Қазақстан республикасы білім және ғылым

 
 133 
 
5 Эксперименттер жүргізу техникасы   
 
5.1 Жалпы ережелер 
 
Эксперименттік  зерттеулер,  аналитикалық  зерттеулерде  қабылданған 
негізгі  алғышарттардың  дұрыстығын  тексеру,  дірілдік-сейсмикалық  модуль 
параметрлері  мен  кӛрсеткіштерін  бекіту  кезінде  алынған  негізгі  нәтижелердің 
ақиқаттығын  бағалау,  оны  есептеудің  инженерлік  әдістемелерін  жасау  кезінде  
есептік  формулаларға  енетін  тәжірибелік  коэффициенттерді  анықтау 
мақсатында  жүргізілді.  Зерттеудің  басты  ерекшелігі  модульді  қолданудың 
нақты  пайдалану  шарттарына  ұқсайтын  толық  ӛлшемді  стендтерді  пайдалану 
болып  табылады.  Негізгі  ретінде  2-тарауда  сипатталған  дірілдік-сейсмикалық 
модуль сұлбасы пайдаланылады.  Оның жалпы түрі мен құраушы элементтері 
5.1-суретте келтірілген.    
Оның  негізгі  элементтерінің  жұмыс  режимдерінің  аналитикалық 
зерттеулері,  немесе  математикалық  модельдерде  ескерілмеген,  немесе  сол 
әйтпесе  басқа  операцияларды  жеңілдету  үшін  қабылданған  жорамалдар 
кешенімен  жүргізілді.  Гипотезалар  мен  болжалдар  ақиқаттығының  дәрежесін 
эксперименттік  зерттеулер  кезінде  бекітуге  болады,  олар  қабылданған 
жорамалдарды  олардың  маңыздылық  деңгейі  бойынша  бағалауға,  жұмыс 
процестері  ағымының  сипаты  туралы  ұғымдарды  тереңдетуге,  сондай-ақ 
зерттелетін  процестер  мәнін  толықтыратын  және  нақтылайтын  жаңа 
құбылыстарды ашуға мүмкіндік береді [161]. 
Эксперименттердің  негізгі  мақсатына  сәйкес  келесі  мәселелер  шешілуі 
тиіс:   
-  модульдің  орындаушы  органының  шығыс  кӛрсеткіштерінің  жетек 
параметрлеріне тәуелділігін анықтау;   
- 
басқару  органы  параметрлерінің  орындау  органының  шығыс 
кӛрсеткіштеріне әсерін бекіту;   
- параметрлер шамалары  мен олардың ӛзгеру аралықтары бойынша негізгі 
ұсыныстарды бекіту.    
Эксперименттерді 
жүргізуге 
арналған 
модуль 
келесі 
шығыс 
кӛрсеткіштермен  сипатталады:  күш  амплитудасы  –  10  кН,  орын  ауыстыру 
(максимум) амплитудасы – 0,02 м, тербеліс жиілігі – 125 Гц дейін.    
Жалпы  жағдайда    модуль  сұлбасына  жетек,  басқару  органы  және 
орындаушы  орган  кіреді.  Жетек  электр  энергиясын  қозғалыстағы  сұйықтық 
энергиясына түрлендіруге және оны атқару органына беруге арналған. Басқару 
органы  сұйықтық  энергиясын  уақытпен  қайта  үлестіреді.  Орындаушы  орган 
қозғалыстағы  сұйықтық  энергиясын  механикалық  тербелістер  энергиясына 
түрлендіреді және оны әсер ету нысанына береді.   
Жетек  ретінде  техникалық  сипаттамасы  5.1-кестеде  келтірілген,  сериялы 
шығарылатын СНТ-32 сорғы станциясы пайдаланылды.   
 
 
 

 
 134 
 
а) 
 
                                  б)                                                                   в) 
 
 
 г) 
 
а – модульдің жалпы түрі
; б – басқару органы; в – МDGB сейсмика-акустикалық ӛлшеу жүйесі;  
г – 
жетек 
 5.1-сурет – Дірілдік-сейсмикалық модульдің жалпы түрі және құраушы 
элементтері   
  
 

 
 135 
 
5.1 - кесте – СНТ-32 сорғы станциясының техникалық сипаттамасы 
 
Параметр  
Ӛлшеу 
бірлігі 
Шама  
1 Жұмыс сұйықтығының номинал қысымы   
МПА 
32 
2 Қысымды реттеу шектері 
МПА 
2 – 20 
3 Жұмыс сұйықтығының номинал шығыны   
а) бір сорғының жұмысы кезінде   
б) екі сорғының жұмысы кезінде    
л/мин 
 
40 
80 
4 Қоректендіру қысымы 
МПА 
0,45 
5 Қоректендірудің номинал шығыны   
л/мин 
110 
6 Бекітілген қуат 
кВт 
38 
7 Бак сыйымдылығы 
Л 
750 
8 Габариттер: 
а) ұзындығы 
б) ені 
в) биіктігі 
мм 
 
3360 
1060 
750 
9 Масса (жұмыс сұйықтығысыз) 
кг 
2100 
 
Сорғы  станциясының  гидравликалық  сұлбасына  (5.2-сурет)  май  багы, 
сорғы  тобы,  сүзгі  жүйесі,  реттеу  аппаратурасы,  бақылап-ӛлшеу  аппаратурасы, 
апаттық және қосымша гидроаппаратура енеді.   
Сорғы тобы, электр қозғалтқыштардан18 айналысқа келетін екі радиалды- 
плунжерлі сорғылардан 19 тұрады, қоректендіргіш топқа электр қозғалтқыш 9 
және  қоректендіргіш  сорғы  8    кіреді.  Сүзу  жүйесіне:  тӛгу  магистралінде 
орнатылған  үстірт  тазалау  сүзгісі  3  және  қоректендіру  жүйесінде  орнатылған 
қалыпты  тазалау  сүзгісі  24  енеді.  Реттеу  аппаратурасы  реттегіш  14  пен  
кедергіш 16 арқылы  берілген. Реттегіш,  қоректендіру магистралінде сұйықтық 
ағынын ӛзгерту арқылы арынды магистральде қысымның ӛзгеруін қамтамасыз 
етеді,  кедергіш  тӛгу  магистраліне  сұйықтық  ағынын  жартылай  қайта  жіберу 
арқылы 
арынды 
магистральде 
қысымды 
ӛзгертеді. 
Бақылап-ӛлшеу  
аппаратурасы,  станцияның  барлық  жүйелерінде  сұйықтық  қысымын  және 
шығынын  кӛзбен  бақылауға  арналған  манометрлермен,  шығын  ӛлшегішпен 
және  деңгей  ӛлшегішпен  берілген.  Апаттық  гидроаппаратура  станция 
жүйелерін  шектік    қысымнан  асып  кеткенде  сынудан  және  апаттан  қорғауға 
арналған.  Оған  сақтандырғыш  клапан  21,  минимум  шығын  клапаны  15  және 
қайта  жіберу  клапаны  12  кіреді.  Вентильдер  20  станцияның  жеке  желілерін 
жұмысқа қосу немесе сӛндіру мүмкіндігін береді.   
Басқару  органының  негізгі  элементі  УЭГ.С-500  типті  электр 
гидравликалық  күшейткіш    болып  табылады,  ол  Г6-27  типті  импульстар 
генераторынан түсетін электр сигналдарымен басқарылады.    
  
 

 
 136 
 
 
1 
– 
ба
к; 2 
– 
ке
рі к
ла
па
н;
 3 
– 
үс
тірт
 таз
ала
у с
үз
гісі; 4 
– 
кӛз
бе
н де
ңге
й ӛ
лше
гіш;
 5 
– 
де
йге
й ба
қыла
у ре
ле
сі;
 6 
– 
ба
к; 7 
– 
кра
н; 8 
– 
қоре
кт
ен
дір
у с
орғыс
ы; 9 
– 
сүз
гіл
ер блогы; 10 
– 
элект
р қ
оз
ға
лт
қыш; 11 
– 
қыс
ым
 ре
ле
сі;
 12 
– 
қа
йт
а жіберу  клап
ан
ы; 1
3 
–  
ГШ
.1.000 
ги
дроа
кк
ум
улят
ор,  14 
– 
сүз
гіл
ер блогын
 ре
тт
егіш;
 15 
– 
м
ин
им
ум
 шығы
н к
ла
па
ны, 16 
– 
шығы
н ӛлше
гіш;
  17 
– 
м
ан
ом
ет
рле
р; 18 
– 
элект
р 
қоз
ға
лт
қыштар; 19 
–  
ар
ын
ы жоға
ры с
орғыл
ар; 20 
– 
ша
р т
әріз
де
с к
ра
н; 21 
- 
са
қт
ан
дырғы
ш к
ла
па
н; 22 
– 
ко
нус
; 23 
– 
ті
ре
уіш к
ла
па
н; 24 
– 
қа
лып
ты тазарту сүзгі
сі
 
   
5
.2
-с
ур
ет 
–  
С
Н
Т
-3
2 со
рғ
ы
 ста
нц
ияс
ы
ны
ң г
ид
равл
икалы
қ с
ұл
ба
сы
  
 

 
 137 
 
Кіріс    электр  сигналын  пропорционал  және  қуаты  бойынша  күшейтілген 
жұмыс  сұйықтығының  ағынына  түрлендіретін  УЭГ.3Э-320  типті  электр 
гидравликалық  күшейткіш  гидравликалық  орындаушы  механизмді  басқаруға 
арналған.   
Басқару блогымен жинақталған күшейткіш үлестіруші золотник ережелері 
туралы ұқсас электр сигналын (индикация сигналын) беру мүмкіндігіне ие.     
Күшейткіш,  орындаушы  органдардың  жоғары  тез  әрекетін  қамтамасыз 
етуді  талап  ететін  электр  гидравликалық  жүйелерде  (кешендерде) 
қолданылады.   
Күшейткіштің техникалық деректері   
Күшейткіштің негізгі параметрлері мен сипаттамалары: 
-  кіріс  (басқару  блогына  берілетін)  электр  сигналының  ӛзгеру  шектері    – 
минус 5 – 0 – плюс 5 В; 
- күшейткіштің кіріс тізбегінің кедергісі, Ом:  УЭГ.3Э-320 үшін - 60 + 10; 
УЭГ.3Э-320С үшін - 0,9 + 0,3;   
-  күшейткіштің  кіріс  тізбегінің  индукциялығы,  Гн,  УЭГ.3Э-320  үшін  -  2 
аспайды; УЭГ.3Э-320 С үшін – 0,02; 
-  жиілігі (700 + 50( Гц, мА, УЭГ.3Э-320 үшін – 15 аспайды;  УЭГ.3Э-320С 
үшін – 150 осцилляция сигналының тиімді мәні; 
-  жұмыс  ортасы  –  параметрлері:  май  температураларының  жұмыс 
ауқымында  тұтқырлығы  7  бастап  70  мм2/с  дейін;  май  температураларының 
жұмыс  ауқымы  20  бастап  70
0
  С;  тазалығы  МЕСТ  17216-71  бойынша 
сұйықтықтар  жиілігінің  10  класынан  тӛмен  емес,  сүзу  ұсақтығы  –    0,01  мм 
тӛмен емес минерал майлар (одан әрі май); 
-  қоректену  қысымы:  максимум  -  32  МПА  (320  кгс/см2);  минимум  –  1,6 
МПА (16 кгс/см2); 
- басқару қысымы: қоректену қысымы 6,3 МПа (63 кгс/см2) болғанда – 6,3 
МПА (63 кгс/см2);  қысымы 6,3 МПа (63 кгс/см2) дейін болғанда  – қоректену 
қысымына тең;   
- тӛгу желісіндегі қысым (тіреу) қоректену қысымының 3 % артық емес; 
-  күшейткіште  қысым  айырмасы  10  МПа  (100  кгс/см2)  және  шектік 
ауытқуы + 10 % максимум кіріс синалы 320 л/мин болғанда май шығыны; 
-  электрлік  индикация  сигналы  (басқару  блогынан  шығарда)  –    кернеуі 
минус  5  –  0  –  плюс  5  В  тұрақты  ток  сигналы,  электрлік  индикация  сигналы 
мәнінің шектік ауытқуы + 0,6 В; 
-  күй  датчигінің  қоректендіргіш  кернеуі  –  жиілігі  5  бастап  12  кГц  дейін 
айнымалы ток 0 бастап  5 В дейін; 
- күй датчигінен шығарда кернеу сигналының ӛзгеру шектері (105 + 10) мВ 
(тиімді мәні) күй датчигінің кернеуі U = 1 В, жиілігі f = 5 кГц және золотник 
жүрісі  x
з 
= + 1,5 мм болғанда; 
-  күй  датчигі  орамаларының  белсенді  кедергісі,  Ом:  бастапқы  -    50  +  5; 
екіншілік – 120 + 10;  
-  қоректендіру  қысымы  32  МПа  (қоректендіру  қысымы  32  МПа  (320 
кгс/см
2
)  кезінде  кіріс  сигналының  320  ӛзгеру  ауқымында)  болғанда 

 
 138 
 
күшейткіштің  сезбейтін  аймағы    –3  %  аспайды  (күшейткіштің  гидравликалық 
нолі - «ГИМ1» және «ГИМ2» қуыстарында қысым тең болатын золотник күйі);   
-  кіріс  сигналының  ӛзгеру  ауқымынан  бастап  пайызбен  ӛрнектелген 
күшейткіштің шығын сипаттамасының түрленуі - 1 % аспайды;  
-  басқару  қысымы  6,3  МПа  (63  кгс/см
2
)  болғанда  күшейткіштің  басқару 
жүйесі арқылы май шығыны -  8  л/мин (динамикалық режимде басқару жүйесі 
арқылы  қосымша  май  шығыны  пайда  болады,  ол  35  л/мин  шамасына  жетуі 
мүмкін) аспайды; 
-  қоректендіру  қысымы  32  МПа  (320  кгс/см
2
)  және  күшейткіштің 
гидравликалық нолі 14л/мин болғанда жұмыс сұйықтығының золотник арқылы 
шығыны (ағып кетуі); 
-  күшейткіш  шығыны  сипаттамасының  сызықтық  еместігі  –  шығынның 
ӛзгеру ауқымының 10 % аспайды;   
-    кіріс  сигналының  ӛзгеру  ауқымының  пайызымен  ӛрнектелген 
күшейткіштің  гидравликалық  нолінің  дрейфі,  қоректендіру  және  басқару 
қысымының бекітілген шамадан 10 %-ға ӛзгерісі кезінде -1 % аспайды;    май 
температурасының  әрбір  10
0 
С-қа  ӛзгерісі  кезінде  -  1  %;  қоршаған  орта 
температурасының әрбір 10 
0
С ӛзгерісі кезінде - 1 %; 
-    фазалық  ығысуға  сәйкес  келетін  жиілік  900,  кіріс  сигналының  мәндері 
максимумның 20 % және 100 % кезінде кем дегенде 95 Гц және 90 Гц сәйкес;   
-  амплитуда  қиығына  сәйкес  келетін  жиілік  6  дБ,    кіріс  сигналының 
мәндері максимумның 20 % және 100 % кезінде – кем дегенде 160 Гц және 130 
Гц сәйкес; 
-  күшеткіштің  толық  орташа  қызмет  мерзімі  8  жыл.  Күшейткішке 
бекітілген  қызмет  ету  мерзімі  күшейткіште  қысым  айырмасы  10  МПа  (100 
кгс/см
2
)  аспайтын  болса,  кем  дегенде  2  жыл  болуы  керек.  Орташа  және 
бекітілген  қызмет  ету  мерзімін  бақылауды  күшейткіш  шектік  күйге  жеткен 
кезде жүргізеді, ол корпустың механикалық бұзылуымен сипатталады;    
- жұмысқа жарамды күйін қалпына келтірудің орташа уақыты 60 мин; 
- техникалық қызмет кӛрсетудің орташа уақыты - 20 мин; 
-  50000  сағат  техникалық  қызмет  кӛрсетуді  ескергенде,  күшейткіштің 
тоқтап  қалуға  орташа  атқарымы.    Бекітілген  тоқтаусыз  атқарым,  күшейткіште 
10 МПа (100 кгс/см
2
) аспайтын  қысым айырмасы  болғанда 2000 сағаттан кем 
болмауы керек; 
- массасы 9,2 кг (УЭГ.3Э-320) және 18 кг (УЭГ.3Э-320С) аспайды; 
-  габариттік ӛлшемдері 232х150х213 мм аспайды. 
Генератор  шығысында  сигналдардың  келесі  түрлердің  бірі  болады:  
синусоидалық,  үш  бұрышты,  тік  бұрышты,  ара  тәріздес.  Генератор  жиілігінің 
ауқымы  9  ауқым  ішіне  бӛлгенде,  0,001  Гц    -  125  Гц  құрайды.    Генератор 
шығысында кез келген түрдегі сигналдың максимум мәні 5В тең. Күшейткіштің 
жұмыс істеу табалдырығы 100 В тең болуы салдарынан генератордан шығатын 
сигналды  күшейту  үшін  екі  каскадтан  тұратын  УМЭ-100  типті  күшейткіш 
пайдаланылды.  Бірінші каскад - кернеуді, екіншісі қуатты күшейтеді.   
  100  В  кернеуге  дейін  күшейтілген  сигнал  электр  механикалық 
түрлендіргіштің басқарушы орауыштарына түседі, олардың кӛмегімен басқару 

 
 139 
 
органы,  жұмыс  сұйықтығының  арыны  жоғары  магистральдан  орындаушы 
органға берілуін реттейді.    
УЭГ.С-500  конструкциясы  жұмыс  сұйықтығының  арыны  жоғары 
магистральға  (қысым  20  Мпа-ға  дейін)  және  басқару  жүйесіне  (қысым  5  МПа 
дейін)  бір  мезгілде  берілуін  қарастырады.  Осы  талапты  жүзеге  асыру  үшін, 
жоғары қысым магистраліне параллель қосылған шығын реттегіш және арынды 
клапан пайдаланылған.   
Басқару органының техникалық сипаттамасы  5.2-кестеде келтірілген.   
 
 5.2-кесте – Басқару органының техникалық сипаттамасы   
 
 
Құрамды  бӛліктері  мен  олардың  ерекшеліктері,  біріктіріп  және  тәуелсіз 
басқаратын діріл кӛзінің гидравликалық сұлбасын жасаудың екі түрін анықтады 
(5.3 және 5.4-суреттер) [174, 175, 176]. 
Біріктіріп басқаратын діріл кӛзінің әрекет ету принципін келесі реттілікпен 
берейік.  Май  станциясынан  1  шығатын  жұмыс  сұйықтығы  арынды 
магистральға,  одан  әрі  басқару  органының  2  шығар  жеріне    беріледі.    Ағын 
бӛлгіш  4  электр  гидравликалық  күшті  басқаруға  қажетті  шығынмен 
сұйықтықты беруді қамтамасыз етеді.   
Соңғы  сұлбаның  алдын  ала  келтірілгеннен  айырмасы,  электр 
гидравликалық  күшейткішпен  басқаруда  қосымша  жетекті  пайдаланумен 
шектеледі.   Бір жағынан бұл шығу кӛзінің  құрамды бӛліктері жұмысының бір-
біріне ӛзара әсерін болдырмайды, екіншіден  – шығу кӛзінің бекітілген қуатын 
арттырады.    
Реттік 
№№  
Параметр 
Ӛлшеу 
бірлігі 
Шама  
1 
Қоректендіру 
қысымы 
а) максимум 
МПа 
32 
б) минимум 
1,6 
2 
Басқару 
қысымы   
а)  қоректендіру  қысымы 
6,3 дейін болғанда 
 
 
МПа 
Қоректендіру 
қысымна тең 
б)  қоректендіру  қысымы 
6,3 астам болғанда    
 
6,3 
3 
Тӛгу желісіндегі қысым (қоректендіру 
қысымы пайызымен), аспайды 
 
МПа 
 
3 
4 
Шығын  
л/мин 
500-50 
5 
Басқару жүйесі арқылы шығын   
л/мин 
4-5,5 
6 
Жиілік 
Гц 
125 

 
 140 
 
 
 
1 – май станциясы; 2 –басқару органы;   
3 –орындаушы орган;  
4 –ағын бӛлгіш; 5 – редукциялық клапан; 6 –
пневмогидроаккумулятор  
 5.3-сурет – Біріктіріп басқаратын 
орындаушы органның гидравликалық 
сұлбасы  
  
1- май станциясы; 2 –басқару органы;   
3 –орындаушы орган;  4 – 
пневмогидравликалық аккумулятор; 5 – 
басқару жетегі; 6 – гидросорғы;                 
7 – сақтандырғыш клапан
 
 
 5.4-сурет – Тәуелсіз басқаратын 
орындаушы органның 
гидравликалық сұлбасы  
 
 
 
 
Гидрожүйе  сипаттамасына  сәйкес  шығу  кӛзінің  жұмыс  циклі,  бұрын 
аналитикалық  есептеулерде  зерттелген  екі  фазаға  бӛлінуі  мүмкін:  орындаушы 
орган  поршеньдерінің,  жұмыс  сұйықтығы  қысымының  әсерінен  жоғары 
(суретке сәйкес) қозғалысы – тік жүріс; поршеньдердің, сығылатын элементтің 
серпімділік күшінің әсерінен тӛмен орын ауыстыруы – кері жүріс. Осыған орай 
пневмогидравликалық  аккумулятор  бірінші  фазада  разрядталады,  екіншіде  – 
сорғы станция шығынын тұтына отырып, зарядталады.   
Зерттеу  нысанынан  басқа  эксперименттік  кешенге  «Магнитограф  Н067» 
аппаратурасы кешені енеді, оның сұлбасы 5.5-суретте келтірілген.   
Магнитограф  (аппаратура  жинағы)  Н067  (одан  әрі  –  магнитограф) 
жиіліктік-модуляциялық  (ЖМ)  жазбаға  және  ақпаратты  ұқсас  түрде  магниттік 
таспада  шығаруға  арналған  және  сыртқы  ортаның  келесі  жағдайларында 
қоңыржай және суық  макроклиматты аудандарда жұмыс істейді.   
Негізгі техникалық деректер мен сипаттамалар:   
- арналар саны 7; 
- 12,7 мм, И4404-12 типті магниттік таспа; 
- магниттік таспаның қозғалыс жылдамдығы:  0,05; 0,09; 0,2; 0,4; 0,76; 1,52 
м/с; 
- магниттік таспа жылдамдығына және жолағына (І немесе ІІ) байланысты 
жазылатын  және  шығарылатын  сигналдар  жиілігінің  ауқымы  5.3-кестеде 
келтірілген шамаларға сәйкес келуі керек.   
ЖМ  арналардың  амплитудалық-жиіліктік  сипаттамаларының  (АЖС) 
бірқалыпты  еместігі  І  жолақ  үшін  -  2,5  дб-дан  және  ІІ  жолақ  үшін  2  дб-дан 
артық болмауы керек.   
ЖМ  арнасының  динамикалық  ауқымы  магниттік  таспа  жылдамдығына, 
режиміне және жолағына байланысты 5.4-кестеде кӛрсетілген шамалардан кем 
болмауы керек.   
 

 
 141 
 
 5.3-кесте 
 
Магниттік таспа 
жылдамдығы, м/с 
 
0,05 
0,09 
0,2 
0,4 
0,76 
1,52 
Жазылатын 
және 
шығарылатын  сигнал-дар 
жиіліктерінің ауқымы 
  I 
жолақ 
  II 
жолақ 
0-1,25 
 
0-0,625 
0-2,5 
 
0-1,25 
0-5 
 
0-2,5 
0-10 
 
0-5 
0-20 
 
0-10 
0-40 
 
0-20 
Жылдамдық 
құбы-
лысының  коэффициенті, 
аспайды,    % 
 
0,5 
0,4 
0,3 
0,25 
0,2 
0,2 
 
 5.4-кесте 
 
Магниттік таспа 
жыл-дамдығы, 
м/с 
Динамикалық ауқым 
  I жолақ 
  II жолақ 
компенсациясыз 
компенса-
циямен 
компенсациясыз 
компенса-
циямен 
0,05 
35 
37 
37 
40 
0,09 
37 
39 
40 
45 
0,2 
40 
42 
42 
46 
0,4 
41 
43 
43 
46 
0,76 
43 
45 
44 
47 
1,52 
43 
45 
44 
47 
 
Жиілік  модуляциясы  тереңдігін  тудыратын  ЖМ-арнаның  шығыс  сигналы   
40 %, кіріс ауыстырып-қосқыш күйіне байланысты   + 2 % дәлдікпен + 0,1 + 0,5; 
+ 1; + 5; + 10 В тең. 
ЖМ-арнаның  кіріс  кедергісі  100  кем  болмауы,  кіріс  сыйымдылығы  100 
артық болмауы керек.   
Кіріс  сигналы  +  0,1;  +  0,5;  +  1;  +  5;  +  10  В  болғанда,  ЖМ-арнаның 
максимум шығыс сигналы 1 кг жүк кедергісіне + (1 + 0,05) В кем емес.   
ЖМ-арнаның шығыс кедергісі 10 аспайды.   
ЖМ –арнаның амплитудалық сипаттамасының сызықтық еместігі тұрақты 
ток бойынша 1,5 % артық болмауы керек.   
ЖМ-арнаның үйлесімділік бұрмалау коэффициенті ІІ жолақ үшін  2 %-дан 
және І жолақ үшін 2,5 %-дан артық болмауы керек.   
ПЗ  арнасы  бойынша  жазылатын  сигналдар  жиілігінің  ауқымы  5.5-кестеге 
сәйкес келуі керек.   
 
  5.5-кесте 
 
Магниттік таспа 
жылдамдығы, м/с 
0,05 
0,09 
0,2 
0,4 
0,76 
1,52 
Жиіліктер ауқымы  
0,3-3,125  0,3-6,25  0,3-12,5 
0,3-25 
0,3-50 
0,3-100 

 
 142 
 
 
 
 
 
 5.5-сурет – НО67 магнитографының жалпы түрі және принциптік сұлбасы 
 
Берілетін желіні 
басқару сұлбасы 
Таспалы созылыңқы 
механизм 
МТ кернеу датчигі     
Қабылдау желісін 
басқару сұлбасы 
Жазбаны блокадалау 
сұлбасы 
Автотоқтату сұлбасы 
Жетекші қозғалтқыш-
ты басқару сұлбасы 
Алдын ала 
күшейткіш 
Қабылдау желісі 
Беретін желі 
Ведущий  
узел 
Авто- 
тоқта-
ту 
ГЗ 
ГВ 
Сӛзбен қатар жүру  
блогы 
  ЛПМ басқару 
сұлбасы 
Басқару пульті   
«Жазба бастары 
сигналы 
«Алдын ала күшейт-
кіштер сигналы 
«Қоректену» 
«Басқару сигналы» 
Жазба арналары 
Бақылау блогы 
Жаңғырту 
арналары 
Қоректену блогы 

 
 143 
 
ПЗ  арнасы  АЖС  бірқалыпты  еместігі  6  дб  аспайды  (берілген 
магнитографтың ПЗ арнасының платалары №1 арнада орнатылған).   
ПЗ арнасының динамикалық ауқымы 27 дб кем болмауы керек (№ 1 арна). 
Магнитограф кернеуі (24 +  2,4) В айнымалы ток желісінен қоректенуі тиіс.    
Тұтынатын қуаты 200 В артық болмауы керек.   
 Магнитографтың габариттік ӛлшемдері, мм: 650х365х355. 
Массасы 46 кг аспайды. 
Жұмыс  сұйықтығы  қысымының  ӛзгерісін  тіркеу,  ӛлшеу  ауқымы  0  -  2,5 
МПа  және  0  -  25  МПа  болатын  ТДД  типті  тензометрлік  қысым  датчиктері 
арқылы жүргізіледі.  Орындаушы орган поршеньдерінің үдеуі "Брюль и Кьерр" 
фирмасы аспаптарымен бекітіледі [128]. 
 
5.6-кесте  –  Арынды  магистраль  сұйықтығының  μ
ж 
гидравликалық 
қаттылығы мен келтірілген массасы коэффициенттерінің шамасы  * 
 
Диаметр, 
d,  мм 
Ұзындығы, L, м 
1 
10 
20 
30 
40 
50 
12 
7
,
0
8
,
5
 
55
,
6
9
,
2
 
1
,
13
5
,
1
 
65
,
19
05
,
1
 
2
,
26
65
,
0
 
75
,
32
43
,
0
 
16 
4
,
0
82
,
4
 
68
,
3
61
,
2
 
36
,
7
41
,
1
 
04
,
11
87
,
0
 
72
,
14
52
,
0
 
4
,
18
33
,
0
 
20 
25
,
0
11
,
4
 
35
,
2
21
,
2
 
7
,
4
1
,
1
 
05
,
7
61
,
0
 
4
,
9
32
,
0
 
75
,
11
23
,
0
 
25 
15
,
0
43
,
3
 
47
,
1
8
,
1
 
94
,
2
9
,
0
 
41
,
4
48
,
0
 
88
,
5
24
,
0
 
35
,
7
12
,
0
 
* 
5
ж
11
м
/
Н
,
10
Сr


. 
 
 5.7-кесте – Эквиваленттік серіппе қаттылығы коэффициентінің шамалары    
С
Н
 · 10
7
, Н/м 
 
Диаметр, 
d,  мм 
Ұзындығы, L, м 
1 
10 
20 
30 
40 
50 
12 
8,35 
4,18 
2,16 
1,51 
0,94 
0,62 
16 
12,33 
6,7 
3,61 
2,23 
1,03 
0,84 
20 
16,44 
8,84 
4,4 
2,44 
1,28 
0,92 
25 
21,43 
11,25 
5,63 
3,0 
1,5 
0,75 
  
Стенд  кең  шектерде  арынды  магистраль  сұйықтығының  (5.6-кесте) 
гидравликалық қаттылығы мен келтірілген массасы коэффициенттерін, сондай-
ақ эквиваленттік серіппе қаттылығының коэффициенті (5.7-кесте) және кедергі 
күштерінің коэффициентін (5.8-сурет) реттеуге мүмкіндік береді.   
Эксперименттер  жүргізу  процесінде  қысым  датчиктерді  үш  нүктеге 
орналастырады,  оларда  сұйықтық  қысымы  орындаушы  органның  тұтастай: 
арынды  магистральде  басқару  органының  алдында;  басқару  органын 

 
 144 
 
орындаушы  органмен  жалғайтын  магистральде;  тӛгу  магистралінде  жұмыс 
режимін  анағұрлым  толық  сипаттайды.  Әрбір  датчиктен  берілетін  сигнал 
күшейткіштің сәйкес арнасына түседі де, уақыт аралығын бір мезгілде белгілей 
отырып, магнитограф үлдіріне жазылады.   
 
5.8-кесте    –  F
тр
  күштерінің  және  кедергі  күштері  коэффициентінің 
шамалары К
С
* 
 
Элементтер 
саны   
Қысым, МПА 
5 
10 
15 
20 
1 
16
,
0
1570
 
24
,
0
2390
 
33
,
0
3210
 
41
,
0
4030
 
2 
24
,
0
2320
 
32
,
0
3140
 
4
,
0
3960
 
49
,
0
4780
 
3 
31
,
0
3070
 
4
,
0
3830
 
48
,
0
4710
 
56
,
0
5530
 
* 
Н
,
К
F
С
тр
. 
 
Бір  мезгілде  серпімді  элементпен  жанасатын  тірек  плитаның  тербелісіне, 
кӛрсеткіштерін магниттік таспаға бір мезгілде жазу арқылы ӛлшеу жүргізіледі.   
Зерттелетін  параметрлерді  жазу  әдістемесінің  негізіне  келесі  ережелер 
қойылған:   
1.  Параметрлерінің  бірін  ӛлшеу  кезінде  басқалары,  ӛзгеретіндермен 
қиылыса байланысқан шамалардан басқасы, тұрақты болып қалады.   
2.  Тәжірибені  жазу  орындаушы  орган  мен  жетек  жұмысының  бекітілген 
режимі  кезінде  жүргізіледі.  Бір  тәжірибеде  кадрлар  жазбасына  кем  дегенде  п 
цикл  енуі  тиіс,  олардың  саны  жүзеге  асыру  түріне  байланысты.  Жазылатын 
параметрлердің 
детерминделген 
функционалдық 
байланысы 
кезінде 
тәжірибелер  саны,  жұмыс  процесі  сипатының  қатаң  бір  мәнділігін  анықтауға 
жеткілікті 10-11 циклға дейін шектелген.    
 Осциллографтау 
кезінде 
қысым: 
арынды 
магистральде 
(Р
Н
),
 
гидроцилиндрлердің поршеньді  қуысында (Р
Р
)
 
және тӛгіндіде (Р
Сл
) жазылады. 
Тәжірибе  жүргізген  кезде  басқарушы  сигналдың 

  жиілігі,  оның  түрлі,  атап 
айтсақ: тік бұрышты, үш бұрышты және синусоидалық пішіні кезінде 1 бастап 
125 Гц дейін ӛзгереді.      
Бұрын кӛрсетілгендей, импульс генераторы тағы да ара тәріздес түр беруге 
мүмкіндік  береді.  Аналитикалық  зерттеулер,  әрбір  пішін  үшін  жүргізілетін 
бекіту  тәжірибелері  сияқты,  осындай  пішін  кезінде  басқару  органының  да, 
сондай-ақ орындаушы механизмінің де жұмыс режимі біршама тұрақсыз екенін 
кӛрсетті.  Осының  салдарынан  одан  арғы  экспериментте  ара  тәріздес  түрі 
пайдаланылмады.   
Бейнеленген  сигналдарды  тіркеу  үшін  «Пракла-Сейсмос»  (Германия) 
фирмасының МDGB сейсмикалық ӛлшеу жүйесі пайдаланылады.   

 
 145 
 
Оның  әзірлемесі  негізіне  «Серсель»  (Франция)  фирмасы  ӛндірісінің  SN-
338 HR далалық сейсмикалық-барлау станциясы салынған. «Серсель» фирмасы 
арнайы осы мақсат үшін жиіліктерді 500 Гц дейін тіркеу мүмкіндігін кеңейтті.      
SN-338  HR  сейсмикалық  барлау  станциясынан  МDGB  жүйесіне  екі  аналогтық 
модуль  (1  және  2  күшейткіштер),  бақылау  модулі  (логикалық  блок)  және 
цифрлы  магнитофон  енді.  Қалған  блоктар:  кіріс  блогы,  ультракүлгін 
осциллограф,  қорғаныш  газымен  басқару  және  станцияның  тұтастай 
жарылыстан қорғалғандығын бақылау блогы, сонымен қатар қажетті қосымша 
жабдық  (геофондар,  жарылыс  машинкасы,  дешифратор,  сейсмикалық  бұрым, 
телефон  байланысы,  блоктарды  қосудың  кабельдік  жүйесі)  «Пракла-Сейсмос» 
фирмасы дайындаған. Ол арқылы станция блоктарын жоғары категориялы және 
кенеттен  газ  шығару  қаупіндегі  шахталарда    жұмыс  істеу  үшін  жарылыстан 
қорғау  жүзеге асырылды және қамтамасыз етілді.    
 МакҒЗИ 
институтының  қорытындысы  бойынша  МDGB  жүйесі 
жарылыстан  қорғау  деңгейі  бойынша  РП  атқаруға  жатқызылды.  КСРО 
Госгортехнадзор  10.07.84  ж  №  03-20/116  және  29.05.86ж.  №03-01-40/165 
хатымен  МDGB  жүйесін  газ,  метан  және  шаң  жағынан  қауіпті,  оның  ішінде 
жоғары категориялы шахталарда қолдануға рұқсат берді [19]. 
 
5.9-кестеде МDGB жүйесінің техникалық сипаттамасы келтірілген.    
 
 5.9-кесте –  МDGB жүйесінің техникалық сипаттамасы 
 
Реттік 
№ 
Техникалық сипаттамалары 
МDGB 
1 
 Сейсмикалық арналар саны   
24 
2 
Уақыт бойынша кванттау аралығы, м/сек 
0,5; 1,0; 2,0 
3 
Жиіліктік ауқым, Гц 
20-500 
4 
Түрлендіргіш разрядтарының саны, А-К 
14+ белгі 
5 
Күшейткіш ауқымы, дБ 
126 
6 
Күшейткішті реттеу тәсілі   
сызықтық, МАРУ, ПРУ 
7 
Жазба кезінде сүзу   
ФВИ; 
ФНЧ; 
сүзгі-
тығын 
8 
Магниттік жазба форматы 
SEG-В 
9 
Жазба жолдарының саны   
9 
10 
Таспа ені, мм 
12,7 
11 
Бір кассетаға жазу саны 1 с-тан (3с-тан) 
70/40) 
12 
 Операторлар арасындағы байланыс типі 
Телефондық 
13 
Тербелістер тудыру тәсілі   
Жарылыс, дірілдік   
14 
Қоректену  бойынша  тұтынатын  энергия, 
кВт.сағ 
400 
 
  5.6-суретте  МDGB  цифрлы  сейсмика  тіркеу  жүйесінің  блок-сұлбасы 
келтірілген.    Барлық  блоктардың  қолданар  орны  және  олардың  мүмкіндіктері 
тӛменде мазмұндалады.   

 
 146 
 
 
Блок питания
Входной блок
Блок мощности
Магнитофон
Камера
Усилитель-1
Логический 
блок
Батарея
12 в
Блок управления
газом
Усилитель-2
от геофонов
127 в
 
 
 5.6-сурет  – МDGB цифрлы ӛлшеу сейсмикалық жүйесінің  
блок-сұлбасы   
 

жүктеу/скачать 11,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: