Қазақстан Республикасы Біпім жэне ғылым министрлігі Ғылым комитетінің
жүктеу/скачать 3,8 Mb. Pdf көрінісі
|
' Қазақ тарихы .V j ; і (102), мамыр-маусым. 2010 МЕКТЕП -
БІЛІМ ОРЦАСЫ БІЛІКТІ БАСШЫ БАСҚАРҒАН МЕКТЕП Роза СӘ УЕН О ВА , КР Оқу ағарту ісініц үзлііі, әдіскер-үетаз. Ғ.нбсктсгі ерлігі үшін чслалініц исгсрі. тарих пані мүғалімі
, сара үапал керек халыкқа ІЛэкірт уіиін түсіп шығар «тамүққа» Ж. Баласағұн. Жанна М ырзақасы мова енбек жолын 1985
жылы Ллматы облысы. Аксу ауданындагы озі
тэмамдаган Абай атындагы орта мектептін оку- гәрбие бөлімінін меңгерушілігінен бстап, кейін сонда 10 жыл мсктсіт директоры, 2 жыл аудан әкі- міпіц орыпбасары кызметтерін аткарлы. Одан соц Апматыда Жетісу аудандык білім бөлімінің бас маманы. № 137 казак орта мсктебіиіц оқу ісіиіц менгерушісі болып кызмет жасаған. О сынын бар- лы гы
да үйымдастырутпылық талапты қажст етслі. Адам талап коюды ец бірінші озінеп бастағаиы жон. Осыны ұстанатын Жанна Байғаликызы: «Егер қыш ет іңіз бала тәрбиссіне, ұрпақ бояашағына арналса. онда мен de, сіз де қогам алдында жауапты адамбыз» - дейді. Бұл - оны н өмірлік кагидасы. 2006 жылдын гамыз айынан бастап Алматы каласы Бостандык ауданындағы J4l> 146 жалпы білім бсрстін мектептін директоры болып кызмет аткарып келеді. Онын мектеп ужымына койған неіізіі талаптары:
Жанна Байғаликызы 2007-2008 оку жылында мектентік тсхникалык базасын ныгайтуга ерек-ше көніл белді Казіргі заман галабына сай мектептін барлык кабинеттері одістемелік күрал-жабдық- тармен. теледидар, компьютер, интерактивтік так- талар жане мулътимедиялык техника түрлерімен, биология, ф изика кабинеттсрі лабораториялык- практикалык кондыргылармен толы к жабдыкталлы. Парталар. такталар жана талапка сай. Сондай-ак. 2 спорт залы ж эне спорт алацы, волейбол, бас кетбол аланлары, балалар жэне эскери аланлар толык жабдыкталып іскс косыллы. Мсктсптс сонғы техникалык үлгімеи жабдыкталған кітапхана жәие мейрамхана үлгісіндегі асхана бар. М ектеп асханасы кала мектептері арасы нлағы жарыста «А.іматы
н ггы ж еңіске ие болды, Мектеп кітапханасы компьютерлік техникамен толык жабдыкталған. Кітапханада оку әдсбиеттері коры ны ң сапасы мемлекетгік нормамеи стандартка сай. оку багдарламасынын одістемелік окмтылу талабына сәйкестендірілген. Барлык сыныптарда окулыкгар жеткілікті лорежеде. Кітапхана менгерутнісі Ж анар Шынгозова мектеп окушылары мен үстатдарға үнемі косымша әдебн-мәдени кітаптармеп журнал, газет материал- дармен көмектесіп отырады. Кітапхана үнемі оку- шылар, ата-аналар жоне мүгалімдер кауымымен тығыз баиланыста әртүрлі жүмыстар: дисггуттар, конференниялар. лекииялар әткізеді. Қазіргі кезде үжымла барлығы 66 педагог маман кызмет істейді. О нын жоғары білшлісі: ЬО, орта білтдісі - 3. бітірмеге.ндер — 3 . Жогары санаттысы — 32 %, / санатты - 29 %. / / санатты — 26 %. Мектептегі оқушылар саны — 76/. «К Р Білім беру ісінің үздііі» - белгісіиіи иегері. тарих пәнінін мұғалімі, әдіскер-үстаі Роза Сәуенова. Онын ^Қазақсти/і тарихы, идим және қоғам, межіекеттік қукық негһдері пэпдерін оқытуОагы ге- тэжірибесі» жскс кітапша болып шыкты. 2005-2009 жылдар аралыгында жыл сайын «Калақстан тары хын оқытудагы гдістемелік және дидактикалык, қу- рал» 9-сы ны пка ж әнс 11-сыныптарга арналын жеке авторлык кітап шығарды. С ондай-ак жана буын окулыгы бойынш а бірнеше 9,10.11-сыныптарға арналган тест кұралынын айторы. Математика поні мүгалімі Ж анар Кіршібаева
атты косымша күралдыц жәнс К.Әбдіканова «География пэні боиыніиа ҮЬТ дайындалуға арналган» косымша қүралдьщ. Орынша Оженова « ! 1-сыныпка арчалған фишка пәні бойынша mecm тапсырмалары жинағының» күрастырушылары. Газет, журнал бст- тсрінс өз іс-төжірибелерін макала есебінде жазыи жүрген ұстаздар бар. О лартарих пәнінін мүғапімдері: Р.Сәуенова, А.Үсенова, К.Камысбаева, О .Әженова ж әис бастауыш сынын \*үғалімдсрі Г.Сүйіндікова. Г.Ддуітбскова, Б.Тө.іепбаева, к азак t l t i жәнс әдсбиет ппнінін чгүгалімі А .Бахина, О .Ьайзақова және
С.Смағүлова 2008-2009 оку жылында казак гілі және әдебиет пәні боИынша жыл мүғалімі сайысына 11 .Y" 3 (102), мамыр-маусым, 2010 каты сы п III оры н алы п, д ип лом м ен м арапатталы п ж ецім иаз атанды С оны м ен катар коптегсн м ектеп үстаздары е з іс-тож ірибелерін баспа беттерінле жариялауда. М ектеп директоры Ж анна Байғалиқызы жоне оку iciiiiii мецгеруш ілері Ш ы пар Ұтжапова, М айра Серікбаева б а с ш ы л ы ш м е н биы лғы ж ан а оку ж ы лы нла білім беруді ж ан аш а үйы м дасты руды н басты
м ін дет-м аксаггары п ж әп е
атқары латы н к ы м е г т е р д і ан ы ктан педагоги каты к кенесте бскітті. М ектептін баскару ж үйесі ж ана тапапка сай оігсртіллі. О ку-тәрби е ж ү м м см н ы ң әдістемелік орталы ктары құры лды , білім беру ж үйесіндс пәндер бірнеш е бағыттарға жіктслді.
.? Математика — жаратыіыстану багыты; 4. Өнер, енбек, дене тэрбиесі бағыты; Баскару ж ән е білім беру ж үйесінін бүлай жіктелуі мүғалімдердің өз білім дсрін кәтсруіне ш ы ғарм аш ы льтқ ізлепіс ж үм ы стары н жүйелі ж үрпзуіне о зат тәж ірибені таратуға өзара иікір алмасуьтна ы кпал етеді. М ектеп үжымьт д и р ек то рд ы ц үсы н ы сы б о й ы н ш а м ектептің оку-тәрбие ісінде оқуш ы ларға саналы білім беру, о н ы ң денгейін котеру м әселесін биы лғы оку ж ы лы нда яғни. 2009-2010 ж ылъш «Сапалы білім беру жылы* деп белгіледі. О н ы н себ еб і: Оркениетілік- ке же телер білім ордаларынын ен қузырлысы, когам алдында жауапкерш ілігі de моя, біяімнін Out may козі — мектеп. Ьаланың санасын оятар, саналы, Oman суіігіш азам am болуга қалыптастырар ситын уя мектептің, мыцдаған балаларды білім нарімен сусындатитын устаздардың еңбегі өлиіеусіз. М үғалімдердін біліктілі- гімен гана м ектеп тін б агасы мен беделі де артатүседі. Ө ркени етілік табалды ры ғы н аттағап м ем лекетке нағы збілім ді. іскер м ұғалім деркерек. Казіргі кезенде іскербасш ы м ұгалім дердіңбілім інж етілдір>;дснгсйін котеру м әселесін біріпш і кезекте к о й ы п отыр. М ектеп үстаздары үнемі қ ал ал ы к білім жетімліру ж әп е кайтадаярлау институты тар ап ы н ан жүргізілген сем и нарлар мен куретарға үиемі каты стырьиіалы. М сктсптің тәж ірибелі ұстаздары курстар
мен сем инарларда аш ы к сабактар бсріп. тәрбие жү- м ы стары н жүрі ізеді О лар: А.Ж амбығул, тарих пәпі б о й ы н ш а Р.Сәуенова, А.Үсенова, Қ.Қ амыебаева, ка так гілі меи әлебиеті пәні б о и ы н ш а С .С чағүлова, А .Бахина, О .Б ай закова, м атем аіи к а пәні бойы н ш а Г.Байгазмсва, Н .К арабекова. ф и зи к а пәні бойы н ш а О .Ә ж енова. орыс тілі поні б о й ы н ш а Г.Ж ангірбаева, ағы лш ы н пәні бо й ы н ш а Г.Суханберлина, геог раф ия
поні бо й ы н ш а К.Әбдіханова, бастауыш сы н ы п мүғалімдері: Г.Сүйіндікова, Г.Дэуітбекова, Б.Толепбаева, М .ІД нкенова, А .Н ірмантаева, т.б. М ектеп мүгалімдері М .Ж анпейісованың «Модельдік оқыту технологиясы», Ж .Қ араевты н «Ленгеилік саралап оқыту технологиясы» ж ән с казіргі галап 42
б о й ы и ш а сабакгары нда ж анаш а әдіс-тәсілдерді үнемі пайдаланады . С оны м ен катар, окуш ы ларды н білімге
деген кы зы ғуш ы лы ғы н арттыру м аксаты нда мүғапімлер электрондык. о ку л ы қіар д ы пайдаланы п сабактар вткізед). С абакта жаца и л н о в ац и ял ы к багытта, ж ацаш а үрдіспен окуш ы ларлы н ш ы ғарм аш ы лы қ қабілетін арттыруга, ой-козғау. ой-түрткі аркы лы саб ак беру әлісі түрлендф іліп жүргізіледі. Бул әдіс-гусілдер о қ у ш ы л ар д ы ң б іл ім сапасы н арттыруға көмектсседі. М сктсптсгі тәр б и е ісінін менгеруш ілері Ж анат С әтова ж эн е С вета М үрагованын басш ы лы ғы м ен сы н ы п ж етекш ілері жәі іе окуш ы лар арас ы нда торбие саласы нда көптеген жұмыстар жүрпзілуде. Тэрбие жүмысынын багьгттары : Саяси қуқықтық мэдениет: Рухаии — адамгершиіік тпрбиесі. Ұлтжандылық тэрбиесі; Ата-анаяармен элеуметтік серіктестік тэрбиесі; һсірткіжәне басқа да зиянды іаттарды қолдануды болдырмау тэрбиесі; «Кы.і — елдің көркі» жлне т.б. О сы багы ттар бо й ы н ш а м ектсптс әртүрлі торбие сағаттары . сы п ы п тан тыс үйірмелер. д и с п у п ы к кеш тер, кездесулер, конф еренц ия іар өгкізіліп түрады.
М ы салы , м сктептс «Баба tap тарихы - асыл KüJbtua» атты үйірме ж үмысы жүргізіледі. М ектегпе аш ы лған
атгы мүражай 2 бел ім н ен түрады: бірінш і бөлімі м ектеп оміріне арналалы . О нда 20 ж ы лд ы к тарихы бар. кешегі ж ән е бүгінгі м ектеп ом іріне арналған естеліктермен толы кты ры лған. ал екінш і бәлім і К.Р П резидснті ІІ.О .ІІазарбаевты н 1994 жылы ш ы к к ан
бн.іімі аш ы лды . М үраж айдағы күнды заттар окуш ы лар. ата- апалар, үстаздарды и күш імен толы кты ры лды . Ьул м үраж айды н аш ылуы жас үрпактарлы оз мектебіп. үстаздары н кұрмсттеутс, ата-бабалары м ы зды н асы.:і казы н алары н окы п үйрснуге. үлтты к салт- дәстүрлі сактауға, о з О тапы мен халкы н сүюге. О тан ш ы лды к пен ұлтж анды лы кка, ерлік иен ба- ты лд ы кка торбислейтін орталы кка айналуда. Мү- ражай ж е гекіпісі К.Р Оку ағарту ісіпін үздігі. әліскер, тәж ірбислі ұстаз, тарих гіәнінін мүғалімі Роза Соуенкызы.
•> м ектепке үпемі кам кор- л ы к ж асайды . С оны м ен катар мектептегі окуш ылар ком итетіпін к огам д ы к жүмыста өзін-өзі баскару үйымы коптеген жүмыстар ж асайды . М ектепте жекс түлғаны дамытуда толы кканды парасатгы азаматгык бейнесіп калы птасты ру багы ты нла ш ы гармаш ылык тонтар. үйірмелер: домбыра, ,ін, би, хореография, епорі
секпиялары: баскетбол, таэквондо ,
клубтар
»,
К В Н си якты торби^ ~
3 (102). мамыр-маусым. 201С жұмыстары окушылар арасында үнемі жүргізіледі. Тәрбие мсн оқу егіз. олай болса тэрбиесіз білім жок, білімсіз тәрбие жок. Мектеп жогары оку орындарымен тығыз байланыстар жасайды Абай атындагы Казак, Үлттық педагогикалық унчверсите- ті. Казак М еш екет т ік Кыздар педагогик&шк ун и верситетi жэне д л -Фараби атындагы Казак, У.іттық универсиmemінін эртүрлі факултеітерімен келісім шарттар бойынш а студенттер педагог мамандардын іс-тожірибесіи оқьпт-үйрспсді. Аталғап жоғары оку орындарынын галымдары мектеитің оку- тәрбие ісінс
байланысты одістемелік-гылыми кексстсрін беріп, окушылар мен үстаздар арасында кездесу ксштсріне катысады. Мысалы: КазҰУ-дің ғалымдары: Т.Омарбеков, Г.Омаров, Қ.Қүнапина жәие жазушы Ә.Нүршаиыковнси кездесу кеші болды. Бұл мектси пен жоғары оқу орындары арасындагы ты ты і байланысты долелдейді. Сонымен кагар куғын-сүргінге ұшыраған казак тарихы окулығынын тұнғыш авторы, тарих ғылымынын докторы, профессору Ермүхан Бекмахановтың 90 жасқа толуына байланысты онын жүбайы, ғылым кандидаты Халима Бскмахановамен кездесу кеип ұйымдастырылды. Мүндай кездесулер окушыларды патриотгык. отанды сүюге, үлтжандылыкка тәрбислсугс үлкен ыкпалы мсн әссрі мол. Kl* Білім жоне гылым Вице министрі Күляш Шамшидинова ҮБТ мәселесіне байланысты 9-11-сынып окушыларымеп кслдесті. Бізге аудап, кала әкімдерімен орынбасарлары мск- тепке үнемі кездесулер өткізіп турады Олар ау- дап әкімі А.Каримуллин, аудандык білім болімінін бастығы Г.Әміртасва, аудан окімінін орынбасары С.Агыбаев бізде қонакта болып түрады Корыта келе
басш ыиын кәсіби
іскерлігі. шеберлігі орта білім беру моделін күру, баскарудағы инноваииялы к көз-карастарлы кдлыгпгастыру ж;>- нс оларды жүзеге асыру багыгы бойынша 3 жыл ішінде мектеп үлкеп озгерістергс ие болып. коптеген жетістіктерге кол жеткізді. Атматы қаласы.
Әдіскер галы м сөз алады ТАРИХ САБАҚТАРЫНЬІҢ ТИІМДІ ФОРМАЛАРЫ Бағлан ӘБДІҒҰЛОВА, педагогика ғылымдарыныц докгиры, профессор С абакгы ң типі
дидактикалы қ міндеттермен шеш ілсе, оның
ф о р м ал ар ы негізгі
әдістемелік қуралдар мен сабақ өткізудегі здістерді үйымдастыру жумыстарымен аны қталады . М әселен. л ек ц и я с а б а ғ ы н д а ең басты сы - оқып үйретілетін тақырыгтты мүғалім ауызш а, толық, кең түрде баяндайды . Ал. с е м и н а р с а б а қ - оқуш ы ларды ң өздігінен түрлі де- ректер. құжаттар, тарихи көздерм ен жүмысына: тарихи-ф илософ иялы қ, ғылыми-көпшілік әд е б и е тт е р ; мерзімді б асп асөз м атери алд ар ы н алд ы н -ала оқып. танысып және тақырыптың негізгі суракгарын талдауға негізделеді. Ж алпы аталған сабақтарды ң типтері оқуш ылардың өзіндік ой-өрісінің дам уы на септігін тигізетін тиімді ф о р м а л а р болып табы лады . Муғалімдер тәж ірибелерінде дөстүрлі әдістермен қатар. сем инар, лекция, конф еренция, практикалық- лабораториялы қ тәрізді сабақ ф о р м ал ар ы кеңінен қолданылады. Л екция - қараст ы ры лы п от ырган сабақт а жаңа м ат ериалдағы м азм үнды т ерең, жүйслі, бірізділікпен аш ып көрсет уге немесе бір-бірімен байланы ст ы сабақгпардың баст ы ережелерін баяндап айт уға м үм кіндік береді. Әдістемелік әд еб и еттерд е лекцияға төмендегідей талап тар қойылған:
,
баяндауды ң әсерпігі, оқу мат ериалдары ны ң бір- т індеп күрделөнуі оны ң т еориялы қ оеңгеСинің т ерөң дігі ж ә н е басқапар
Лекция сабақтары нда негізгі мазмүнды ауы зш а баяндау әдістері: сипаттама беру, әңгімелесу. пікірлесу жиі қолданылады. Лекцияларды ң оқулықпен салы сты рғанда оқу м атериалы н өмірмен байланыстыруга үлкен мүм- кіншіліктері бар. Дұрыс үйымдастыры лған лекция оқушыны ойлауға үйретіп. ой-өрісін дамы туға көмек- теседі. Ол көп ж ағдайда оқуш ылардың алды на таным сурақтарын қою тап сы рм аларды шешуді міндеттеу арқылы іске асы ры лады . Мүғалім ең соңгы тың м атериалдарға, жаңалықтарға. мәліметтерге сүйене Қ азақ тэрихы .V 3 (102), мамыр-маусым, 2010 43 отырып, жаңә м атериалды оқып-үйренуде пікір-сайыс үйы м дасты ра ал ад ы онда оқуш ылар тәжірибесін кеңінен қолдануға мүмкіншіліктер бар. Мүндағы басты м әс е л е - пайдаланы лған ж аңа м әлім еттер ф актілер оқып отырған тақырыптағы непзгі теориялы қ ереж елерді талдауды ң обьектісі болуға тиіс. Л екция -
Оқушылар оқылып отырған объектінің жалпы сипаттамасын, оның бүтіндей жүйедегі орны мен қүрамын, қүрылымдық эл ем ен ттер арасы ндағы байланы сы н. тен д ец и ял ар мен дамуын тал д ай алаты ндай болуы керек [1]. Тарих сабақтары нда лекцияны оқуш ылардың таным белсенділігін артты раты н тап сы рм аларды қою арқылы іске асы руға болады . М ысалы, лекцияны тезис, жоспар түрінде жазу, белгілі бір тақырып бойынш а жалпы қорытынды ж асау арқы лы жүзеге асы рған тиімді. О қушыларды ойлауға, д әл ел д і қорытынды жасауға. қойылған сүраққа жауапты іздеуге, ез ойын еркін жеткізе білуге үйретсе, о н ь і ң
ой-өрісінің дам уы на қадам ж асал ад ы . Мүғалім проблем алы қ ж ағдай ж асай отырып. түрлі болж амды сыни бағалауға. талдауға үйретеді. зерттеу тәсілін түсіндіреді, қажетті д ер ектер табуға жол көрсетеді. Оқушылар проблем алы қ тапсы рм аларды шешудің жолы мен үлгілерімен таны сады , оны ш еш еді, оған сыныптастарының көзін жеткізуге үмты лады. Лекция негізінен жоғары сы ны птарда өткізіле- ді. Мүнда оқуш ылардың қызметіне түрақты назар аудары лады , күрделі деңгейдегі біліктер қалып- тасты руда өз нәтижелерін береді. С е м и н а р - сабақт ы оқы т у ф ормасы . о л ә с ір с с с оқуш ы ларды ң ө зін д ік ж ум ы сы н үйы м даст ы руда т иім ді болы п т абы лады . С ем инар сабақтары н өткізу жайлы жалпы педа- гогикалық және әдістемелік ең бектер де көп айтылған. О нда мына м ә се л е л е р атап көрсетілген: О қуш ы ларды ң өдебиет т ерді т ерең оқып, үйренуі жане т ақы ры п бойы нш а хабарпам а дайы ндап келуі; Алоын-ала қойылган сүрақт арды үж ы м болып т алдауы ; О қуш ы лар дайындаган хабарлам аларды үж ы м болыл
сараптауы. Сем инар саба*дары төм ендегідей п р об лем алар- ды шешуге көмектеседі:
С ем инар оқуш ылардың көзін жеткізуге, д әл ел д еуге, қорытындылауға үйретеді. Өзінің көзқарасына, пікірі- не басқа оқуш ылардың көзін жеткізіп. дүрыстығын дә- лелдейді. Бүрынғы
алған білім
негізінде. үсынылған деректерді ал д ы н -ал а оқып-үйрену, мүғалімнің бас- шылығымен оқуш ылардың тақырыптағы басты сү- рақтарды т ал д ау ы : өзіндік ой қорытуы осы ндай
\А жүмысқа бейім делу тәжірибесі сем инар сабагының ерекшелігі. С ем инар с з б а ^ а р ы н өткізуде, әсіресе, оның тақырыптарын дүры с таңдап алудын маңьізы зор. Тақырып бойынш а сем и нар өткізу үшін алдын- а л а дайы нды қ жүмыстары жүргізіледі. Әдістемелік әд еб и еттер д е төм енд еп д ей әдістемелік шарттар атап керсетілген. Үш-төрт апта бүрын, алды н-ала оқуш ыларға. таңдалган тақырып бойынша, семинар сабағы өтілетіні және қай күні болатыны ескертіледі. О ларға, тақырып бойынша, негізгі сүрақтар, қосымша және міндетті әд еб и еттер т і з і м і
беріледі. Сүрақтар (3-5 сүрақ) оқуш ылардың дайы ндьны на байланысты. бір сағатқа арналғаны дүры с (2]. Әр оқушы оқулықпен шектеліп қана қоймай, қосымша әдебиетпен, зам анхаттан, тарихи қүжат- тардан, б асп асөз м атериалдары нан, м ақал ал ар мен кітапш алардан үзінді оқып таны сады . Оқушылардың қалауы бойынш а, талданы латы н сүрақтарға баян- д ам аш ы л ар , ал б аянд ам аш ы ларға қосымша толық- тырылып отыратын оппоненгтер анықталады. Ба- ян д ам аш ы ларға жақсы, тиянакты кеңес беріледі: оларды ң әдебиет т ерді дүры с талдауға, одан м ат ериалды іріктеуге, кіт апхана кат алогы мен т иім ді ж ум ы с істеуге, ж оспар, т езис .
хабарлам аны жет ілдіруге, гылыми, зам анхат т ы қ әдебиет лен ж ұ м ы с іст еу ерекш епігін т үсіндіругө багыт беріл ед і. Осы м атер и алд ар дан түрлі сандар мәліметтер, ф актілер, д әй ексө зд ер пайдаланы лады . аны қтамалы қ сөздіктермен қалай жумыс жүрпзу қажеттігі жайлы түсіндіреді. Мүғалім оқуш ылардың дүры с жауабын мақүл- дап, толық е м ес ж ауаптарды түзетіп. бағыт беріп, талданы п отырған м әсел ед еп ең өзекті нәрсені та- буға көмектеседі. қиналған оқушыларға д е р кезінде көмектесіп. түрлі көзқарастың ішінен дүрысын табуға, пікір-сайыс өткізуге, т.б. басш ылық жасайды. С ем и нар сабағы нда оқушылар өзекті саяси қүжаттардың, ғалы м дар ш ы ғарм алары нан үзіндінің маңызын, қажеттілігін тер ең түсінуге, ондағы фактілерді өзіндік сыни бағалауға. талдауға үйренеді. 1-кесте. Тарихтан сем и нар саб ағы н ы ң 3 түрі: Î
выгп».
к Жзг>а м а т е р и а л ы м аш -уйрекгоссі w p v r y с ч и м см т с р іи ПИЙДЧПЯІҒ, оямиі-лри 7дри»и біТЧ*'1 «VtféW y M9W
ОДЕГ.ИЕТТЕР 1. М ет о ди ки обучения ист ории в средней ш коле: пособие для у ч и т ел ей . В д в у х ча ст ях жүктеу/скачать 3,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|