Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты
жүктеу/скачать 376,52 Kb. Pdf көрінісі
|
| Н. 4-63 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасы
5В011700 – «Қазақ тілі мен әдебиеті», 5В012100 – «Қазақ тілінде оқытпайтын мектептердегі қазақ тілі мен әдебиеті» мамандықтары студенттеріне арналған «ҚҚТ: орфографиясы мен пунктуациясы» пәнінің
ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ
Павлодар Н. 4-66 Бекітемін ОӘЖжЖТ жӛніндегі проректор _________ Ж.М.Мұқатаева « » ____________ 201 ж.
Құрастырушы __________ ф.ғ.к., доцент Қ.С.Ерғалиев
Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасы 5В011700 – «Қазақ тілі мен әдебиеті», 5В012100 – «Қазақ тілінде оқытпайтын мектептердегі қазақ тілі мен әдебиеті» мамандықтары студенттеріне арналған «ҚҚТ: орфографиясы мен пунктуациясы» пәнінің ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ
Жұмыс бағдарламасы жұмыс оқу жоспары мен 5В011700 – «Қазақ тілі мен әдебиеті», 5В012100 – «Қазақ тілінде оқытпайтын мектептердегі қазақ тілі мен әдебиеті» мамандықтары пәндерінің элективті каталогі негізінде жасалды, ПМПИ ҒӘК мәжілісінде бекітілді 20__ж. __________ № __ хаттама.
Кафедра мәжілісінде ұсынылды. 20__ ж. _______“___” № __ хаттама Кафедра меңгерушісі ________ Қ.С.Ерғалиев
Факультетің ӘОК-інде мақұлданды. ӘОК тӛрайымы _________ Л.Е.Токатова 20__ ж. __________“___”
Факультет деканы _________ Қ.М.Текжанов 20 __ ж. _________“___”
Мақұлданды ОӘБ бастығы _________ Ә.А.Жакиенова 20__ ж. __________“___”
Курсты оқытудың ӛзектілігі мен қажеттілігі Жазу мәдениетінің ӛркендеген, жетілген заманында айтылмақ ойды жазба түрде дәл, айқын жеткізе білу әрбір адамнан сауаттылықты талап етеді. Ал аталған мамандықтарды бітірген мамандардың сауатты жазып, мәдениетті сӛйлеулеріне қойылар талап жоғары. Сондықтан «ҚҚТ: орфографиясы мен пунктуациясы» пәні студенттерге теориялық білім, тәжірибелік дағды, іскерлік беретін негізгі пәндердің бірі болып есептеледі.
«ҚҚТ: орфографиясы мен пунктуациясы» пәнінің мақсаты – болашақ мұғалімдердің тіл ғылымының салаларымен байланысты сауатты жазу ережелерінің бағдарламалық материалдарын оқушыларға тиянақты да жүйелі түрде үйрететіндей іскерліктерін шыңдау; студенттерді әдістемелік еңбектерге ғылыми талдау жасай білуге үйрету, ӛз білімдерін үнемі жетілдіріп отыруға дағдыландыру. Міндеттері: -
орфография және пунктуация ӛз алдына жеке сала екендігін таныту; -
орфография және пунктуацияны оқытудың міндеттері, мазмұны, принциптерін түсіндіру; -
тармақтары: әріптердің емлесі, түбір сӛздердің және қосымшалардың жазылуы, бірге, бӛлек және дефис арқылы жазылатын сӛздер, шылаулар мен одағайлардың жазылуы, бас әріптің қолданылуы, сӛздерді тасымалдау, тыныс белгілерінің түрлерін меңгерту. Пререквизиттері: - Тіл біліміне кіріспе - Қазіргі қазақ тілі фонетикасы - Қазіргі қазақ тілі лексикологиясы - Қазіргі қазақ тілі сӛзжасамы мен морфологиясы
- диплом жұмысы
Н.4-70 Пәннің мазмұны
№ р/с Тақырып атауы Сағат саны Дәріс Тәжір ибе СОӚЖ /СӚЖ 1 2 3 4 5 1 Кіріспе 1 1 6 2 Әріптер емлесі. Дауысты дыбыс әріптерінің емлесі. Дауыссыз дыбыс әріптерінің емлесі 2 1 6 3 Түбір сӛздердің жазылуы. Бірге жазылатын сӛздер. Бӛлек жазылатын сӛздер 2 1 6 4 Қосымшалардың жазылуы 2 1 6 5 Дефис арқылы жазылатын сӛздер. Шылаулар мен одағайлардың жазылуы 2 1 6 6 Бас әріптің қолданылуы. Тасымал 2 1 6 7 Пунктуацияның зерттеу нысаны, мақсаты, міндеттері, маңызы.
Тыныс белгілерінің қалыптасуы мен даму жолдары. Қазақ тілі пунктуациясының жүйесі 3 1 6 8 Нүкте, қойылатын орындары 2 1 6 9 Сұрау белгісі және қойылатын орындары 2 1 6 10 Леп белгісі және қойылатын орындары 2 1 6 11 Үтір және қойылатын орындары 2 1 6 12 Сызықша және қойылатын орындары 2 1 6 13 Қос
нүкте және кӛп нүкте, қойылатын орындары. Нүктелі үтір 2 1 6 14 Тырнақша. Жақша 2 1 6 15 Тыныс белгілерінің қабаттаса қолданылуы 2 1 6 Барлығы 30 15 90
Дәріс тақырыптарының мазмұны
Мазмұны. Орфографияның зерттеу нысаны, мақсат-міндеттері. Орфография және пунктация теориясы туралы түсінік. Олардың байланысы. Орфография және пунктуация теориясы туралы ғалымдар пікірі. Жазудың маңызы, түрлері. Орфографияның графикаға қатысы. Алфавит және оған қойылатын талаптар. Орфография принциптері. Тарихи-дәстүрлік принцип. Фонетикалық принцип сӛздердің айтылуынша жазылуын талап ететіндігі. Морфологиялық принцип. Орфографиялық сӛздіктер. Олардың әр жылғы басылымдарындағы ӛзгерістер.
дыбыс әріптерінің емлесі
сӛздерде жазылатындығы. О, ө әріптері қазақтың кӛп буынды сӛздерінің алғашқы буынында және бір буынды сӛздерге ғана жазылатындығы. Ұ, ү әріптері негізінен сӛздің бірінші буынында және бір буынды сӛздерде жазылатындығы. Ы, і әріптерінің жазылуда түсіп қалуы. Я, ю әріптерінен бұрын
тілінен және басқа тілдерден енген сӛздерде жазылатындығы. В, ч, ц әріптерінің орыс тілінен енген сӛздерде жазылатындығы. Щ әрпі орыс тілінен енген сӛздерде және қазақтың байырғы ащы, тұщы, кеще деген сӛздерде жазылатындығы.
жазылатын сӛздер Мазмұны. Кӛп буынды түбір сӛздердің бірыңғай жуан немесе жіңішке болып келетіндігі. Орыс тілінен енген сӛздердің ішінде дыбысталуы ӛзгеріп қалыптасқан бірқатар сӛздің сол ӛзгерген күйінде жазылатындығы. Жазу тәжірибесінде кейбір түбір сӛздер екі түрлі дыбысталуына қарай екі нұсқада беріліп жүргендігі. Түбірін сақтап және тұлғасы ӛзгеріліп барып біріккен сӛздердің бірге жазылатындығы. Ғылым мен техниканың саласындағы терминдік мәнге ие болған атаулары бастапқы түбір тұлғаларын сақтап, бірігіп жазылатындығы.
қосымшалары жуан жалғанатындығы; бұл ережеге г дыбысына аяқталатын сӛздер мен жіңішкелік белгісіне аяқталатын бір буынды сӛздер және бль, ль дыбыстарына аяқталатын сӛздер бағынбайтындығы.
жазылуы Мазмұны. Қос сӛздердің дефис арқылы жазылатындығы. Екі сӛзден тұратын ғылыми дәреже, атақтардың және қызмет дәрежесінің немесе мамандықты кӛрсететін атаулардың дефис арқылы жазылатындығы. Ақ, ай, ау, мыс, міс, ды шылаулары ӛзінен бұрынғы сӛзбен дефис арқылы жазылатындығы. Қайталанып айтылған одағайлардың арасына дефис қойылатындығы.
Мазмұны. Ең жоғарғы мемлекеттік мекемелер мен ұйымдардың, қызмет атақтары мен құрметті атақтардың бас әріппен жазылатындығы. Бас әріптерден қысқарған сӛздер бас әріппен жазылатындығы. Екі дауыссызға аяқталатын сӛздерді оларға қосымша жалғанып тұрған жерден тасымалдағанда, түбірдегі дауыссыздарды бӛліп жіберуге болмайтындығы. Сӛздің дара дыбыстан тұратын бір буынын жазып келе жатқан жолда қалдыруға немесе келесі жолға шығаруға болмайтындығы. Бас әріптен қысқарған сӛздерді бӛліп тасымалдауға болмайтындығы.
Тыныс белгілерінің қалыптасуы мен даму жолдары. Қазақ тілі пунктуациясының жүйесі
ережесі туралы ілім. Сӛйлеген сӛздің мазмұнын жазуда дұрыс аңғарту үшін әртүрлі тыныс белгілері пайдаланылатыны; тыныс белгілері сӛйлем арқылы берілген ойды жазуда дұрыс түсіндіру үшін қызмет атқаратыны; тыныс белгілерінің сӛйлеммен тығыз байланыста болатыны. Тыныс белгілерінің бір мезгілде пайда болмағандығы. Бастапқыда олардың түр-тұрпаты жағынан да, қызметі жағынан да қазіргі тыныс белгілерінен ӛзгеше болғандығы. Қазақ тіл білімінде пунктуация мәселелерінің зерттелу тарихы, кезеңдері. Тыныс белгілерін дұрыс қою үшін үш түрлі белгінің негізге алынатындығы: сӛйлемнің синтаксистік ерекшелігі, сӛйлемнің не оның құрамындағы кейбір сӛздердің мағынасы және сӛйлемнің интонациясы. Тыныс белгілерінің қолданылу орнына қарай түрлері: сӛйлем соңына қойылатын және сӛйлем ішінде қойылатын тыныс белгілер. Сӛйлемнің соңында келетін тыныс белгілердің екі түрлі мақсатпен қойылатыны: 1) сӛйлемнің аяқталғанын білдіріп, оны басқа сӛйлемдерден бӛліп кӛрсету үшін; 2) сӛйлемнің қандай мақсатта, қандай мағынада айтылғандығын байқату үшін.
екендігін байқату. Нүкте қоюда сӛйлемнің құрылыс ерекшелігі емес, мағыналық жағы, айтылу сазы ескерілетіндігі. Нүктенің сӛйлемді аяқтау қызметінен басқа қосымша қызметтері.
сұраулы сӛйлемдерден соң; болар, шығар кӛмекші етістіктерінің қатысуы арқылы жасалған сӛйлемдерден соң; сұрау интонациясымен айтылған сұраулы
сӛйлемнен соң қойылатыны. Жазуда кейбір сӛздің дұрыстығын түсінбегенде, күмәнданғанда жақша ішіне сұрау белгісін қоятын кездер болатыны.
дауыспен айтылатын сӛйлемдерде қойылатыны. Бұйрық, ұран, үндеу мәнді сӛйлемдерден соң, сүйсінгендікті, таңданғандықты, ренішті, ызаны білдіретін сӛйлемдерден соң, ерекше дауыспен айтылатын одағай сӛздерден не одағайлы сӛйлемдерден соң қойылатыны. Сӛйлем ішінде келетін тыныс белгілері.
Мазмұны. Үтірдің сӛйлемнің мағынасына, құрылысына байланысты қолданылатыны. Бірыңғай мүшелер арасында қойылатын үтір. Қаратпа сӛздерге байланысты қойылатын үтір. Қыстырма сӛздерге байланысты қойылатын үтір. Одағайларға байланысты қойылатын үтір. Оңашаланған мүшелерге байланысты қойылатын үтір. Салалас құрмалас сӛйлемдерге байланысты қойылатын үтір. Сабақтас және аралас құрмалас сӛйлемдерге байланысты қойылатын үтір.
Мазмұны. Сызықша – сӛйлемнің синтаксистік ерекшелігіне, бүкіл сӛйлемнің және ол сӛйлемдегі кейбір жеке сӛздердің мағынасына, интонациясына байланысты қойылатыны. Бастауыш пен баяндауыш арасына қойылатын сызықша. Жалпылауыш сӛзге байланысты қойылатын сызықша. Оңашаланған сӛздерге байланысты қойылатын сызықша. Құрмалас сӛйлемдерге байланысты қойылатын сызықша.
байланысты қойылатыны. Бірыңғай мүшелердің алдынан жалпылауыш не жалпылауыш мәнді сӛздер келетін болса, жалпылауыш сӛздерден соң қос нүкте қойылатыны. Жалғаулықсыз салаласқан жай сӛйлемдердің алдыңғысының мағынасы соңғы жай сӛйлемдер арқылы анықталып тұрған болса, араларына қос нүкте қойылатыны. Кӛп нүкте. Нүктелі үтір жай сӛйлемдердің арасына қойылатын тыныс белгі екені. Нүктелі үтір қоюда сӛйлемнің құрылысы мен мағынасы негізге алынатыны. Жалпылауыш мәнді сӛйлемнің мәнін ашып кӛрсететін санамаланған күрделі бірыңғай мүшелер үтірдің санын кӛбейте бермес үшін нүктелі үтір қойылатыны. 14-тақырып. Тырнақша. Жақша Мазмұны. Тырнақшаның қойылуы кідіріске, интонацияға не сӛйлемнің құрылысына байланысты еместігі. Тырнақша мағынаға байланысты қойылатын белгі екені. Сӛйлеуші я жазушы ӛз сӛзінің ішінде басқа біреудің сӛзін ӛзгертпей сол қалпында қолданса, ондай сӛздер мен сӛйлемдердің тырнақшаға алынатыны. Мақал мен мәтелдер, афоризмдер тырнақшаға алынатыны. Ойға
тірек етіліп отырған сӛздер мен сӛйлемдер жеке дыбыстар жазуда тырнақшаға алынатыны. Дәйек сӛздің тырнақшаға алынатыны. Газет, журнал, кітап, шығарма, қаулы-қарар аттары ӛзге біреудің сӛзінің ішінде қолданылғанда тырнақшаға алынатыны. Жақша мағынаға байланысты қойылатын тыныс белгісі екендігі. Авторлық ескертпе, драмалық шығармалардағы автордың түсіндірмелері. 15-тақырып. Тыныс белгілерінің қабаттаса қолданылуы Мазмұны. Құрмалас сӛйлем ішінде тыныс белгілерінің қабаттаса қолданылуы. Үтір мен сызықшаның келуі. Тӛл сӛздің тыныс белгісі. Бір сӛйлемде екі жақшаның, сызықшаның сұрау, леп белгісімен не үтірмен қабаттасу жайлары, сұрау, леп белгілерінің қабаттаса қойылуы. Тәжірибе тақырыптарының мазмұны
Мазмұны. Орфографияның зерттеу нысаны, мақсат-міндеттері. Орфография және пунктация теориясы туралы түсінік. Олардың байланысы. Орфография және пунктуация теориясы туралы ғалымдар пікірі. Жазудың маңызы, түрлері. Орфографияның графикаға қатысы. Алфавит және оған қойылатын талаптар. Орфография принциптері. Тарихи-дәстүрлік принцип. Фонетикалық принцип сӛздердің айтылуынша жазылуын талап ететіндігі. Морфологиялық принцип. Орфографиялық сӛздіктер. Олардың әр жылғы басылымдарындағы ӛзгерістер.
дыбыс әріптерінің емлесі
сӛздерде жазылатындығы. О, ө әріптері қазақтың кӛп буынды сӛздерінің алғашқы буынында және бір буынды сӛздерге ғана жазылатындығы. Ұ, ү әріптері негізінен сӛздің бірінші буынында және бір буынды сӛздерде жазылатындығы. Ы, і әріптерінің жазылуда түсіп қалуы. Я, ю әріптерінен бұрын
тілінен және басқа тілдерден енген сӛздерде жазылатындығы. В, ч, ц әріптерінің орыс тілінен енген сӛздерде жазылатындығы. Щ әрпі орыс тілінен енген сӛздерде және қазақтың байырғы ащы, тұщы, кеще деген сӛздерде жазылатындығы.
жазылатын сӛздер Мазмұны. Кӛп буынды түбір сӛздердің бірыңғай жуан немесе жіңішке болып келетіндігі. Орыс тілінен енген сӛздердің ішінде дыбысталуы ӛзгеріп қалыптасқан бірқатар сӛздің сол ӛзгерген күйінде жазылатындығы. Жазу тәжірибесінде кейбір түбір сӛздер екі түрлі дыбысталуына қарай екі нұсқада беріліп жүргендігі. Түбірін сақтап және тұлғасы ӛзгеріліп барып біріккен сӛздердің бірге жазылатындығы. Ғылым мен техниканың саласындағы терминдік мәнге ие болған атаулары бастапқы түбір тұлғаларын сақтап, бірігіп жазылатындығы.
қосымшалары жуан жалғанатындығы; бұл ережеге г дыбысына аяқталатын сӛздер мен жіңішкелік белгісіне аяқталатын бір буынды сӛздер және бль, ль дыбыстарына аяқталатын сӛздер бағынбайтындығы.
жазылуы Мазмұны. Қос сӛздердің дефис арқылы жазылатындығы. Екі сӛзден тұратын ғылыми дәреже, атақтардың және қызмет дәрежесінің немесе мамандықты кӛрсететін атаулардың дефис арқылы жазылатындығы. Ақ, ай, ау, мыс, міс, ды шылаулары ӛзінен бұрынғы сӛзбен дефис арқылы жазылатындығы. Қайталанып айтылған одағайлардың арасына дефис қойылатындығы.
Мазмұны. Ең жоғарғы мемлекеттік мекемелер мен ұйымдардың, қызмет атақтары мен құрметті атақтардың бас әріппен жазылатындығы. Бас әріптерден қысқарған сӛздер бас әріппен жазылатындығы. Екі дауыссызға аяқталатын сӛздерді оларға қосымша жалғанып тұрған жерден тасымалдағанда, түбірдегі дауыссыздарды бӛліп жіберуге болмайтындығы. Сӛздің дара дыбыстан тұратын бір буынын жазып келе жатқан жолда қалдыруға немесе келесі жолға шығаруға болмайтындығы. Бас әріптен қысқарған сӛздерді бӛліп тасымалдауға болмайтындығы.
Тыныс белгілерінің қалыптасуы мен даму жолдары. Қазақ тілі пунктуациясының жүйесі
ережесі туралы ілім. Сӛйлеген сӛздің мазмұнын жазуда дұрыс аңғарту үшін әртүрлі тыныс белгілері пайдаланылатыны; тыныс белгілері сӛйлем арқылы берілген ойды жазуда дұрыс түсіндіру үшін қызмет атқаратыны; тыныс белгілерінің сӛйлеммен тығыз байланыста болатыны. Тыныс белгілерінің бір мезгілде пайда болмағандығы. Бастапқыда олардың түр-тұрпаты жағынан да, қызметі жағынан да қазіргі тыныс белгілерінен ӛзгеше болғандығы. Қазақ тіл білімінде пунктуация мәселелерінің зерттелу тарихы, кезеңдері. Тыныс белгілерін дұрыс қою үшін үш түрлі белгінің негізге алынатындығы: сӛйлемнің синтаксистік ерекшелігі, сӛйлемнің не оның құрамындағы кейбір сӛздердің мағынасы және сӛйлемнің интонациясы. Тыныс белгілерінің қолданылу орнына қарай түрлері: сӛйлем соңына қойылатын және сӛйлем ішінде қойылатын тыныс белгілер. Сӛйлемнің соңында келетін тыныс белгілердің екі түрлі мақсатпен қойылатыны: 1) сӛйлемнің аяқталғанын білдіріп, оны басқа сӛйлемдерден бӛліп кӛрсету үшін; 2) сӛйлемнің қандай мақсатта, қандай мағынада айтылғандығын байқату үшін.
жүктеу/скачать 376,52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|