Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

 
 
322 
XX  ғасырдағы  қазақ  əдебиеті  жаңа  басталған  күрделі  кезеңнің  көркем  шежіресі 
іспеттес болды. Бұл дəуір əдебиеті ұзақ жылдар бойы өз кезеңінің саяси идеологиялық 
талаптарына  байланыста  біржақты  зерттеліп  келді.Тарихи  романның  ерекше  дамып, 
гүлденген  кезі  өткен  дəуірдің  жетпісінші-сексенінші  жылдардың  еншісіне  тиді.  Бұл 
кезде  жарық  көрген  Д.  Əбілов,  А.  Тоқмағамбетов,  І.  Есенберлин,  Ə.  Əлімжанов,             
С.  Жүнісов,  Ə.  Кекілбаев,  М.  Мағауин,  Д.  Досжанов,  С.  Сматаев,  Қ.  Салғарин,                       
З. Ақышев, Б. Жандарбеков жəне тағы басқалардың романдарын айтуға болады.                       
Қазақ  əдебиетіндегі  тарихи  шығармалар,  ондағы  дəстүр  жалғастығы,  авторлық 
идея,  ой-нысана,  образ  жасау  жолдары,  тарихи  дерек-материалдар,  аңыз  желілерін 
пайдаланудағы  жазушылық  мақсат  пен  ой  түю  ерекшеліктері,  оны  қазіргі  заман 
көріністерімен сабақтастыру сипаты – тұтас күйінде бұрын терең зерттелмеген, қазіргі 
Қазақстанның  əдебиеттану  ғылымы  үшін  зəру  мəселенің  қозғалғанын  дəлелдеді. 
Сондықтан  өнер  туындысындағы  жазушының  тарихқа  көзқарасын  тарихи 
шығармадағы  көркемдік  таным  тұрғысынан  пайымдау  қазіргі  əдебиеттану 
ғылымындағы өзекті мəселе ретінде қарастырылып жүр. 
Əдеби  шығарма  уақыт  пен  кеңістікті  көп  қырлы  сипаттармен  бейнелейді.  Яғни, 
бұл екі ұғым тоғыса келе, мекеншақ ұғымын орнықтырып, көркем туындының шындық 
дүниеге  қатынасын  білдірудегі  көркем  бірлікті  айқындайды.  Əдеби  шығармада  уақыт 
пен кеңістік екіжақты көрінеді: алдымен мотив, лейтмотив түрінде, одан соң сюжеттің 
негізін құрайды. 
«Сюжет»  термині  əдебиеттанушылық  мағынада  француз  классиктері  өкілдерінің 
қолданылуымен  кірістірілді.  XIX  ғасырдың  екінші  жартысындағы  əдебиеттегі  ірі 
теоретик  А.Н.  Веселовский  орыс  əдебиеттануындағы  сюжеттің  теориялық  жағынан 
зерттелуіне  негіз  сала  отырып,  сюжетті  құрамдас  бөліктерге:  мотивтерге  жіктеп, 
олардың  шығуын  түсіндіре  келе,  сюжетке    мынадай  анықтама  береді:  “Сюжет  бұл 
күрделі  схема,  мұнда  адам  өмірі  мен  психикасының  белгілі  актілері  жинақталып, 
тұрмыстық шындықтың формасымен алмасып отырады. Осы жалпылама, жинақталған 
əрекетке  жағымды  жəне  жағымсыз  деген  бағалаулар  қосылады.  Сюжет  арқылы  мен 
схеманы  елестетемін,  мұнда  əр  түрлі  жағдайлар  мотивтер  кірістіріледі”  [13,78]. 
Əдебиет - қоғамдық ой-сананың жүйеленген көрінісі. Əдебиет заман, уақыт турасында, 
əр  кезеңнің  сипатына  сай  қоғамдық-əлеуметтік  мəселелерді  қозғап  отырады.  Осы 
тұрғыдан келгенде əдебиеттің адамтанушылық, өміртанушылық мəні басым. 
Кез-келген  көркем  шығарманың  жанрлық  сипатын  айқындау  əдебиеттану 
ғылымының өзекті мəселелерінің бірі болып табылады. Жанр туралы пікір əртүрлі, оны 
түйіндесек,  мынадай  болып  шығады.  Бірінші,  жанр  (французша  jenre  –  тек,түр) 
əдебиеттің  тегі,  ол  эпос,  лирика,  драма  деген  топтарға  бөлінеді,  ал  оның  эпос  түріне 
роман,  эпопея,  повесть,  поэма,  толғау,  жыр,  əңгіме,  очерк,  новелла,  сюжетті  қысқа 
өлеңдер  жатса,  лириканың  түрлеріне  өлең,  ода,  идиллия,  иадригал,  элегия,  романс, 
эклога, сонет, эпиталама, ал драманың түрлеріне трагедия, драма, комедия т.б. енеді. 
Əдеби-эстетикалық  тұрғыдан  келгенде  сөз  өнерінің  туу,  қалыптасу  жолдарын 
əдебиетте  орныққан  бағыт-ағымдармен  іргелес  қарап,  соған  сай  көркемдік  əдістердің 
өзгеру,  ауысу  заңдылықтарымен  түсіндірілетінін  білеміз.  Осы  тақырыптық-идеялық 
бірлік  əрбір  қаламгердің  шығармашылық  ерекшелігімен  түсіндіріледі.  Біз  тəуелсіздік 
жылдарында  жарық  көрген  романдардан  негізінен  идеялық-тақырыптық  тұтастықты 
байқадық.  Бұл  заңдылық.  Себебі,  əр  шығармашылық  иесінің  көтерген  мəселесі  -  бір 
елдің  тарихы.  Ендеше,  қарымды  қаламгері  бар  елде  ірі  тарихи  оқиғалар  қалтарыста 
қалмақ  емес.  Мəселен,  өткен  дəуірдің  70-80  жылдары  идеологияның  ықпалына 
қарамастан,  бүгінге  дейін  əдебиетіміздің  көркем  дүниесіндегі  үлкен  құбылыс  болған           
І.  Есенберлиннің  «Көшпенділер»  трилогиясы,  Ə.  Əлімжановтың  «Жаушы»,                           
С.  Сматаевтың  «Елім-ай»,  Ə.  Кекілбаевтың  «Үркер»,  «Елең-алаң»,  М.  Мағауиннің 
«Аласапыран»  романдары  туды.  Бұл  шығармалардың  бəрі  дерлік  қоғамда  үлкен  пікір 

 
 
323 
тудырған,  қаншама  сын  тезінен  өткен.  Мұның  себебі  халық  тарихының  əр  кезде 
назарда болғанын байқатады. Соған қарамастан, ұлттық сананың өсуі, жұртшылықтың 
тарихқа  қызығушылығы  арта  түсті.  Мəселен,  тарихтың  тереңіне  үңіліп,  бұрын  қазақ 
əдебиетінде  қозғалмаған  халқымыздың  үш  жүз  жылдық  тарихына  түрен  түсірген                  
І. Есенберлиннің «Көшпенділер» туындысының идеялық-көркемдік құндылығы бүгінгі 
жаңа тəуелсіздік бигігінде де аласарған жоқ. Қазақстан жеріндегі қаламгерлерден басқа 
біздің  шеттегі  қандас  қаламдастарымыз  да  ұлт  тарихына  үлкен  сүйіспеншілікпен 
қарады. Жазушы Ш. Құмардың бір өзі тарихи тақырыпқа арналған  үш романы («Бөке 
батыр»,  «Көз  жасы  құрғамайды»,  «Ер  Жəнібек»)  жарық  көрді.  Ж.  Ахмадидің 
«Дүрбелең», «Шырғалаң» дилогиясы, Т.Рыскелдиевтің «Тау тағысы» романы Шыңжаң 
тарихынан  сыр  шертеді.  Бір  тақырыпты  екі  автордың  жарыса  жазғаны  Б.Құсбегиннің 
«Зуха  батыр»  романынан  кейін,  Қ.  Шабданұлының  «Пана»    романын    жазғанынан 
байқалды.  Сол  сияқты,  С.  Əбілқасымовтың  «Оспан  батыр»  романынан  кейін,  осы 
тақырыпқа  Ж.  Сəмитұлы  жариялатқан  «Сергелдең»  (төрт  кітап)  шығармасы  оқырман 
қолына  тиді.  Ондай  дүниелер  өткен  тəжірибеден  де  байқалды.  Айталық,  бір  Шыңғыс 
хан жөнінде қаншама кітап жазылды. Тəуелсіздігіміздің он жылдығына орай өткізілген 
əдеби  конкурста  бас  бəйгені  жеңіп  алған  Т.Зəкенұлының  «Көк  бөрілердің  көз  жасы» 
атты романы белгілі.  
Əдебиет  теориясында  романның  ең  биік  сатысын  эпопея  деп  атайды.                          
В.Г. Белинский «романға біздің заманның эпопеясы»[5] деп анықтама береді. Академик 
Қ. Жұмалиев: «Шын мəнінде роман – көркем сөздің ең биік шыңы. Ол дəрежеге жету 
үшін өмірді кеңінен қамтудың үстіне романда бірнеше сюжеттік линия, екінші сөзбен 
айтқанда,  негізгі  сюжеттік  линияға  қосымша  сюжеттер,  негізгі  оқиғаға 
қатысушылардың  іс-амалы  мен  образдарын  толықтыра  түсумен  бірге  қатар  дамып 
отыруы қажет», – дейді [14,15]. 
Қ.  Жұмаділовтің  қаламынан  туған  тарихи  шығармалар  «Тағдыр»,  «Соңғы  көш», 
«Дарабоз» романдарының идеялық-тақырыптық жүйесін анықтайтын болсақ, алғашқы 
екі  шығармасында  XX  ғасырдың  ортасына  дейін  тек  Қытайда  ғана  сақталған 
көшпенділер тұрмысы, дəуір шындығы, қазақтардың біраз бөлігінің Қазақстанға қалай 
келіп  қоныстанғаны  туралы  бір  халықтың  басынан  өткен  қоғамдық-əлеуметтік 
мəселелер  нақтылы  деректер  бойынша  сөз  болса,  ал  «Дарабоз»  романында  XVIII 
ғасырда  орын  алған  тарихи  оқиғалардың көрінісі  бар  болмысымен  ашылады.  Аталған 
шығармалар дəуір шындығын ашып қана қоймайды, əдебиетімізге өзіндік ой, көзқарас 
алып келген тың туындылар ретінде қосылды.  
Автордың  айтпағы  қазақтың  бірлігі  үш  жүздің  ажырауында  емес,  керісінше, 
«төртеу  түгел  болса,  төбедегі  келді,  алтау  ала  болса,  ауыздағы  кетеді»  демекші,  үш 
жүздің «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарса ғана» . 
Атам  замандағы  хан-сұлтандардың  қазақтарды  ру-руға  бөліп,  бір-біріне  айдап 
салудың  нəтижесі  Ақтабан  шұбырындыға  əкеліп  соқтырды.  Шығармада  бейнеленген 
жоңғар  халқы  бір  тұтас  əскер,  бірлігі  жарасқан  жұмылған  жұдырық  сынды.  Ал  үш 
жүзге тарамданып кеткен қазақ халқы Алакөл, Аңырақай сынды шайқастардан кейін ес 
жия алмаған, бірлікке əлі де болса келе алмаған қалыпта. Мұның бəрінің бір себебі ғана 
бар,  ол  төре-сұлтандардың,  ру  басылардың  билікке  деген  ұмтылысы,  бір-біріне  деген 
бақталастығы  мен  күндестігі.  Оқырман  туындының  алғашқы  жолдарының  өзінен-ақ 
осы мəселеге келіп тіреледі. Əбілмəмбет хан өткізіп отырған кеңестің өзінде ру, тайпа 
басшыларының  арасында  алауыздық,  ұйымшылдықтың  жоқ  екені  байқалады. 
«Мұндайда  өкпелеген  ағайын  өзі  ғана  кетпейді,  қазақ  үшін  қасқалдақтың  қанындай 
бірер мың сарбазды соңынан ерте кетеді. Береке-бірлігі жоқ, бəтуасыз елге хан болған 
адамның да маңдайының соры бес елі» [17, 14].  
Роман басталысымен бас кейіпкердің миссиясы айқындалады: қазақ жерін жаудан 
аластау.  Ал  бұл  миссияны  орындау  талай  шайқастарда  қолбасылық  қабілеті  көрінген, 

 
 
324 
қазақ халқы тарихының шын мəніндегі дарабозы Қаракерей Қабанбайға тапсырылады.  
Оқырманға  батырлығы  мен  ақылдылығы  жайынан  əбден  таныс  тұлға  Қабанбайдың 
бейнесіне  автор  қосымша  қасиеттер  қосып  бейнелейді.  Ол  қасиет  Дарабоздың  ұлттық 
идея  ұйытқысы  бола  алуында.  Шығарманың  басты  кейіпкері  Қаракерей  Қабанбай 
найман  руынан  шыққан  болса  да,  ол  өзін  Алаш  ұлымын,  Қазақ  перзентімін  дегенінің 
өзінен-ақ  өзіне  деген  сүйіспеншілікті  туындатады.  «Атаның  баласы  болма,  адамның 
баласы  бол»  деген  де  осы  болар.  1748  жылы  ұлы  хан  Əбілмəмбеттің  ордасында 
Түркістанды, Ташкентті, Жетісуды, Алтай, Тарбағатай өңірлерін қалың жаудан тазарту, 
осы Қаракерей Қабанбай басқарған сарбаздардың еншісіне тиеді. 
Əдебиет  —  белгілі  бір  қатып  қалған  стандартқа  жүгінбейтін  өзгеше  əлем.  Əр 
жазушы  сол  əлемді  өз  ұғымына,  түсінігіне,  өмірді  тану  өзгешелігіне  қарай  ашады. 
Сəбитте  жазушылық  өнерімен  ешкімге  ұқсамайтын,  жаңа  тың  бейне  ашуға  құқылы. 
Оның  шығармаларының  түрі,  құрылысы  да  басқаға  ұқсауға  міндетті  емес.  Жазушы 
мазмұнды  өзі  қалаған  түрге  сыйғызып  ашады.  Сəбит  шығармашылығы  да  осындай, 
əдебиеттегі  көп  түрлілікті  байыта  тсуге  ұмтылысымен  ерекшеленеді.  Аталған 
романдардың  қазақ  халқының  бір  ғасырлық  өмірін  тұтастай  панорамалық  суретке 
сыйғызып,  əр  оқиғаны  бөлек-бөлек  жазылған  хикаядай  əдебиеттің  таныс  үлгісімен 
суреттеуі де көңілге қонады. Оның образдары да анық, бейнелеу, суреттеу құралдары 
да бай. Осы ойларғ сүйеніп мен  Сəбиттің  жазушылығына  бір  жақты   қарайтын,  оны 
оқымай сырттан тон  пішетін адамдардың қылығына қайран қаламын. Ол бір кітабынан 
екінші  кітабына  ізденіп  жетіп,  ылғи  да  өсіп,  өрлеп  келе  жатқан  жазушы.  Оның 
болашағына мен сеніммен қараймын. Сəбиттің мына қос романы ұлттық əдебиетімізге 
қосылған үлкен үлес. 
Жалпы  тəуелсіздігімізді  алғаннан  бері  көп  уақыт  өте  қойған  жоқ.  Алайда  соған 
қарамастан,  біздің  өміріміз,  мəдениетіміз,  тіліміз,  дініміз,  тарихымыз  бой  түзеп,  өз 
арнасына  түсіп  келеді.  Əдебиетіміздің  өзін  алып  қарасақ,  көптеген  тақырыптар 
қозғалып,  шектеу  қойылған    тақырыптардың  өздері  айтыла  бастады,  жазыла  бастады. 
Еліміздің  саяси,  əлеуметтік  өмірінде  елеулі  орын  алған  қоғамдық-əлеуметтік,  тарихи 
жағдайлар  əдебиетіміздің  əр  түрлі  жанрларында  ашық  айтыла  бастағаны  мерейлі 
тəуелсіздігіміздің  арқасы.Негізінен  ұлттық  дəстүр  өркениеттің  озық  үлгілерімен  бірге 
дамып, өздігінен де сол өркениеттің ары қарай дамуына жаңаша түрленумен, өрлеумен 
үлес  қосады.  Осыдан  барып  əдебиеттегі  дəстүр  де  көрінеді.  Əдеби  дəстүр  көркемдік 
талғам  таразысынан  өлшеніп  барып,  кейінге  мирас  болып  қалса,  жаңашылдық 
əдебиеттегі  мазмұн  мен  түрдің  жаңаша  қырынан,  көркемдеу  құралдарының 
жаңалануынан, көркемдік жетістіктерге жетуден танылады. 
Қазақ  əдебиеттану  ғылымының  тарихындағы  соңғы  жиырма  жыл  ауқымында 
тарихи  роман  проблемасы  əр  қырынан  зерттеліп,  жеке  арна  тарта  бастады.  Көптеген 
ғылыми  мақалалар,  əдебиеттер  жазылып,  жарық  көре  бастады.  Халқымыздың  өткен 
тарихына бойлау арқылы біз болашақ ұрпаққа үлкен жаңа жол сілтей  отырып, əдебиет 
– рухани  қазынаның алтын  діңгегі екендігін  көрсетеміз. Əдебиет – өнер атаулының 
іргелі де, өнегелі салаларының бірі. Сөз өнерінің құдіреттілігін түсіне білгенге əдебиет 
тек қана өнер емес, сонымен қатар өмірдің мəні. Қазақ əдебиетінің қалыптасып, дамуы 
кезеңдерінде  жарық  көрген  туындылар  халықтың  басынан  кешкен  өмірінің  ащы 
шындығын,  қайталанбас  кездерін  суреттеуді,  мазмұн  мен  пішін  жүйесін  қамтып 
бейнелеуді жүзеге асырылып келеді. Қазақстан Республикасы тəуелсіздігі жарияланып, 
азат,  егемен  ел  болып  өмір  сүре  бастағаннан  бері  халқымыздың  ұлттық-отаншылдық 
санасы  тың серпіліспен толыға түсті. 
XX  ғасырдағы  қазақ  əдебиеті  жаңа  басталған  күрделі  кезеңнің  көркем  шежіресі 
іспеттес болды. Бұл дəуір əдебиеті ұзақ жылдар бойы өз кезеңінің саяси идеологиялық 
талаптарына  байланыста  біржақты  зерттеліп  келді.  Соның  ішінде  жанр  түрлеріне 
қатысты  алуан  түрлі  пікір,  көзқарастар  орын  алды  .  Əдебиеттің  даму  кезеңінде  басқа 

 
 
325 
жанрлармен бірге, роман жанры да қызу айтыстарға өзек болды. Зерттеуші М. Атымов: 
«Қазір роман жанры барлық əдебиетте өзінің жетекшілік рөлін айқын байқатып отыр. 
Оған Ленинград қаласында болған роман жанры туралы айтыстың өзі-ақ дəлел. Ал, бұл 
жанрдың  енді  басымдық  алуы  басқа  жанрларға  қарағанда  эпикалық  түрдің 
қолайлығынан болса керек», - дейді. Қазақ  халқының  адебиетіндегі осы  күнге  дейінгі  
жазған  шығармаларды  оқып,  талдай  отырып    біз  қазақ    халқының    басынан    өткен  
тарихын    білеміз.  Сонымен    қатар    жастарымызды  осы    шығармалар    арқылы    еңбек  
сүйгіштікке, арлы  болуға, отан  қорғауға, дəстүрге, мəденеиетімізге, махаббатқа  адал  
болуға, өмірде адам болу  ең басты адамзаттың қасиеті екендігін түсінеміз. Əдебиетіміз  
арқылы  біз  қазақ  халқының  рухани   қазынасын  дамытамыз. 
 
 
 
Əдебиет: 
1.  Əдиманұлы Ө.“Қазақ  əдебиетіндегі  ұлт-азаттық  идея”. Алматы: Қазақ университеті, 2007.-
325 б. 
2.  Н. Назарбаев “Ғасырлар  тоғысында ”. Алматы: “Атамұра”, 2008, - 245 б.   
3.  Атымов “Көркем шығарманың композициясы  туралы”. Алматы, 1969, - 367 б.  
4.  Елеукенов “Əдебиет  жəне  ұлт  тағдыры”. Алматы, 1985, - 183 б.   
5.  Қ. Жұмаділов “Дарабоз”, “Соңғы  көш”, “Атамекен”. 1830, - 178 б. 
 
 
 
УДК 8.82-1/-9 
 
ОСОБЕННОСТИ ЛИТЕРАТУРНОЙ БИОГРАФИИ 
(НА МАТЕРИАЛЕ РОМАНА «ПУТЬ АБАЯ» М. АУЭЗОВА) 
 
Турдыматова М.Ю., Ечина Е.Г. 
(Таразский ГУ им. М.Х.Дулати) 
 
 
 
Биография (др.-  греч.  βίος -  жизнь  + γράφω -  пишу, жизнеописание) -  описание 
жизни человека, сделанное другими людьми или им самим (автобиография). Биография 
является источником первичной социологической информации, позволяющей выявить 
психологический  тип  личности  в  его  исторической,  национальной  и  социальной 
обусловленности,  воссоздаёт  историю  человека  в  связи  с  общественной 
действительностью,  культурой  и  бытом  его  эпохи.  Биография  может  быть  научной, 
художественной,  популярной и  т.  д.  Первые  биографии  появились  еще  в  эпоху 
античности, и их героями были правители или известные люди. 
Большинство  современных  исследователей  выделяют  три  основных  типа 
биографии, широко используемых в общественно-деловой сфере:  
-  биография-конспект,  напоминающая  факт-лист,  с  тем  же  принципом  подачи 
информации.  Биография-конспект  обычно  делается  для  экономической  сферы.  Чаще 
всего  встречается  в  корпоративных  изданиях  (например,  биографии  новых 
сотрудников).  Структура  биографии-конспекта  включает  6  блоков:  1  блок  - 
представительский  (указываются  Ф.И.О.,  дата  рождения),  2  блок  -  образовательный 
(указываются  образование, специальность, ВУЗ, диплом с отличием, образовательные 
курсы и т.д.), 3 блок - карьера (указываются периоды работы в компаниях, должность, 
карьерный  рост  и  т.д.),  4  блок  -  семейное  положение  (указываются 
холост/женат/разведен,  замужем/незамужем/разведена,  наличие  детей  и  т.д.),  5  блок  - 

 
 
326 
хобби (указываются  увлечения, интересы, достижения в спорте и т.д.), 6 блок - планы 
на будущее. 
 -  биография-рассказ,  содержащая,  по  сути,  «оглаголенные»  биографические 
данные о первом лице или должностном лице. Биография-рассказ представляет собой 
связный  текст,  разбитый  на  абзацы.  В  отличие  от  биографии-конспекта,  здесь 
присутствуют сказуемые (пришел, окончил, поступил и т.д.) 
 -  биография-повествование,  применяющаяся  преимущественно  в  политической 
сфере.  Акцент  с  дат  в  данном  случае  перемещается       в  сторону  качеств  личности, 
характеристик человека. Этот вид более близок к журналистскому жанру портретного 
очерка,  обычно    сопровождаемый  иконическими  материалами  (фото).  В  биографии-
повествовании можно дать основные положения   программы (если это политический 
лидер). 
Одним  из  интереснейших  способов  создания  биографических  материалов 
является  литературная  биография.  К  сожалению,  эта  форма  преподнесения 
фактического  материала  слабо  распространена,  на  что  есть  вполне  веские  причины: 
рождённый на стыке художественной литературы и научных изысканий, жанр сложен 
для написания, автор должен обладать определённым талантом, сравнимым с талантом 
настоящего писателя.  
Литературная биография - описание важнейших событий жизни реальных людей, 
представляющих  интерес  для  истории  и  культуры,  с  помощью  художественных 
приёмов. 
Литературная биография обладает рядом отличительных особенностей:  
Во-первых,  речь  идёт  о  реально  существовавших  людях,  и  в  этом  заключается 
первое  отличие  этого  жанра  от  прозаического  произведения:  автор  обязан 
неукоснительно  следовать  конкретным  данным,  основываться  на  достоверных 
источниках, если же он начнёт что-то выдумывать, не предупреждая об этом читателя, 
историческая ценность произведения резко упадёт. Когда автору встречаются события, 
данные  о  которых  не  сохранились,  или  данные  о  которых  не  могут  считаться 
достоверными,  он  обычно  предлагает  читателю  свои  предположения,  предварительно 
уведомив его об этом («Было бы логичным предположить…», или  «Мне кажется, что 
он поступил тогда следующим образом…»).  
Во-вторых,  важно  отметить,  что  рассматриваются  в  таком  контексте  именно 
важные  моменты  жизни.  Конечно,  иногда  интересно  почитать  об  обычном  дне 
великого  человека,  но  делать  это  нужно  аккуратно,  так  как  автор  рискует  полностью 
перейти на домыслы, утратив достоверность. 
В-третьих,  литературная  биография  обычно  посвящена  значимым  фигурам. 
Возможно,  жизнь  простого  человека  какой-то  определённой  исторической  эпохи 
представляет интерес, но жизнь людей известных содержит куда меньше белых пятен, 
часто  её  можно  восстановить  практически  до  мельчайших  подробностей.  Более  того, 
она интересна значительно большей читательской аудитории.  
В-четвёртых,  автор  использует  не  сухой  биографический  язык,  а  всё 
многообразие  художественных  приёмов,  наделяя  героя  подчас  такими  качествами, 
которые  не  были  ему  свойственны.  Где  та  грань,  за  которой  художественный  приём 
начинает  посягать  на  реалистичность  –  вопрос  сложный,  требующий  серьёзных 
исследований. Поэтому, часто автор преподносит мысли своего героя в форме догадки. 
При  этом,  литературной  биографии  свойственно  использование  большого  количества 
тропов, благодаря чему повышается не только её ценность как собственно биографии, 
но и как художественного текста. Именно это требует от автора серьёзной подготовки и 
таланта прозаика.  
Хорошим  примером  литературной  биографии  в  казахской  литературе  является 
роман  Мухтара  Ауэзова  «Путь  Абая»  о  жизни  известного  казахского  поэта  Абая 

 
 
327 
Кунанбаева, первая эпопея, написанная на казахском языке и переведенная на многие 
языки  мира.  Роман  соответствует  всем  критериям  хорошо  написанной  литературной 
биографии.  Это  и  изложенные  художественным  языком  реальные  факты  из  жизни 
великого  поэта,  основоположника  казахской  письменной  литературы,  и  развернутая 
панорама полной драматизма и противоречий народной жизни, быта и нравов кочевых 
и  оседлых  степняков  19  века,  национальный  характер  и  духовный  уклад  жизни 
казахского  народа.  Язык  писателя,  стиль  и  структура  повествования  позволяют  нам 
окунуться  в  эпоху  19  столетия,  познакомиться  не  только  с  личными  качествами 
замечательного человека и поэта Абая Кунанбаева, но и с его мудрой бабушкой Зере и 
матерью  Улжан,  девушками  Тогжан  и  Айгерим,  друзьями,  соседями,  добрыми  и 
смелыми людьми. Немецкий писатель и переводчик Альфред Курелла так описал свои 
впечатления от прочтения романа: 
«Степь ожила и пошла на вас, со всем великолепием ее первозданной природы, ее 
жеста и цельными характерами. А какие страсти шекспировские! Вы ощущаете эпоху 
как ни в одном научном исследовании» [1;2]. 
В теории литературоведения не существует чёткой классификации литературных 
биографий.  Можно  предположить,  что  возможна  классификация  по  степени 
достоверности материала, а также по их художественной ценности. Так, жизнеописание 
личности,  написанное  на  основе  многочисленных  документальных  источников, 
является более полным, чем биография человека, о котором сохранилось крайне мало 
информации.  В  целом,  можно  выделить  всего  два  вида  литературных  биографий,  на 
первый взгляд не сильно отличающиеся между собой по характерным признакам: 
-  литературные  биографии,  ставящие  своей  целью  максимально  подробное 
жизнеописание героев, 
-  литературные  биографии  общего  характера,  в  которых  описываемые  события 
должны лишь не противоречить реально имевшим место. 
Однако,  при  кажущейся  схожести,  эти  виды  сильно  отличаются.  Причины 
написания  подобных  произведений  совершенно  разные:  в  первом  случае  это  желание 
создать подробнейшее исследование, украшенное художественным текстом, во втором 
–  произведение  прозаическое,  в  котором  фантазия  автора  ограничена  рамками 
исторических событий.  
Литературные биографии позволяют изящно сочетать художественные приёмы и 
реальные  факты  жизни  известных  людей.  В  результате  происходит  создание 
художественно  ценных  материалов  на  основе  исторических  событий,  благодаря  чему 
обычное  литературное  произведение  превращается,  практически,  в  произведение 
искусства.  Конечно,  это  возможно  только  при  условии,  если  автор  готов  тратить 
огромное  количество  времени  и  сил  на  поиски  и  сопоставление  материалов,  на 
тщательную их обработку, вплетая в канву интересного сюжета.  
 
 
 

жүктеу/скачать 3,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: