-сурет.  Ақпаратты берудің жалпы нұсқасы 93

93
дыбыс толқындары түрінде келіп түсіп жатқан ақпарат электрлік 
тербелістерге айналады да, содан кейін беріледі. Мұндай арна 
ақпараттың құбылатын арнасы деп аталады. 
Компьютерді де мысалға келтіруге болады. Оның жеке жү-
йелері бірі екін шісіне ақпаратты сигналдардың көмегі арқылы 
береді. Ком пьютер – ақпаратты өңдеуге арналған құрылғы (мыса-
лы, станок – металлды өңдеуге арналған құрылғы), ол ақпарат-
ты «жоқтан» жасамайды, өзіне енгізілгенді ғана бейнелейді. 
Компьютер ақ 
паратты қайта қалыптастыратын ақпарат арнасы 
болып табы лады: ақпарат сыртқы құрылғылардан (клавиатура, 
диск, мик рофон) келіп түседі де ішкі кодқа айналып өңделеді, 
сыртқа шығарушы құрылғылардың (монитор, басып шығару 
құрылғы сы, динамикасы жəне т.б.) қабылдауына жарайтын түрге 
ауысып солар арқылы беріледі.
Байланыс арнасының негізгі жүйесінің табиғаты мүлдем бас-
қаша. Мұнда ба рлық хабарламалар жүйкелік импульспен беріледі. 
Бірақ техникалық байланыс жүйелерінде ақпаратты беру бағыты 
өзгеруі мүмкін. 
Ақпарат арналары өздерінің өткізгіштік қабілетімен ерек-
шеленеді. Өткізгіштік қабілет – арна арқылы бір уақытта берілетін 
ақпарат көлемі. Өткізгіштік қабілет бит/с өлшемімен өлшенеді. 
Телеграфты ойлап шығарушының құрметіне бұл бірлікке Бод 
атауы берілген: 1 Бод = 1 бит/с.
Ақпараттық арнаның өткізгіштік қабілеті екі параметрмен 
анықталады: разрядтылық пен жиілік параметрлері. Ол осы 
параметрлердің орындалуына пропорционалды.
Разрядтылық деп арнаға бір уақытта енгізілетін ақпараттың 
максималды мөлшерін айтады. Жиілік бір уақыттың ішінде 
арнаға қанша рет ақпараттың енгізіле алатынын көрсетеді.
Пошталық арнаның разрядтылығы үлкен. Мысалы, пошта 
арқылы лазерлік дискіні жіберіп, арнаға бір уақыт 
та 600 Мб 
ақпарат енгізуге болады. Бұл уақыттағы пошталық арнаның 
жиілігі өте төмен – жəшіктерден поштаны алу тəулігіне бес 
реттен аспайды. 
Ақпараттың телефондық арнасы бір биттік: бір уақытта 
телефон желісі арқылы бірлікті (ток, импульс) немесе нольді 

94
жіберуге болады. Бұл арнаның жиілігі секундына ондаған жəне 
жүздеген мың циклдарға жетуі мүмкін. Телефон желісінің бұл 
қасиеті оны компьютер аралық байланысқа қолдануға м үмкін дік 
береді.
Ақпарат хабарлама түрінде беріледі. Дискреттік ақпарат əріп 
деп аталатын кейбір белгілердің ақырғы топтамасының көмегімен 
жазылады. Егер алфавиттің əрбір символына анықталған бүтін 
сан қоятын болсақ (мысалы, реттік нөмір) онда екілік кодының 
көмегімен мəтіндік ақпаратты да кодтауға болады. Бір символдың 
екі кодын сақтау үшін 1 байт = 8 бит сай.
Əрбір бит 0 немесе 1 мəнге ие, олардың байттағы үйлесім 
табу саны 
256
2
8
=
тең. Яғни, 1 байттың көмегімен түрлі кодтық 
комбинациялар алуға жəне оларды 256 əртүрлі символдардың 
көмегімен көрсетуге болады. 
Символдардың бұл мөлшері орыс жəне латын алфавитінің 
кіші жəне үлкен əріптерін, сандар, белгілер, графикалық символ-
дарды қоса алғанда да мəтіндік ақпаратты көрсету үшін толықтай 
жеткілікті. 
Кодтау əрекетінде əрбір символға сəйкестендіріп 0 ден 255 
ке дейінгі бірегей он сандық код немесе өзіне сəйкес екі тарапты 
00000000 ден 11111111 ге дейінгі код қойылады. 
Осылайша, адам символдарды олардың сызбасына қарап, ал 
компьютер коды бойынша ажыратады.
Символ тарапынан нақты кодты игеру бұл кодтық кестеде 
белгіленетін келісімнің белгісі. 
Мəтіндік ақпаратты байттардың көмегімен кодтау бірнеше 
түрлі стандарттарды қолданады. Бірақ АҚШ-тың ANSI (American 
National Standarts Institute) Ұлттық институтында жасалған ASCII 
(American Standart Code for Information Interchange) стандарты 
барлығы үшін негізгі болып табылады. 
ASCII (American Standart Code for Information Interchange) 
жүйесінде кодтаудың екі кестесі – базалық жəне кеңейтілген 
кестелер бекітілген. Базалық кестеде 0-ден 127-ге дейінгі код 
белгілері бекітілсе, кеңейтілген кесте 128-ден 255-ке дейінгі 
номерлі символдардан тұрады. Алғашқы 33 кодтар (0 ден 32 
ге дейінгі) символдарға емес, операцияларға (қатарды ауда-
ру, аралықты енгізу) сəйкес келеді. 33-тен 127-ге дейінгі кодтар 

95
ұлтаралық болып табылады жəне латын алфавитіне, сандары-
на, арифметикалық белгілеріне жəне тыныс белгілеріне сəйкес 
келеді. Коды 128-ден 255-ке дейінгі кодтар ұлттық болып табы-
лады, яғни ұлттық кодтауда бір кодқа əр түрлі символдар сəйкес 
келеді. 

жүктеу/скачать 3,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: