Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

 
122
УДК 547.918 
 
ОКИСЛЕНИЕ БЕТУЛИНА КИСЛОРОДОМ ВОЗДУХА 
 
Лежнева М.Ю., Кожанова А.Д. 
(СКГУ им. М.Козыбаева) 
 
 
 
Тритерпеновые  соединения,  обладающие  разнообразными  биологически 
активными  свойствами,  на  сегодняшний  день  являются  актуальной  темой  многих 
научных  исследований.  В  частности,  из  этого  ряда  природных  соединений  выделяют 
тритерпеноид лупанового ряда – бетулин, который в большом количестве содержится в 
бересте березы [1] и обладает широким спектром биологической активности.  
Наличие  в  молекуле  бетулина  реакционноспособных  функциональных  групп 
(первичная  и  вторичная  гидроксильные  группы,  изопропенильная  группировка)  [2] 
позволяет  получать  его  производные,  которые  обладают  более  широким  спектром 
биологической  активности.  В  этом  плане,  особенно  интересны  окисленные 
производные  тритерпенового  спирта,  проявляющие  противоопухолевую  [3]  и  анти-
ВИЧ  –  активность  [4].  Несмотря  на  то,  что  синтезировано  большое  количество 
окисленных  производных  бетулина,  синтетические  возможности  тритерпенового 
спирта далеко не исчерпаны, что говорит о необходимости разработки новых методик 
получения  окисленных  производных  бетулина,  отличающихся  простотой  и 
доступностью исходных реактивов и приводящих к хорошему практическому выходу. 
Наличие  гидроксильных  групп  в  молекуле  бетулина  предполагает  возможность 
его  окисления  кислородом,  согласно  литературным  источникам  [5,6].    Поэтому  в 
качестве  окислительного  реагента  мы  использовали  барботирование  кислородом 
воздуха  под  действием  компрессора.  Реакцию  проводили  в  среде  ледяной  уксусной 
кислоты, обепечивающей полное растворение бетулина. 
Экспериментальная часть 
Контроль  хода  реакции  осуществляли  методом  ТСХ  на  пластинках  «Silyfol»  с 
использованием  растворителя  хлороформ.  ИК-спектры  записывали  на  приборе  ИК-
Фурье-спектрометр ФСМ-1201 в KBr, спектры ЯМР – на приборе Bruker Avancen (400 
МГц).  Растворители очищали и сушили по стандартным методикам. 
Окисление бетулина кислородом воздуха в среде ледяной уксусной кислоты 
В  трехгорлую  колбу,  снабженную  термометром,  обратным  холодильником  и 
отводом  от  компрессора,  загружали  1,1  г  (0,0025  моль)  бетулина  и  64  мл    ледяной 
уксусной кислоты. Нагревали реакционную смесь на колбонагревателе до 55 – 80 
0
С и 
10  минут  продували  кислородом  воздуха.  Реакционную  смесь  выливали  в  колбу  с 
водой,  при  этом  наблюдали  моментальное  образование  белого  хлопьевидного  осадка. 
Фильтровали  осадок  на  воронке  Бюхнера.  Полученный  продукт  промывали 
дистиллированной  водой  до  нейтральной  среды  по  индикатору  –  фенолфталеин.  
Сушили  продукт.  Строение  полученного  соединения  устанавливали  методами  ИК-  и 
1
Н-ЯМР-спектроскопии.  
Результаты и обсуждение 
В  ходе  превращения  была  выделена  смесь  продуктов.  Хроматографическое 
исследование продуктов реакции показало наличие окисленного производного в малых 
количествах.  В  ИК-спектре  (KBr  ν
max
,  см
-1
)  полученного  окисленного  соединения 
 
отмечены  сигналы  невысокой  интенсивности,  доказывающие  наличие  карбонильной 
группы (1715  см
-1
), а также сигналы, характерные для молекулы бетулина, в частности: 

 
123
3400  см
-1
  валентные  колебания  -ОН  группы;  1660  см
-1
  валентные  колебания  двойной 
связи при 20, 29 атомах углерода, а также полосы характерные для ряда лупана: 1195, 
1130, 890 и 730 см
-1 
. 
В  спектре 
1
H-ЯМР,  (δ,  м.д.)  наблюдаются  характерные  сдвиги  протонов  пяти 
метильных  групп  0,77;  0,83;  0,97;  0,99;  1,03;  1,69  (15Н,  5с.,  5СН
3
);  двух  протонов 
гидроксильной группы при С28 - 3,84; 4,25 (2 д., 2Н С
28
Н
2
-ОН); олефиновых протонов 
4,69;  4,59,  свидетельствующих  о  сохранении  двойной  связи  в  молекуле  исходного 
бетулина. О наличии примеси окисленного продукта можно судить по сдвигу протонов 
пяти метильных групп в более длинноволновую область. 
Заключение 
Конверсия  бетулина  реакцией  окисления  бетулина  кислородом  воздуха  в  среде 
ледяной  уксусной  кислоты  оказалась  низкой,  получено  небольшое  количество 
карбонильного  производного.  Для  проведения  данной  реакции  с  высокой  конверсией 
необходимо  ужесточить  условия протекания реакции, в частности использовать более 
высокий температурный режим, и использовать катализаторы. 
 
 
 
Литература: 
1.  Похило Н.Д., Уварова Н.И. Изопреноиды различных видов рода Betula // Химия     природных 
соединений. 1988. №3. С. 325 – 341. 
2.  Кузнецова Б.Н., Левданский В.А., Кузнецова С.А., Когай Т.И. Синтез биологически активных 
тритерпеновых  соединений  на  основе  бетулина  //  Journal  of  Siberian  Federal  University. 
Chemistry 4. 2011. №4. С. 408 – 423. 
3.  E. Pisha, H. Chai, I.S. Lee, T.E. Chagwedera, N.R. Farnsworth, G.A. Cordell, C.W. Beecher, H.H. 
Fong,  A.D.  Kinghorn,  D.M.Brown.  Discovery  of  betulinic  acid  as  a  selective  inhibitor  of  human 
melanoma that functions by induction of apoptosis // Nat. Med. 1995. № 1. Р. 1046-1051. 
4.  I-Chen  Sun,  Hui-Kang  Wang,  Yoshiki  Kashiwada,  Jing-Kang  Shen,  L.  Mark  Cosentino,  Chin-Ho 
Chen,  Li-Ming  Yang,  Kuo-Hsiung  Lee.  Synthesis  and  structure-activity  relationships  of  betulin 
derivatives as anti-HIV Agents // Journal of Medicinal Chemistry. 1998. № 41. P. 4648-4657. 
5.  Ле  Банг  Шон,  Каплун  А.П.,  Шпилевский  А.А.,  Андия-Правдивый  Ю.Э.,  Алексеева  С.Г., 
Григорьев  В.Б.,  Швец  В.И.  Синтез  бетулиновой  кислоты  из  бетулина  и  исследование  ее 
солюбилизации  с  помощью  липосом  //  Биоорганическая  химия.  –  1998.  –  Т.  24.  –  №10.  –  С. 
787-793. 
6.  Коровин  А.В.,  Ткачев  А.В.  Синтез  хиноксалинов,  конденсированных  с  тритерпенами, 
производными урсоловой кислоты и бетулина. Изв. РАН. Сер. Химия, 2001. – № 2. – С. 292-
297. 
 
 
 
УДК 33(2964) 
 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ƏЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ 
ДАМУ БАҒЫТЫ 
 
Мажкенова Г.Е., Куанышов С.С. 
(Қарағанды қаласы Орталық Қазақстан Академиясы) 
 
 
 
ХХI  ғасыр  кез  -  келген  мемлекеттің  ішкі  саясатының  негізгі  бағыттарының  бірі 
əлеуметтік саясат болуы керек екенін дəлелдеді. Əсересе, əлемдік қаржылық дағдарыс 
əрбір елдің экономикалық-əлеуметтік жағдайына əсер еткені белгілі. Əлеуметтік саясат 

 
124
аясында  халықты,  оның  ішінде  көмекке  аса  мұқтаж  адамдар,  асыраушысынан 
айрылған,  мүгедек  жандар,  жетім  балаларды  əлеуметтік  қорғаудың  маңызы  зор. 
Қазақстан Республикасы  Ата Заңында «өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық жəне 
əлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы адам жəне адам 
өмірі,  құқықтары  мен  бостандықтары»  деп  көрсеткен  [1].   Əрине,  əлеуметтік 
мемлекеттің  негізгі  принципі  де  əлеуметтік  саясатты  жүргізіп,  негізгі  функцисы 
əлеуметтік қорғау болып табылады. «Əлеуметтік қорғау –  бұл мұндай қатынастар, яғни 
оның  қамқорлығында  индивидтер  қоғамдағы  өз  позицияларын  сақтауға  мүмкіндіктері 
болады. Əлеуметтік қорғау – саяси немесе əлеуметтік одақты сақтау функциясы» [2]. 
Əлеуметтік  саясатты  жүргізудің  негізгі  мынадай  принциптері  бар:  баға 
көтерілгенде  компенсацияның  түрлі  формаларын  енгізіп  жəне   индексация  жүргізу 
арқылы  халықтың  өмір  деңгейін  қорғау;  ең  кедей  отбасыларға  көмектесу; 
жұмыссыздық жағдайында көмек беру; əлеуметтік сақтандыру саясатын жүзеге асыру; 
мемлекет  есебінен  білім  беру,  денсаулық  сақтау,  қоршаған  ортаны  қорғауды  дамыту, 
мамандандыру бағытында белсенді саясат жүргізу. Жалпы əлеуметтік саясатты жүзеге 
асыру үш кезеңнен тұрады: саясатты қалыптастыру,  оны халыққа тарату жəне оны əр 
адамның  қабылдауы.  Əлеуметтік  саясатты  қалыптастыру  процесіне  түрлі  үкіметтің 
жасаған  бағдарлама,  жобалары  жəне  парламент,  президенттің  бекіткен  заң, 
жарлықтарын тікелей жатқызуымызға болады. Ал енді əр адамның əлеуметтік саясатты 
қабылдауы, ол тікелей екінші кезеңнің жүзеге асуына байланысты өз нəтижесін береді.  
Қаржылық  дағдарыс  жұмыссыздық,  халықтың  тұрмыс  жағдайының  төмендеуі 
секілді  əлеуметтік  мəселелердің  өсуіне  ықпал  етіп,  халықтың  тұрмыс  жағдайына 
тікелей  əсер  етеді.  Осы  тұста  Қазақстанда   мемлекеттік  саясаттың  басым  бағыты  
əлеуметтік  сала  болып  қала  берді.   Əлеуметтік  саясаттың  басым  міндеттері  қоғамдық 
өмірде белгілі бір деңгейде теңдікті қамтамасыз етуді көздейді. 
Қазіргі  таңда  мемлекеттік  əлеуметтік  саясаттың  тиімділігін  арттыру  мақсатында 
келесі проблемаларға маңызды көніл аудару тиіспіз: 
1. Ұжымдық-шарттық қатынастардың жеткілікті дамымауы. Барлық кəсіпорындар 
мен ұйымдардың  16 %  сəл ғана астамы  ұжымдық шарттармен қамтылған. 
2. Өндірістік жарақаттанудың біршама жоғары деңгейінің сақталуы. 
3. Еңбекақы деңгейінің əлі де  біршама төмендігі (əсіресе, бюджеттік салада жəне 
ауылда). 
4. Еңбекақының өсуі мен еңбек өнімділігі қарқынының сəйкессіздігі. 
5. Еңбек заңнамасының бұзылуы. 
Осыған  байланысты,  еңбек  құқықтарының  бұзылуы  қатерін  басқару  министрлік 
жұмысының екінші стартегиялық бағыты болуға тиіс.  
Еуразия  кұрлығындағы  басқа  да  елдер  сияқты  Қазақстан  да   –  еңбек  жəне 
этникалық көші-қонның,  транзиттік жəне заңсыз көші-қон ағындарының айтарлықтай 
өсуінің əсерін бастан кешіруде. 2010 жылдан бастап елімізде көші-қонның оң сальдосы 
сақталып  отыр. 
Ішкі  көші-қонның  жандануы  соңғы  жылдардағы  ерекшелік  болып  табылады. 
Жалпы  еліміз  бойынша  соңғы  бес  жыл  ішінде   бұған  бір  жарым  миллионнан  астам, 
оның  ішінде   1  млн.  астам  ауыл  тұрғындары  қатысқан.  Ішкі  мигранттардың   негізгі 
бөлігі – еңбекке жарамды жастағы адамдар (шамамен 75 %  15-тен 39 жасқа дейінгілер) 
[28].  
Көші-қон  процестерін  жəне   оралмандарды  əлеуметтік  қорғау  жөнінде 
қабылданып жатқан  шараларға қарамастан, көші-қон саласында: 
- ішкі көші-қон процестерінің  бытыраңқы түрде дамуы; 
- шетелдік жұмыс күшін пайдалану тиімділігінің жетіспеушілігі; 
- заңсыз көші-қонның сақталуы; 

 
125
- тарихи отанында оралмандардың  баяу бейімделуі жəне кірігуі  байқалады. 
Осы  проблемаларды  шешу  жəне   кіріктіруді  пайдалану  үшін  көші-қон 
процестерін  басқару министрлік жұмысының үшінші стратегиялық бағыты  болмақ. 
Жоғарыда  аталған  бағыттармен  қатар,  адам  дамуын  жақсарту   шаралары  
əлеуметтік қамсыздандыруды ұйымдастыруды да қамтиды. 
Əлеуметтік  бағытталған  нарықтық  экономикада  əлеуметтік  бағыт  -  өндірісті 
дамыту  есебінде  халықтың  қажеттілігін  неғұрлым  толығымен  қанағаттандыруды 
білдіреді. 
Осыған 
байлынысты 
өндірушілердің 
экономиаклық 
мүдделері 
трансфрамацияға сəйкес өзгеретін жəне өсетін қажеттіліктерді қанағаттандыру арқылы 
жүзеге  асады:  адам  ресурстары,  жеке  тұлғаның  экономикалық  жағдайы,  жаңа 
материалдық  сұранымдардың,  білім  беру,  денсаулық  сақтаудағы,  мəдениеттегі 
мотивтер  мен  ынталандырудың  пайда  болуы,  экономика  субъектілерінің  жаңа 
функцияларының  пайда  болуы.  Бұл  өзгерістер  халықтың  өмір  сапасы  мен  деңгейіне, 
оның экономикалық, демографиялық, мəдени айналасына əсер етеді. 
Қазақстан  Республикасындағы  əлеуметтік  сфераның  құрамдас  бөліктерін 
жетілдірудегі  əлеуметтік саясат: 
Білім  беру.  Білім  беру  сапасын  жақсарту  мақсатында:  білім  беру  сапасын 
бағалаудың  ұлттық  жүйесі  əзірленіп,  енгізіледі;  ауылдық  жерлерде  мектептер  салу 
жөніндегі  инвестициялық  жобалар  іске  асырылады;  білім  беру  ұйымдарын 
лицензиялаудың,  аттестаттау  мен  мемлекеттік  аккредиттеудің  нормативтік-құқықтық 
базасы  мен  технологиясы  жетілдіріледі;  жоғары  кəсіптік  білімі  бар  мамандар 
даярлауда, оқытушылардың білімін арттыруда əрі қайта даярлауда,  бірлескен ғылыми 
зерттеулер жүргізуде халықаралық ынтымақтастық кеңейтіледі;  
Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялды-инновациялық саясатын іске 
асыру  мақсатында:  инновациялық  қызметті  дамыту  үшін  қажетті  мамандықтар  
бойынша  мамандар  даярлау  жүзеге  асырылатын  болады;  жоғары  оқу  орындарында 
ғылыми зерттеулердің тиімділігін арттыру, инвестициялық – инновациялық орталықтар  
құрылатын болады. 
Денсаулық  сақтау.  Ауылдық  денсаулық  сақтауда  перзентханалар,  туберкулезге 
қарсы  жəне  орталық  ауруханалар  салу  жөніндегі  республикалық  инвестициялық 
жобаларды  іске  асыру  көзделеді,  сондай-ақ  республиканың  бірқатар  перспективалы 
жəне  орнақты  аудандарында  ұтқыр  телемедецина  құру  мүмкіндігі  қарастырылатын 
болады. 
Жұмыспен  қамту  жəне  еңбек.  Елдің  еңбек  ресурстарының  кəсіби  даярлығы 
жүйесін  сапалы  жетілдіру,  тиімді  пайдалану,  ішкі  еңбек  нарығын  қорғау    жəне  еңбек 
көші-қоны ағынын реттеу жөніндегі шаралар қабылданатын болады. Қызметкерлердің 
еңбек  жəне  əлеуметтік  құқықтарын  қорғау,  жұмысберушілердің  мүдделерін  ескеру, 
еңбек жағдайларын жақсарту мақсатында Еңбек кодексі, Еңбек қауіпсіздігін жəне оны 
қорғауды қамтамасыз ету бағдарламасы, еңбек қауіпсіздігін  жəне оны қорғау жөніндегі 
салалық нормативтік құқықтық актілер мен заңнамалар əрі қарай жетілдіріледі. 
Еңбек  нарығындағы  жағдай  еңбек  ресурстарының  құрылымымен,  еңбекке 
сұраныстың  икемділігі  жəне  бəсекелестікпен  сипатталады.  Қазіргі  кезде  еңбек 
ресурстарын  жұмысбастылық  түрлері  бойынша  таратылуын  талдауда  (ХЕҰ 
ұсынысымен)  белсенді  жəне  белсенділігі  жоқ  халық,  өз  бетімен  жұмыспен  қамтылған 
жəне жұмыссыздарға топтау қолданылады.  
Халықты  əлеуметтік  қорғау.  Мүгедектерді  əлеуметтік  қорғау  жөніндегі  
нормативтік-құқықтық база жетілдірілетін болады, мүгедектер бойынша деректер банкі 
құрылады,  медициналық-əлеуметтік  сараптама    мен  протездік  –  ортопедиялық  
бұйымдарды  өндіру  жөніндегі  отандық  индустрия    əрі  қарай  дамытылатын  болады. 
Халықтың  жекелеген  санаттарына  əлеуметтік  көмек  көрсетудің  қосымшанысандары 

 
126
дамытылады. Осылайша, кедейлікті енсеру жəне əлеуметтік – демографиялық ахуалды 
жақсарту үшін қажетті жағдайларды жасау мақсатында бір жасқа дейінгі балаға күтім 
көрсету  бойынша  жəрдемақыларды    өсіруді,  ал  перспективада  отбасының  табысына 
қарай  балалар  жəрдемақыларын  төлеуді  қоса  алғанда,  кезең  –кезеңімен  балаларды 
қорғаудың тұтас жүйісін жасау көзделуде.  
Тұрақты  əлеуметтік  дамудың  жүзеге  асыру  механизмінің  қалыптасуына  əсер 
ететін неғұрлым маңызды шарттар арасында келеселерді бөліп көрсетуге болады: 
- стратегиялық ұзақ мерзімді мақсаттарды анықтау жəне əлеуметтік қауіпсіздіктің 
минималды  кепілінің  өңделуіне  сəйкес,  оларды  жүзеге  асыру  үшін  қажетті 
материалдық – қаржылық мүмкіндіктер; 
- əлеуметтік  –  экономикалық  процестің  дамуында  пайда  болатын  əлеуметтік 
қарама-қарсылықтарды шешу; 
- əлеуметтік  сфераның  даму  көрсеткіштерін  қалыптастыру  оларды  қолдану 
деңгейіне сəйкес болуы тиіс; 
- əлеуметтік  даму  механизмдерінің  əдістері  мен  тəсілдері,  стратегиялық  жəне 
тактикалық міндеттерді баланстау мен үйлестіру арқылы жүргізілуі қажет. 
Нарықтық  экономикасы  дамыған    елдердің  тəжірибесі  көрсететіндей,  тұрақты  
əлеуметтік  дамуды  реттеу  механизмдері  əр  мемлекетте  елеулі  ажыратылады.  Бұл 
өзгешілік  халық  тығыздығы,  болып  жатырған    демографиялық  процестер  (туу,  өлім, 
өмір  ұзақтығы),  табиғи  климаттық  жағдайларға,  энергетикалық,  қазіргі  жұмыс 
орындарын  сақтау  мен  құруды  қолдау  үшін  қаржылық  –  инвестициялық    ресурстар 
сяқты көптеген көрсеткіштерге тəуелді. Тұрақты əлеуметтік дамудың кешен шараларын 
–  адам  ресурстарының  ұдайы  өндірісі,  əлеуметтік  инфрақұрылымды,  білім  берудің 
мақсатты  бағдарламаларының орындалуына қаржы-қаражат бөлуді, денсаулық сақтау 
мен  халықты  əлеуметтік  қорғауды,  мəдениетті  дамыту,  тұрғын  құрылысы  мен 
коммуналды  сфераны  кеңейтуді  мемлекеттік  қолдауымен  байланысты.  Əлеуметтік 
сферада аталған міндеттерді шешу стратегиялық жоспарларды қолдану арқылы мүмкін 
болып  табылады.  Бұл  механизмнің  көмегімен  əлеуметтік  проблемаларды  ұлттық 
экономиканың  тиімді  қызмететуімен  өзара  байланыста    шешуге  болады.  Тұрақты 
əлеуметтік  дамудың  стратегиялық  жоспары  елдің  сəйкес  болжамдарын  əзірлеу, 
халықтың  өмір  сапасы  мен  деңгейін  өсіруге  апаратын  əлеуметтік  міндеттерді  шешуді 
қосатын  мақсатты  кешендік,  инноватикалық  жəне  басқа  бағдарламалар  нысанынды 
қарастырылады.  
Қазақстан  Республикасы  Президентінің  "ҚазақстанРеспубликасының  2020  жылға 
дейінгі  Стратегиялық  даму  жоспарында"келесі  мақсаттар  көзделген.  Адам 
ресурстарының  əлеуетін  арттыру  отандық  білім  беру  мен  денсаулық  сактау  жүйесін 
кешенді  жаңғырту  жəне  еңбек  ресурстарын  тиімді  басқару  есебінен  қамтамасыз  етуді 
көздейді. 
Азаматтардың өмір сапасын жақсартуға жəне халыкқа көрсетілетін қызметтердің 
тиімділігін  арттыруға  осы  замағы  əлеуметтік  қорғау  жүйесін  кұру  жəне  елдің  тұрғын 
үй-коммуналдық кешенін жедел жаңғырту жолымен қол жеткізілетін болады. 
Ұлтаралық 
келісімді, 
қауіпсіздікті 
жəне 
халықаралық 
қатынастардың 
тұрақтылығын  қамтамасыз  ету  үшін  күш-жігерді  ішкі  саяси  тұрақтылықты  одан  əрі 
нығайтуға,  ұлттық  қауіпсіздікке  төнетін  қатерлер  мен  сынақтарды  бейтараптандыруға 
жəне қолайлы сыртқы ортаны қалыптастыруға шоғырландыру ұсынылады. 
Мемлекеттің  əлеуметтік  –  экономикалық  дамуы  бұл  оның  өмір  жағдайының 
жақсаруы    деп  түсінуге  болады.  Халықтың  өмір  жағдайы  дегеніміз  адам  өмірінің 
объективті жағдайларын түсінеміз, яғни жұмысбастылық, еңбекақы, орналасу формасы, 
тұрмыс  сипаты,  жанұяның    мүліктік  қамсыздануы,  əлеуметтік  төлемдер  жүйесі    мен  
əлеуметтік  сала  жəне  т.б.    Жалпы  өмір  жағдайды  екі  деңгейге    бөлуге  болады:  жеке 

 
127
тұлғаның  өмір  жағдайы  жəне  қоғамдық  жағдай.  Жеке  тұлға  өмір  жағдайының    негізі 
игілік  болып  табылады.  Игілік  экономикалық,  экономикалық  емес,  материалдық, 
материалдық  емес,сонымен  қатар  жеке,  ұжымдық,  аралас  жəне  қоғамдық  болуы 
мүмкін. Мысалы, Достық қарым-қатынас, жұмыстағы жағымды психологиялық климат,   
отбасыдағы қарым-қатынас жəне т.б. Ал бұл игіліктер  индивидтің өмір жағдайы үшін  
өте маңызды.  
Өмір  жағдайдың  екінші  деңгейі  -  ол  қоғамдық    өмір  жағдай.    Қоғамдық  өмір 
жағдай  туралы    нақты  түсініктеме  жоқ.  Кейбір  ғалымдардың  ойынша  қоғамдық  өмір 
жағдай  -  қоғам  мүшелерінің  экономикалық    өмір  жағдайына  əсер  ететін  кейбір 
адамдардың    көзқарастары.  Мысалға  келтіретін  болсақ,  мемлекеттік  қызметкерлер, 
ғалымдар,  заң  жасаушылар  жəне  т.б.  Ал  басқа  ғалымдардың  көзқарастары  бойынша 
қоғамдық  өмір  жағдай  деп  ол    қоғамды  құрайтын  жеке  тұлғалық  өмір  жағдайының  
жиынтығы.    Жалпы  қоғамдық  өмір    жағдай-  алуан  түрлі    қатынастардан  тұратын  аса 
күрделі əлеуметтік шындық . Олар белгілі бір салаларға бөлінеді: экономикалық сала, 
əлеуметтік сала,  саяси сала жəне рухани сала. 
Қазақстан  Республикасының  іргетасы  қаланғаннан  бері,  оның  экономикасында 
көптеген  өзгерістер  болғаны  анық.  Экономикалық  саясат  кең  ауқымды,  яғни  ол 
көптеген мəселелерді қарастыратын сала болып табылады. Оларды атап өтетін болсақ 
қаржы-несие  жүйесі,  халықтың  тұтыну  рыногы,  мемлекеттегі  инфляциялық, 
инвестициялық жағдайлар жəне т.б. Жалпы  қазіргі кезде мемлекеттің экономикасының 
негізгі  мақсаты  Қазақстанның  халықаралық  бəсекеге  қабiлеттiлiгiн  жəне  ел 
азаматтарының  өмiр  сүру  сапасын  арттыру  үшiн  қолайлы  институционалдық  жəне 
экономикалық жағдай жасауға, экономиканың өсуiнiң жоғары қарқынын жəне бағалар 
тұрақтылығын қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасының іргетасы қаланғаннан бері, 
оның  экономикасында  көптеген  өзгерістер  болғаны  анық.  Экономикалық  саясат  кең 
ауқымды , яғни ол көптеген мəселелерді қарастыратын сала болып табылады. Оларды 
атап  өтетін  болсақ  қаржы-несие  жүйесі,  халықтың  тұтыну  рыногы,  мемлекеттегі 
инфляциялық  , инвестициялық  жағдайлар  жəне  т.б.  Жалпы    қазіргі кезде  мемлекеттің 
экономикасының  негізгі  мақсаты  Қазақстанның  халықаралық  бəсекеге  қабiлеттiлiгiн 
жəне  ел  азаматтарының  өмiр  сүру  сапасын  арттыру  үшiн  қолайлы  институционалдық 
жəне  экономикалық  жағдай  жасауға,  экономиканың  өсуiнiң  жоғары  қарқынын  жəне 
бағалар тұрақтылығын қамтамасыз ету.      
Əлеуметтік  бағытталған  нарықтық  экономикада  əлеуметтік  бағыт  -  өндірісті 
дамыту  есебінде  халықтың  қажеттілігін  неғұрлым  толығымен  қанағаттандыруды 
білдіреді. 
Осыған 
байлынысты 
өндірушілердің 
экономиаклық 
мүдделері 
трансфрамацияға сəйкес өзгеретін жəне өсетін қажеттіліктерді қанағаттандыру арқылы 
жүзеге  асады:  адам  ресурстары,  жеке  тұлғаның  экономикалық  жағдайы,  жаңа 
материалдық  сұранымдардың,  білім  беру,  денсаулық  сақтаудағы,  мəдениеттегі 
мотивтер  мен  ынталандырудың  пайда  болуы,  экономика  субъектілерінің  жаңа 
функцияларының  пайда  болуы.  Бұл  өзгерістер  халықтың  өмір  сапасы  мен  деңгейіне, 
оның экономикалық, демографиялық, мəдени айналасына əсер етеді. 
 
 
 
Əдебиет: 
1.  Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə. Назарбаевтың Қазақстанхалқына 
2.  «Жаңа əлемдегі жаңа Қазақстан» атты жолдауы. 
3.  Қазақстан Республикасының əлеуметтік-экономикалық дамуының индикативтік жоспарларын 
əзірлеу Ережесі. ҚР Актілер жинағы. 2001 ж. №17. 52-60 бетт. 
4.  Қазақстан  Республикасының  үдемелі  индустриалдық-инновациялық  дамуының  2010-2014 
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы  

 
128

жүктеу/скачать 8,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: