Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi

№ 1 (86) 2012
271
Вахталық  әдіспен  істейтін  жұмыс  іссапар  болып  табылмайды.  Ол  Қазақстан  Республикасы 
Еңбек кодексінің 210-213 баптарында көрсетілген. Жалпыға қолданылатын ережелерді қоспағанда, 
оның  ішінде  Қазақстан  Республикасы  Еңбек  кодексінің  басқа  нормаларына  сәйкес  жұмыс  күнінің 
ұзақтығын сақтайтын, ерекше қызмет жағдайы бар жұмыс түрі. Вахталық әдісті іссапардан ажырату 
үшін мынадай өзгешеліктерді білу керек: [2, 29].
Іссапар
Вахталық әдіс
-әдеттегі жұмысынан уақытында шығу;
-арнайы бір тапсырылған қызметтік істі орын-
дау;
-нақты бір мерзімде қызметтік істі орындау;
-арнайы рәсімдеу (бұйрық, іссапар куәлігін беру
 және т.б.);
-іссапар уақытында орташа жалақыны сақтау;
-тәуліктік төлемді беру;
-іссапардың нәтижесі туралы жазбаша баянда-
ма және алдын ала есеп беру.
-тұрақты жұмысқа бару;
-тұрақты еңбек қызметін атқару;
-алдын ала белгіленген тұрақты жұмыс кезеңіне 
график бойынша бару;
-арнайы рәсімдеуді керек етпейді;
-
 
жолда болған уакыты үшін тарифтік 
мөлшерлемемен төлемді өтеу;
-бекітілген тәртіпте вахталық әдіспен 
жұмысқа жалақы және қосымша төлем төлеу;
-жазбаша баяндауды керек етпейді.
 
Вахталық әдіспен жұмыстың ұйымдастырылуын айқындайтын негізгі құжаттардын бірі ретінде 
«Вахталық әдіспен жұмыс жасау» туралы Ережелері  саналады. Бұл құжаттың мазмұнына мыналар 
кіреді:
а) вахталық әдісті пайдалану керектігі туралы түсініктеме;
б) жұмысты ұйымдастыру тәртібі;
в) вахталық жұмыс аумағы;
г) еңбек, демалыс және жұмыс уақытын есептеу тәртібі;
д) еңбекақы, кепілдік және өтемақы төлеудің жүйесін анықтау;
е)әлеуметтік-тұрмыстық  жағдайлар  мен  медициналық  қызмет  көрсетуді  қамтамасыз  ету  тәртібі 
және т.б. көрсетіледі [3, 8].
Вахталық  әдіспен  жұмыстағы  шектеулер  қатарына  заңға  сәйкес  он  сегіз  жасқа  толмаған 
қызметкерлер,  жүкті  әйелдер,  бірінші  және  екінші  топтардағы  мүгедектер  жұмысқа  жіберілмеуін 
жатқызады (ҚРЕК 211 б.).
Нургалиева Е.Н. «Еңбек кодексіне түсініктеме» атты еңбегінде вахталық әдісте еңбек ету, жай еңбек 
жағдайына  қарағанда  қысымы  көп,  жайлы  емес,  сондықтан  да  аталған  санаттағы  қызметкерлерді 
вахталық  әдістегі  жұмысқа  тартуға  болмайды  деп  айтқан.  Өйткені  бұл  жағдайда  қызметкерлердің 
денсаулығы мен өміріне қауіп төнуі өте күрделі шамада болады. Сондай-ақ тәжірибеде әйел адамның 
жүктілігі жұмысқа түскеннен кейін туындауы мүмкін. Ондай жағдайларда ҚРЕК жүкті әйелдердің 
еңбегін реттейтін жалпы ережелер қолданылады (ҚРЕК 191,192,193 б.б.) [4, 373].
Есептік кезең жұмыс уақытын, демалыс уақытын, жұмыс беруші орналасқан немесе жиналатын 
жерден жұмыс орнына дейінгі және одан кері қайту жолының уақытын қамтиды. 
Есептік кезең шегіндегі жұмыс және демалыс уақыттары вахтадағы жұмыс кестесімен реттеледі. 
Қызметкерлер  жұмыс  кестесімен  бір  ай  бекітпес  бұрын  ескертіледі.  Жұмыс  кестесі  бір  жылға 
жасалады. 
Есептік кезең шегіне барлық тынығу уақыттары кіреді. Оларды атап өтетін болсақ:
а) жұмыс уақыты және ауысым кезіндегі үзілістер;
б) күнделікті (кезекаралық) демалыс, апта сайынғы демалыс;
в) мереке күндеріндегі жұмыс;
г) вахтааралық тынығу.
Вахтааралық тынығу дегеніміз – арнайы есептеу бойынша қалыпты жұмыс уақыты ұзақтылығынан 
асатын  жұмысқа  байланысты  есептік  кезеңінде  берілетін,  қосымша  демалыс  күндері.  Аталмыш 
демалыс  вахталық  әдіспен  жұмысты  реттеу  ерекшеліктерінің  бірі  болып  саналады  және  еңбекақы 
немесе тарифтік мөлшерлеме өлшемінде төленеді. 
Ресей Федерациясында вахталық әдіспен жұмыс істейтін қызметкерлердің еңбегін реттеу Ресей 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
272
Федерациясының Еңбек кодексімен реттеледі, оның 47 тарауының 297-302 баптар аралығын қамтиды. 
Қазақстан  Республикасы  Еңбек  кодексінде  вахталық  әдіспен  жұмыс  істеу  ерекшелігі,  қойылатын 
шектеулер, вахта ұзақтығы және жұмыс уақыты мен тынығу уақытын есепке алу баптары берілген. 
Алайда  Қазақстан  Республикасы  Еңбек  кодесінен  Ресей  Федерациясы  еңбек  заңнамасының  бір 
ерекшелігі,  онда  вахталық  әдіспен  жұмыс  істейтін  қызметкерлерге  кепілдік  ретінде  өтемақыларды 
реттейтін  бап  көрсетілген.  Бұл  баптың  кодексте  көрсетілуінің  өзі  жұмыс  берушінің  қызметкер 
алдындағы міндеттерінің орындалуының бір кепілі ретінде көрініс табады. Кепілдік пен өтемақыға 
мысал келтіретін болсақ, вахталық әдіспен жұмыс жасайтын қызметкерлердің жалақысына аудандық 
коэффициент қосылады. Ол территорияларға байланысты берілетін коэффициент еңбек заңнамасы 
мен  басқа  да  еңбектік  құқық  нормаларын  қамтитын  нормативтік  құқықтық  актілермен  реттелінеді 
(РФЕК 302 б.).
ҚР  еңбек  кодексінде  вахтаның  ұзақтығы  күнтізбелік  отыз  күннен  аспауға  тиіс  деп  көрсетілген. 
Ал  Ресей  еңбек  заңнамасында  вахтаның  мерзімі  отыз  күнмен  қоса,  жұмыс  беруші  мен  кәсіподақ  
ұйымының пікірін есепке ала отырып жеке нысандарда вахтаның ұзақтығын үш айға дейін ұзартуға 
мүмкін  делінген.  Бұл  салыстырудың  қорытындысы  ретінде  ҚР  еңбек  заңнамасында  кепілдік  пен 
өтемақыны реттейтін баптың жоқтығын және вахталық әдіспен жұмыс істеу кезінде вахта ұзақтығын 
ұзарту немесе қысқарту туралы қарастырылмағанын ескеруге болады.
Вахталық әдіспен жұмыс істеу кезінде түнгі уақыттағы жұмыс қолданылуы мүмкін. Түнгі уақыттағы 
жұмыс 22 сағаттан бастап таңертеңгі сағат 6-ға дейінгі аралықпен есептеледі. Жалпы есепке алғанда 
сегіз сағат құрайды. Түнгі уақытта да есептік кезең негізіндегі кесте арқылы жұмыс жүргізіледі. Түнгі 
уақыттағы жұмыстың әр уақытына қызметкердің күндік (сағаттық) ставкасы негізге алына отырып, 
кемінде екі есе мөлшерде ақы төлеу қарастырылады. Түнгі уақыт жұмысы үшін, белгіленген жалақының 
ең төменгі мөлшерінен кем болмауы қадағаланады. ҚР еңбек заңнамасы, еңбек және ұжымдық шарт 
тараптарына экономика және басқа да өндіріс салаларының (үздіксіз өндіріс жағдайларында қызметке 
қосымша төлеу) жағдайларын есепке ала отырып, жоғарғы төлемақы бекітуіне мүмкіндік береді [5, 
278]. 
Вахталық  әдіспен  жұмыс  жасайтын  қызметкерлер  үздіксіз  өндірістерде  немесе  өндірістік-
техникалық  жағдайлар  бойынша  немесе  халыққа  ұдайы  үздіксіз  қызмет  ету  қажеттігі  салдарынан 
жұмысты  тоқтату  мүмкін  болмайтын  өндірістерде  істейтін  болса,  демалыс  күндері  жұмыс 
берушінің өкілдерімен келісе отырып қабылданған актілерінде бекітілген ауысымдық кестеге сәйкес 
қызметкерлерге (қызметкерлер тобына) аптаның әр күндері кезекпен беріледі (ҚРЕК 96 б. 5 т.). 
И.Я.  Кисилев  өзінің  «Салыстырмалы  және  халықаралық  еңбек  құқығы»  атты  еңбегінде  түнгі 
уақытты  қамтитын  нормалардың  көбі  №  171  Конвенцияда  қамтылған  деген  [6,  518].  Сонымен 
қатар,  барлық  мемлекеттерде  түнгі  уақытта  жұмыс  жасайтын  қызметкерлердің  денсаулықтарын 
қорғау  мақсатында,  отбасылық  және  қоғамдық  міндеттерін  орындауға  ықпал  жасау,  оларға  кәсіби 
өсуге мүмкіндік беру мен тиісті өтемақыларды төлеуді қамтамасыз ету сияқты жағдайларында түнгі 
еңбектің  ерекшеліктері  талап  ететін  нақты  шараларды  қолдану  міндеті  жүктелген.  Бұл  шараларға 
еңбек қауіпсіздігі мен аналықты қорғау кепілдігі де кіреді.
Өз еңбектерінде А.Г. Аганбегян, Н.К. Байбаков, А.С. Тишенко, Р.Г. Шевальдин вахталық әдіспен 
жұмысты ұйымдастыру түріне ерекше назар аударған. Ал Ресейде вахталық әдісті мұнай-газ саласында 
тәжірибелік аспекті жағынан қолдану түрін В.И. Кривой, П.С. Сапожников, А.Н. Силин, А.Д. Хайтун, 
А.Д. Чудновский зерттеген. Вахталық әдістің қыр-сырын танып білетін ресейлік О.М. Ермилов пен 
В.В. Елгиннің авторлығымен жарыққа шыққан әдебиетте, осы вахталық әдісті екіге бөліп көрсеткен. 
Олар вахталық-экспедициялық және аумақаралық әдістер болып табылады. Вахталық-экспедициялық 
немесе  аумақаралық  әдістердің  тиімді  жағы  болып,  әлеуметтік-экономикалық  инфрақұрылымы 
дамымаған,  тұрақты  тұруға  қолайсыз  аудандарда  үлкен  тұрғылықты  мекендерді  қалыптастыруға 
шығындарды  талап  етпейтін,  ал  қызметкерлер  үшін  үйреншікті  мекен-жайларында  қалыптасқан 
қолайлы жағдайлары сақталатын әдістер саналады. 
Вахталық-экспедициялық әдістің кемшіліктері көптеген еңбек құқығына арналған басылымдарда 
кездеседі. Ол қызметкердің отбасынан ұзақ уақыт алыста болу және жұмыс берушінің қызметкерлерді 
жұмыс  орнына  дейін  жеткізіп  салу  ұйымдастырылуының  болмауы  [7,  182-183].  Вахталық-
экспедициялық  әдістің  экономикалық  тиімділігінен  басқа,  оның  әлеуметтік  қолайлылығын 
да,  адамгершілік  жағдайларын  және  қызметкердің  вахталық  әдіспен  жұмыста  уақытша  ғана 
болатындығына байланысты вахталық қызметкерлерде туындауы мүмкін теріс және тұтынушылық 
қатынастарды ескеру қажет.

№ 1 (86) 2012
273
Біздің  ойымызша  Қазақстан  Республикасының  аумағында  осы  әдістің  екеуі  де  қолданылады. 
Жоғарыда  аталған  мәліметтерді  ескере  отырып,  2009  жылы  Қазақстан  Республикасы  Президенті 
жарлығының негізінде жыл сайын ұйымдастырылатын «Парыз» байқауының гран-при иегері «Торғай-
Петролиум» акционерлік қоғамының вахталық әдіспен жұмыс істейтін қызметкерлерінің еңбектерінің 
реттелуін қарастыру қызығушылығы туды. Аталмыш компанияда бес жүз вахталық қызметкер жұмыс 
жасайды. Компанияда  вахталық- экспедициялық әдіс қолданылады. Есептік кезеңді ескере отырып, әр 
он бес күн сайын қызметкерлер ауысымға шығады. Сонымен қатар кәсіпорын үздіксіз өндіріс ретінде 
вахталық қызметкерлерді түнгі уақыттағы жұмысқа тартуы мүмкін. Кесте бойынша күндізгі уақыт 
күніне 11 сағат болатын болса, түнгі уақыт, заңнамаға сәйкес, сегіз сағатты қамтиды. Өндіріс орнында 
қызметкерлердің тұрмыс-тіршілігін қамтамасыз ететін объектілер бар. Солардың ішінде қызметкерлер 
тынығатын 13 жатахана (корпус), әр бөлмеде екі адамнан орналасады, тамақтанатын 2 асхана, дене 
шынықтыру залы мен дәрігерлік көмек беретін корпус бар. Сондай-ақ вахталық қызметкерлердің өрт 
қауіпсіздігін  қамтамасыз  ететін  күзет  пен  төтенше  жағдайлардан  сақтайтын  нысандар  орналасқан. 
Әр  ауысымаралық  кезеңде  қызметкерлерді  тұрғылықты  жеріне  және  жұмыс  орнына  жеткізетін 
автокөліктер қарастырылған. Бұл орайда вахталық әдіспен жұмыс істейтін қызметкерлердің еңбегін 
реттеу  ерекшелігі,  олардың  тұрғылықты  жерінен  алыс  орналасқан  объектілерде  қызмет  атқару 
жағдайлары мен жұмыс уақытының түнгі және үздіксіз болуын атап айтуға болады. 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1. Трудовое право России: учебник для вузов; под.общ.ред. Е.Б. Хохлова, В.А. Сафонова. - М.: ООО «Юрайт-
Издат», 2008. - 502 б.
2. Дурановская Г. Вахтовый метод организаций работ.// ФБ Главбух.  – 2007. - № 5(36) май. - 29 б.
3. Скала В.И. Некоторые вопросы вахтового метода работы. // Кадры. Труд. Управление в организациях. - 
2010. - №11. - 8 б.
4. Нургалиева Е.Н. // Комментарий к Трудовому кодексу РК. Общая и особенная часть. –Алматы: Жеті Жарғы, 
2009. - 373 б.
5. Уваров В.Н. // Трудовое право Республики Казахстан: Учебник. 2-е изд. – Алматы: Раритет, 2008. -  278 б.
6. И.Я. Кисилев / Сравнительное и международное трудовое право. –М.: Дело,1999.  - 518 б.
7.  Ермилов  О.М.,  Елгин  В.В.  //  Проблемы  устойчивого  развития  крупного  сырьевого  моноотраслевого 
региона на Крайнем Севере. – Новосибирск: Изд СОРАН, 2004. - 182-183 б.
Редакцияға 12.08.2011 қабылданды.
С.А. МАМЕДОВА
«МОДИФИКАЦИЯ ОБРАЗА ДЕРВИША В ХУДОЖЕСТВЕННОМ ТВОРЧЕСТВЕ» 
(НА ОСНОВЕ РОМАНА К. АБДУЛЛЫ «ДОЛИНА КУДЕСНИКОВ»)
Наблюдая    процессы,  происходящие  в  современной    азербайджанской  литературе,  становимся 
свидетелями  связи  с  историческими  корнями  и    одновременного  использования  многочисленных 
современных  элементов  в  известных  произведениях.  Эта  связь  проявляется  в  использовании 
мифологических сюжетов и предоставлении архетипов и образов в современном контексте. 
Я.  Бабаев  отмечал,  что  дервиши  и  миссия  дервишей  занимают  особое  место  и  в  человеческом 
представлении.  «Дервиш»  –  от  фарсидского  означает  «блуждающий  от  двери  к  двери»,  «нищий». 
В  переводе  с  арабского  используется  понятие  «неимущий,  бедняк».  В  суфизме  используются  оба  
указанных понятий. Дервиши – это обладающие чистой душой, далекие от материальных стремлений и 
желаний, свободные от мрака повседневных хотений, беспорочные с морально-нравственной стороны 
и  являющиеся  сторонниками  правды  последователи  с  непорочными  убеждениями.  Проводящие  в 
основном  странствующий  и  убогий  образ  жизни  эти  любители  правды  предпочитают  внутренние 
убеждения внешнему богослужению. Освещающие свою душу божественным светом и проходящие 
через  сталкивающиеся  с  крахом  жизнь  и    потусторонний  мир  дервиши,  в  основном  занимаются 
пропагандой  сектантских  идей.  Верующие  дервиши  предпочитаются  суфисту,  обладающему 
недостаточным, лицемерным и слабым убеждением. Понятие «нищеты» в мировоззрении дервишей 
понимается как отказ от материальных благ и богатств. 
Дервишизм примерно с ХI века начал широко развиваться в Индии, Пакистане, Индонезии, Иране и 
Азербайджане. Постепенно стал формироваться как ветвь суфистской секты. Первоначально дервиши  

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
274
развивались в качестве представителей и пропагандистов различных религиозных сект.  Постепенно, 
странствуя  по  странам,  городам  и  селам,  ведя  отшельнический  образ  жизни,  стали  известны  в 
народе как любители сказок и игр, организующие  сказочные меджлисы. В то же время они носили 
с собой ядовитых змей, играли со скорпионами, показывали игры и представления с ритмическими 
движениями. Представления, демонстрируемые дервишами, назывались переполохом дервишей.   
В средние века существовали суфистские секты. Одной из этих сект была секта мовлавитов. В 
Европе мовлавитов называли «обществом танцующих дервишей». Секта связана с именем Мовлана 
Джалаладдина.  «Мовлана» означает «наш господин, хозяин». Руми считает, что человек лишь путем 
физического  и  нравственного  совершенствования  может    найти  правильную  позицию  в  жизни.  С 
одной стороны он говорит, что любовь заключается не в поведении формальных церемоний, с другой 
стороны, что лишь исполнением медитативных танцев можно приблизиться к богу. 
Являющиеся  способом  молитв  суфистских  сект  эти  церемониальные  танцы  дошли  и  до  нашей 
современности.  Исполнители  этого  танца  отличаются  своеобразной  одеждой  и  танцевальным 
способом.  Каждое  их  движение  обладает  определенным  смыслом.  Дервиши  выходят  на  арену  в 
белом  одеянии.  Лица  прикрывают  черной  накидкой.  На  голову  они  надевают  красные  высокие 
конусообразные  шапки.  В  конце  на  сцену  выходит  Шейх.  «Кружащиеся  дервиши»  танцуют  под 
музыку  со  словами,  принадлежащими  Руми.  Дервиши  постепенно  скидывают  черные  накидки  и 
начинают кружиться. На них бывают надеты широкие белые одеяния.  Постепенно как они кружатся    
подол начинает раскрываться в виде зонта. Правую руку они поднимают к небу, а левую руку держат у 
земли. Это означает, что благословение, которое они получают от  аллаха, с помощью левой руки они 
передают земле. Затем, раскрывают руки как крылья и начинают кружиться. Кружась, обходят всю 
сцену. В конце с остановкой музыки на коленях садятся на землю. Их одеяние имеет мистическую 
особенность. Длинные шапки напоминают надгробный камень, черная накидка  - могилу, белый подол 
– саван. Главный танцор символизирует солнце, а кружащиеся вокруг него прочие танцующие – луну. 
После того, как они кружатся несколько часов, кажется, что это не они, а весь мир кружится вокруг 
них.  В конце символизируют приближение к аллаху. 
С суфистскими дервишами можно было столкнуться среди всех слоев мусульманского общества 
– от бедных до богатых. Суфизм  получил широкий размах в XI веке. Желая чего-нибудь, суфиты 
неоднократно повторяли это. Они говорили, что если человек пожелает чего-то, он добьется этого не 
мистической силой, а бесконечным желанием. После того, как дервиши мовлана кружились несколько 
часов, им казалось, что весь мир кружится вокруг них, меняется пространство сознания, то есть, они 
представляют себя в любой точке мира, даже на других планетах. Вот в чём заключается основная 
суть того, что они кружатся. 
С. Мамедов, изучая образ дервиша, отмечал в книге турецких мифологический слов, что дервиши 
–  это  мифологические  образы,  связанные  с  миром  сказок.  В  сказочной,  легендарной  традиции  он 
носит атрибуты образа шамана, пришедшего из Великого (места) Материнского комплекса. Место 
проживания  дервиша,  отличающегося  маргинальными  качествами,  может  носить  хаотический 
зональный характер. В ряде волшебных сказок в связи с тем, что дервиш представляется как Хызыр, 
светловолосый,  лучезарный  старик,  считается,  что  он  является  созданием,  принадлежащим  иному 
миру.  Иногда  дервиш  прикасаясь  волшебной  палочкой,  приводит    в  нормальное  состояние  героя, 
рожденного в ассиметричном положении. 
В сказках Анадолу  можно столкнуться с дервишами,  одетыми в тулупы, на которых повешены 
различные колокольчики, что явно приближает их к образу гам – шамана. Действительно, ряд важных 
функций, выполняемых шаманом амбивалентной природы,  позднее перешли к образу дервиша.  
То, что исторически дервиши имели большое предпочтение среди туркменского населения Анадолу, 
объясняется их прежней связью со встречами шаманов. В одной из огузнаме Деде Горгуда «Дирсе 
хан огул бугадж хан бойу» жена Дирсе хана говорит, что, чтобы  Аллах послал ей сына, она  сделала 
пожертвование  дервишам  в  черном  одеянии.  В  узбекском  варианте  Бамсы  Бейрак  в  сон  братьев, 
мечтающих о ребенке, приходит один неизвестный дервиш со светлым лицом и заранее оповещает 
им о том, что их желание сбудется. После рождения детей этот дервиш вновь бывает на празднике, 
дает имена новорожденным  девочке и мальчику, обручает их друг с другом. В сказках Анадолу сватом 
Бамсы Бейрака также является дервиш. 
В современной азербайджанской литературе также неоднократно обращались к образу дервиша. 
К. Абдулла в романе «Сехрбазлар дереси» («Долина кудесников ») также использовал образ дервиша. 
Впервые в романе о Белом дервише слышим из разговора Сайях Сехрбаза (Кудесник Сайяха), Хаджа 

№ 1 (86) 2012
275
Ибрагима  и  Караванбаши.  Хаджа  Ибрагим  и  Караванбаши,  приведшие  Чародея  Сайяха  для  того, 
чтобы вызвать дух отца Караванбаши, чтобы убедиться, что он сможет это сделать, проверяют его 
своими вопросами. Они пытаются узнать, где тот живет, и кто был его учителем. Кудесник Сайях дает  
им информацию о том, где он живет, и кто его учитель. Кудесник Сайях говорит: «Моим учителем, 
Ибрагим Ага, является Белый дервиш ал Затинейи из Газиры. Уверен, это имя вам хорошо известно» 
- и здесь Кудесник Сайях  почувствовал то, что Хаджа Ибрагим ага задумал в сердце. 
Затем в романе вновь затрагивается образ Белого дервиша в беседе Чародея Сайяха с Хаджа Ибрагим 
агой. Они говорят о самоубийстве учеников Белого дервиша. Кудесник Сайях  пересказывает Хаджа 
Ибрагим аге свою беседу со злобным и влиятельным членом Великого Религиозного Объединения 
Сеидом Сары. Сеид Сары в скорбном состоянии сообщает Чародею Сайяху о том, что Белый дервиш 
нашел новое тело и вновь вернулся в жизнь. Белый дервиш возродится в долине чародеев. Кудесник 
Сайях  должен  был  найти  и  убить  его.    Кудесник  Сайях    спросил,  как  он  найдет  Белого  дервиша. 
Как только проснется и увидишь его  рядом он тебе скажет: «Добро пожаловать…» А ты должен 
подхватить  его  слово  и  продолжить  так:  «С  благом  пришел».  Хаджа  Ибрагим  хочет  узнать  того 
человека, который принял дух Белого дервиша. Кудесник Сайях спрашивает Хаджа Ибрагима: «А ты 
сам не смог предположить?».
Хаджа Ибрагим ага говорит, что не может предположить, и вдруг он вспоминает Молодого чародея, 
которого он видел в долине чародеев. Впервые Молодой кудесник ему говорит «Добро пожаловать», 
а Хаджа Ибрагим отвечает: «С благом пришел».  Так, в этом разговоре становится ясно то, кто этот 
Белый дервиш. Айдын Талыбзаде, написав вступление к этому роману, отмечал, что «Камал написал 
этот роман в то время, когда он впал в особое состояние. Поэтому, если не жить и не находиться 
в  космосе  этого  состояния,  невозможно  читать  этот  роман:  так  как  есть  волшебство,  есть  чудо». 
Выражение «особое состояние» является  новым филологическим десантом  Камала Абдуллы, и не 
только филологическим. Я бы назвал это философским-культурологическим десантом, вынесенным 
на уровень понятий азербайджанского тюркского языка. В романе указанное состояние принадлежит 
лишь  жильцам  Долины  чародеев  все  жильцы  этой  долины  являются  волшебниками  с  умениями 
дервишей,  йогов,  которые  с  легкостью  переходят  границы  действительности  и  виртуальности  и 
приносят вести из одного мира в другой. «В особом состоянии тихонько отходишь, остаёшься лишь 
ты и твой неудержимый дух, и больше ничего. Мир со всех сторон  вбирается в твое нутро, и ты 
выносишься из времени и пространства» Писатель Анар оценивает «Долину Чародеев» в качестве 
самого сильного произведения автора. «В романе свое отражение нашло  знакомство Камала Абдуллы 
с  Восточным  духом  и  Восточной  философией.  В  книге  раскрываются  вопросы  умения  прощать, 
проблемы борьбы тирании и справедливости. Автор в данной книге уделил место и ранее написанной 
повести «Гарар» (Решение)». Как литературный критик он изучил своеобразный мир Камала Абдуллы, 
мир его воображаемых и реальных героев. «Каждый писатель, создавая произведение, создает в нем 
своеобразный мир. Герои Камала Абдуллы реальны как сама реальная жизнь. Именно эта особенность 
отличает Камала Абдуллу от многих писателей. Произведения Камала Абдуллы играют незаменимую 
роль в направлении формирования художественного вкуса читателей». 
Профессор М. Годжаев отмечает, что данная книга с художественной точки зрения превосходит 
прочие произведения. «Долина Чародеев» является одной их самых моих любимых произведений. 
В  произведении  наряду  с  глубокими  философскими  и  нравственными  проблемами  существует 
сильная образность. Произведение рождает у читателя мифическое влияние. Словно этот миф слился 
с  народного    духа  на  авторское  перо.  Может  быть  этот  миф  возник  лишь  в  подсознании  Камала 
Абдуллы и родился таким образом. В представлении реальных событий даже чувствуется мифология 
и волшебство». 
Современный Азербайджанский  писатель Чингиз Абдуллаев отмечал о К. Абдулле, что будь то в 
научных или в художественных произведениях К.Абдулла приходит навстречу со своими читателями 
своим  новым  словом,  образами  и  открытиями.  Такие  романы  автора,  как  «Ярымчыг  ельязма»  
(Недоконченная рукопись), «Долина чародеев»; пьесы «Унутмага кимсе йох» (Некого забывать), «Рух» 
(Дух), «Бир, ики, бизимки» (Раз, два,  наш); а также многочисленные повести привлекают внимание 
многочисленных читателей своей оригинальностью, новым стилем и полнотой содержания. 

жүктеу/скачать 5,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: