өмірді, денсаулықты, қоршаған табиғаттың сұлулығын қорғау. Жер бетіндегі су бір мезгілде мол және тапшы. Жер шарына қарасаңыз, көгілдір түстің көбірек екенін байқауға болады. Ал жер шарын тез айналдырсаңыз, ол бір түсті – көктей болып көрінеді. Теңіздер мен мұхиттардың тереңдігін білесіз бе? Егер сіз лифтпен төмен түсе алсаңыз, 5 сағатта, ал 10 қабатты ғимараттан бар-жоғы 1 минутта баруыңыз керек еді! Бірақ теңіз тұзды суы ішуге және көптеген техникалық салалар мен ауыл шаруашылығына жарамсыз болып шықты. Ал тұщы су тапшы. Әлемнің көптеген елдерінде ауыз су жетіспейді. Ғалымдар оның мөлшері соншалықты аз екенін, әрбір жүз литр тұзды суға бір литр тұщы су келетінін есептеді. Бірден сумен толтырылған 500 литрлік банкаларды елестетіп көріңіз. Олар бұл сыныпқа да сыймайтын шығар. Күні бойы нашар жабылған шүмектен сіріңкенің таяқшасындай қою бір тамшы ағып кетсе, осыншама су ысырап болады. Осылайша, планетамыздың негізгі сұйықтығы - Дүниежүзілік мұхиттың суы ластанған және оның қасиеттерін өзгертеді. Ал бұл табиғаттағы су айналымының бұзылуын білдіреді, ал су айналымының бұзылуы жер бетіндегі тіршіліктің өліміне әкеледі. Су қоймаларының ластануы барлық тіршілік иелері үшін қауіпті. Су объектілерін ластанудан қорғау үшін кәсіпорындар мен шаруашылықтардың ағынды сулары тазарту құрылыстары арқылы өткізіледі. Әр адам суды үнемдеуі керек! жүктеу/скачать 1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|