Қазақстан Республикасы Біпім жэне ғылым министрлігі Ғылым комитетінің
жүктеу/скачать 3,8 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қазақстан Республикасы Біпім жэне ғылым министрлігі Ғылым комитетінің Ш. Уалиханов атындағы Тарих жэне этнология институтымен жөне “Мемлекет тар институты” мемлөкөттік мекемесімен шығармашылық байланыста шыгарылады 1
и и с і и і у і ы м в м л в к е і іік м в к е м е ь і м е һ ш ь ^ а р м а ш ы л ь К а з а к Л »
I *
ж щл ■ j Л И л . 1 __ lvpiieii!iiiLyiipeiiiiii3. Өйткені олардыңегемендігі ұзақка созыльш, жалғаса береді. Х азірет М ұхаммет. * * іс
Х ум айя. * * *
Ш ум ам а. •к ★ * Түріктср 1453 жылы Константинами (Ы стамболды) басыи алган кезде, 1203 жылы осы каланы жаулап алган крестшілерге карағаида әлдеқайда парасаттылық таны- гып, адамша қимыл жасаган болатын. У спен ский . E-mail: kaztar62@ mail.ru kazadeb@mail.kz тел/факс: 8 (727) 226-70-38
ТҮРІК ДҮНИЕСІ ТҮБІ Б ІР ТҮРІКТЕР ХАҚЫНДА Х үндар қ ү й ы н ш а ү й ы т к ы п к е л е д і де, үш- қ а н қ ү с г а р ш а д ереу көзден ғ а й ы п болады . М ен, Т ә н ір ім н ің б а қ ы т кү н ін т ү р ік т е р д ің ж аб д ы гы н ан гуғы зы п қ о й ға н ы н , со н д ай -ақ, о л а р д ы ң д ү н и е -м ү л ік т е р ін ің тобесінен күл- .пі асп ан әл ем ін тө н д ір е, ш ы р ай и ал д ы р ы п қ о й га н ы и к о р д ім . Т о д ір ім о л ар ға т ү р ік аты н берді, әрі о л ар д ы ж е р ж ү зіп е қ о ж а ет іп қо й д ы . Ә йгілі к а ға н д ар д ы да со л ар д ы ң а р а с ы н а н ш ы - ғар д ы . К үллі әлем д і б и л еу д ің е к і т ізг ін ін , бір ш ы лб ы р ы н с о л а р д ы ң қ о л ы н а ү с та тты . О лар да а зд е р ін ің туральтғьтмен к ү н сайьтн к ү ш е й е бсрді. О здерім ен істес б о л ған д ар мен тілеу- л е с т ік к о р с е т к е н дерді оспеттеді. М ах м у д Қ а ш қ а р и . * * *
Т ү р ік т е р ш аб у ы л ға өткен кезде өздерім ен бірге а д а м д а р ы н д а, қ а р у -ж а р а г ы и да, м ы ң- ғьтрғон м а л ы м ен оған к а ж е т т і к е р е к -ж а р а ғ ы н да тү гел а л ы п ж ү р е д і. Ж е д е л қ и м ы л д а п , ү з а к ж о р ы қ қ а ш ы к қ а н д а түн қ а т ы п , т а л м а й ж ор- т у ы л ға кел ген д е, әсіресе қ а р с ы ж а ң т ы ц ссіп ш ы ға р ы п . бір-бірін ен бөліп т а с та у ғ а , сондай- а қ , ел м ен е л д ің ар а сы и ү зіп т а с та у га к сл геп д е олар ш ы н ы м ен ад ам қ а й р а н қ а л а р л ы қ т а й тен- дессіз к ү ш т і еді. Т ү р ік т е р б асқа ә с к е р л е р м е н бірге ж о л ға ш ы га қ а л а р болса, о л а р 10 ш а қ ы р ы м ж о л ж ү р ге н ш е , т ү р ік т е р 20 ш а қ ы р ы м ғ а ж о р ты п к етед і. Оң мен солы н да к е л е ж а г қ а н әск ер л ер ар тта қ а л ы п қ о я д ы . Х умайд.
* * * Қ о л -а я ғы б ай л ау л ы бір т ү р ік т і гиьтңырауға л а қ т ы р ы п ж іб ср ссц дс а м а л ы п тау ы п гаы гы п кете ал ар ы бір К ү д ай ға аян . Я з и т (Yezid). * *
Т ү р ік т е р оздерін е ти ссіл і істі тек озі т ы і і
- д ы р ад ы . Іш і қ а н д а й болса, сы р ты да сондай. Е ш қ а ш а н да н ә т и ж е с із ісп ен әу р ел ен б ей д і. ІІІу м ам а. ■к * * Т ү р ік қ о р ы қ п а й д ы , тек қ о р қ ы т а д ы . Bip нәрсені ал ғы сы к е л с е , а л м а й қ о й м а й д ы .
ы н тал ан са, б о л м аеты б о л гы зад ы . Әйтсе де, ү с а к -тү й е к к е к и л іге б ерм ей ді. Т ү р ік тер үш ін Б а с ы р и н ы ц б а й әд еб и еті, Г р ектің ты л сы м х и к- м еті, Қ ы т а й д ы ң ж а л т ы р а қ өнері та ң е ы к емес б о л а т ы н . Т ү р ік т е р д ің ж ү р ек тер і га п -таза болып к е л е д і. О ларда ж а л іа н ж а с а н д ы л ы қ , қ ас к ө й қ а и ы п е зе р л ік дегендер болм айды . Т ү р ік т е р д ін тү лгасы мен дауы сы қ а н д а й болса, создері де сондай к есек , ірі болады . Кез к ел ген Т ү р ік е.чін а р ы с та н ғ а , дүптпаиы н ж е- м іне, асты н д ағы аты н ж е з к и ік к е б а л а й д ы . Т ү р ік тер д е ж а л т а қ т ы қ , ж а л б а р ы и ш ы л ы қ , б о ям а ж ы л т ы р а қ т ы қ , қ а р а н и е т тіл ік , ж о р а- ж о л д а с ы н а а р а м д ы қ , к а е к о й л ік ж а с а у де ген дер б о л м ай д ы . О лар ө с е к -а я ң ғ а е л іг іп , ш ал а бүліне берм ей ді. Б а с қ а л а р д ы ң д ү н и е-м ү л к ін қ у л ы қ -г ү м д ы қ жасатт ием деніп к е т к іс і кел- м ей ді. Е л -Ж а һ із (E L -C ahiz). * * * Д үн и ен і астаң-кестен; етіп , ш ақ-гаәле- к е й ін ш ы гар гап дүлей д ау ы лд ы кен еттен тан сам ал ы н д ай ж е л п іге н м ай д а ж ел ге ай н ал - д ы р у га б олар м а еді? Гүрлеген ал ы п то л қ ы н д ы тен ізд і бірден саб асы н а тү сір е кою м ү м к ін бе? Н ай загай д ы гүлге а й н а л д ы р у қолдам келер м е? А дам дар т ү г іл ж а р а т ы л ы с т ы н өзі мүн д ай сүраічты « ж о қ , ж о қ , ж о қ » деіі тер іске шығармас. д ей сіз о е?.. С олай болса да, м ы н а мен д а у ы л д ы н т а ң с а м а л ы н а , б у ы р қан ған те ң ізд ің м ом аң ан к ө л ге , н а й за ғ а й д ы ң гүлге ай н а л ы п птыға к е л ге н ін к ө зім м ен кврдім . Т ү р ік тер т у р а л ы ем е к с іт іп оты рм ы н . Өз ж а у ы н а қ а р а й л ап қ о й ға н д а дүлей д ауы лд ай . ү р е й л і т е қ ізд е й , а ж а л оғы н дай , н ай зағай ға үқ еап кететіп т ү р ік т е р д остары н а, қарусы з қ а л ғ а н ж а у ы н а бейне т а ң сам алы мен мамы- р а ж а й к ө л ісп етті б ола қ а л а д ы . Ендеш е ж а н ы қ д ы ж а д ы р а т а р сам алды д ау ы л ға, к ө зд ің ж а у ы н а л а р осы нау көлді т у л а г а н т е ң ізг е , ж ү п а р и іс і а ң к ы ғ а н бүл гүлді найза-ғайга а й н а л д ы р ы п ж іб ер у д еген ің із таби- гатгы да ш а м д а и д ы р а р г а и ы л д ы қ иолар еді. Т ассе.
•к * * Е гер т ү р ік т е р сізге с о қ ты қ п а с а , оларм ен бейбіт қ а т а р oviip с.үре б ер іц із. Х а з ір е т М үхам м ет. Түрікшеден аударган Ә.чімгаш ДӘУ.ІІ КТХАН.
Кдзақстан Республикасы ''
Мәдениет ,
қоғамдық кеяісім министрлігінде 2002 жылы З-мамырда тіркеліп, ^ А1>2904-Ж куэлік берілген j & U A I Î Т Л Р П Х Ь І Р еспубликалы қ ғы л ы м и- әдістем елік ж урнал Меншік иесі - "Қ азақ тарихы” Ж Ш С /Г №3 (102), МАМЫР-МАУСЫМ МІЛӘДИ — 2010, ХИЖРА - 1431, ҚАЗАҚША - БАРЫС ЖЫЛЫ 1993 жылдың піілдс айынан баггаіі шығады ВАС Р Е Д А К Т О Р - О б д іл д а б е к С А Л Ы Қ Б Л Й О дістеме оолімінш редакторы - ҮІолдф ОСКЕІІБАЙ АКЫЛДАСТАР АЛКАСЫ: ҮТ.Асылбек
К.Атабаев, Б.Аяған, Х.Әбжанов, М.Әоусеиітова, К.Есмагамое- товч Т.Омарбсков. Г.Рысбеков, Ж.Таймагамбетов — т.г.д., проф.; 1 .Кннаятүлм — т.ғ.д. Т.Түрлыгул — проф. З.Самашев — т.г.к. » » * С.Әбішқьпы — туигыиі бас
иа. Г.ГСайболова, Э.Оспанова — j *стаз-әдіскеряер. Басуға 08.(16.2010 ж. жіберілді. ГПшімі Я4 х Ю8,/ 1! і
ІИартты б.т. — 5. Офсетті басылым. Бағасы келісімді. Таралымы — 3100. Индексі — 75748. Тапсырысы — Рслакиияда бсттсліп-катталып, ЖШС "Курсивте" басътпды: АлчаіЫ каласы, Бағанашыл ықшамауданы. Восточная. 2 үй
'ындаі
М А З М Ү Н Ы JcîHCBi
атындагы ғылыі I/ t т д A I 1
Ғ ы л ы м и зерт т еулер мен дерект емелер Г.Хабижанова. Гүркілердін ру-тайпалык катынастары......................... 2
Б.Сейдібаева. Оитүстік Қазакстанда сауданың дамуы............................8 Т.Қартаева. Перовск меи Казалыда егіншіліктің дамуы.................... 11 Ә.Тасжанова. Ботанын күтімі........................................................................15 Т.Қастеева. Аканігыи арнау өлендері......................................................... 17 Б.Сәрсембина. Орысгандырушылар мсн оған карсмласушмлар......20 Ен Хун Сон. Казакстанның корістері......................................................... 24 Қ.Сүлейменова. Алматы агломерациясыиыіі дамуы............................ 26 Т.Түрлығұл. Нүрпсйістіңтарихты окытуга коскан үлесі.................... 29 Оқыту. Әдіст еме. Тәжірибе Г.Акпанбетова, А.Акпанбетова. Сабакта жаиа техпологияпы к о л да ііу ................................................................................................................. 32 С.Қанағатова. Валаларды шыгармашылыкка баул у............................. 35 Ж.Қүмганбаев. Ойын са б а к ........................................................................... 37 А.Табылдиева. «Бис» технологиисымен оқы ту....................................... 38 Ғ.Смаймлов. Ежслгі діни наны мдар.......................................................... 39 Р.Сәуенова. Білікті басшы баекарған м ек теп ......................................... 41 'Б.Әбдіғүлова. Тарих сабақгарының тиімлі (|юрмалары................... 43 Ж.Ғүмаров. Ватыс өнірінін жеңіске ү л е с і.................................................45 Н.Хасснова. Ь.Келдібасва. Ерлік үлгісііідегі адами кұндылыкгар....47 Ә.Игснова. Кдйта оралған е с ім д е р ..............................................................49 А.Абдрахманова. Окушыларды адамгершілікке т әр б и ел еу................51 Г.Дүйсекова. Қазакстандыкжалпыүлттық и д е я ................................... 52 З.Есмағамбетова. Тәуелсіздік жолындагы к ад ам ..................................54 Б.Ешмағамбетов. Казакстан Ұлы Отан согысы түсы н да.................... 55 Р.Аяпова. Абылай түсынлағы Қазак хандыгы ........................................ 56 К.Қапарова. Сактардын м ә д е н и е т і............................................................57 Н.Сабдалиева. Ежелгі Ү н дістан ..................................................................58 Ж.Құрманалина. Ежслгі түркі жазулары ................................................... 59 А.Қайбалдина. XVTII гасырдағы Казакстан м әдсн и сгі........................ 60 К.Әбзеева. Актамбердінін шыккан тегі бүрмаланбасы н................... 61 Т.Аренова. Сайлау үр л ісі..................................................................................63 Г.Жүмабекова. Казак халкыпыи тарихы (IX-XV1I1 г ч .)......................64 © Казак тарихы'’ № 3 (102), 2010 ж . АТА Қ А З А Қ Т Ы Ң А Р Ғ Ы ТА РИХЫ Н АН ТҮРКІЛЕРДІҢ РУ-ТАИПАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫ ( X X I I I гасырлар ) Г ү.шара ХА Б И ЖА НОВА, тарих гылымдарыныц кандидаты. эл-Фараби атындагы Ка>ак ұд і імкуииверсиіетінш олем тарихы кафедрасынын дицсмгіі Кене түркілердіңдәстүрлі тарихы, әкінішке с»рай. жазбаша тарихи дерсктерге аса мүктаж. М ұны н эзі зертгеушілерді ж яка ж и л іяр мен «иістер ізлестіруге әркаш ан үмгылдырып келді. Тарихи гәжірибе мүндай манызды істе сжелгі рулар мен тайііаларды ң кары м -каты настары н көрсететін белгілердін аса маныздылыгын байкатады. О ны н үстіне осы мэселеге лен койган
Н.Аристов ру-тайпалы к қатынастарға негізлелген коғамлагы халыктар үшін руға болінудін өте маныздылығы туралы былай деді «...рулық боліністер мен ру атаулары, олар
мен үрандарды ру-тайпалардын ежелгі тарихы н зерттеуде негізгі леректер катарм на жаткызамыз. Десек те бұл мәселе гарих жұмбағын түгел- дей іпеіиііі бери алмайды. Рулық бнліністін кадай жүргекдігін корсететін ж ан-жакты дерсктсрдін болмауы vieil рулар арасыттда күрдслі араласулардын болуы моселсні киындата түседі. Бүл моселеле демографиялык ф актор басты рөл аткарады. ӨГггкені халыктын табиғи әсімі жана рулык бөлімшелерді дүнисге келтіреді. Рулык бөліністі т у ш за іы н кеяесі бір дүние — эконом икалы к ж әие саяси факторлар. Ру-тайпаларда адам саны ны н оеуі экономикалы к кажетгідіктерді гуғызады. Ол аллыменетт коінпслі іайиадар арасында жайылымдар үшін күрсстерді ту ш зад ы , элсіз рулар жерлерінен айырьтлады Hcvicce күшіі руларға тәуелді болады. Сонлыктан да ру мүшелсрі ру саны ны н өсуіне аса мүдлглі. Ал мүн ыннзі сөз ж окж ака рулы кбірлссіік і ердін кұрылуларына адып келеді. Жаца рулардыц паііда болуының саяеи алғмшарттарына рулар араеыида оиіік үшін күреетердіцболуы, жау шапкыпиіылыктары кезінде ру.іардын бірігуі, жаңа тайпалық одақтың күрыдуы жаі ады. Мү кдай кездерде шыгу тсгі жағынан бір-бірінен алые рулар nip одакка бірігіп кстсді. Бір тайпаны ң іпіінде әр түрлі рулардың болуын осымен түсіндірутс болады. Бүл істе корнекті тарихи түлгалар да өзіндік рол аткарады. Сондыктан да
бір-бірінен алыс бірнеше рулардын, бір гүлганың қо;і астына ш еріктсрімен •> косылуы нәтижссіндс дс жана ру бірлестіктерінің кұрылуын байкауға болады. Жаңадан күрылган бірлестікгің жетекшілігіпс тарихи түлға рубасы больш сайланып. сол ру шежіресінін басында гүрады
Ж екелегеп адамдардан бастап, көптеген ш аны рақтарды иозгебір руларғабарып қосылуынык бастыссбептеріиеталас-тартыстар. келіспеуіін, ііктер жине т.б. жаткызылады. М ұнын накты дәлелі - осы мәсслелср бойын- ша терек зері геулер жүргізген Н.Аристовтын енбегі. Автордын пікірлсрі казактын Кіиіі жүзтайпаларынла Ұлы Жүз бірлестігіпдегі рулар танбасынын болуы ссбсптеріи ап тута комек бсре алады. Бұл моселсні ж ан-жақты зсрттегсп ол ксзінде былай деи жазган сді: «қогамның нееінн курага и
3 ( 10 2 ), м п м ы р -м а у с ы м , 201 0 рулар арасындағы қандас туыстық пен қатынастар әз күштерін жоығаи. k жузіне келгенде квшпелі т уркілердіқ рулары мен олардың бөлімшелері бір-бірімен белгілі бір дэрежеде кейде жалғин, кеиде нагыз кандас- туыстық қатычастарын сақтап қалган. Бүл эрине, әлі кунге дейін кошпелілерде сакталып калган рулык, турмыстын қатты эсерінен болып < тыр. Осы рулық тұрмыс рулар арасындағы генеологиялык,, қандастык- туыстыққарым-қатынастуркөрсетеді. Екі-уш үрпақ ауыіқатит кейін көшпелі түркілер тарихи окигалар туралы тарихи есте қалгандармен рулық одақтардың қурылуы, олардың взгеруі немесе ыдырауы туралы умытып, өздерінің рулары мен олардың бөлімшелерінің шығуын тек табиғи жолмен адамдардың кобеюі нэтижесінде болган деп есептейді» [2]. Түркілердін тілдік срекшеліктерін белсенді зертгеген В.Радлов та кошпелі коғамдарда бүрьгнғы рулардын бөлінуі процесінде жана
рулардын пайда болуы жөніндс жазған болатын. Ғалым көшпелілсрдегі коғамдық топтардын омір сүру әрсксті мсн жаца рулардын кұрылуыи түсііідіру жолы өте кызыкты. Онын көрсетуі боиынш а көшпелі коғамнын өмір сүру әрекегінің негізін оғам енетін «племен п ер д ін козғалмалылыіы» күрайды. Осы козғалмалылык көшпелілердің «өмірлік кажеттілігі» болып сапалады. «• Еркіи кошпелілерде үсак рулардың
[3.1 Осындай өзара іиікі күрестер кезінде бір ру күшейіп, оны н басшысы бүкіл гайпаны басқарады. Қарапайым кошисліпін омірі о і і ы согысқа дайын болуға бейімдейді. Әскери жорыктарға катыскан кедей кошпелілер согыс жеңіспен аяқталган кезде өздерінің гүрмыстарын жаксаріады Ал жецілпендер жеңгендерге косылуга мэжбүр болады. Женіске жеткен рудын адамдары өз
руының күшейгенін калап. ру-басының билігін күттісйтіп, оғап қолдау көрсегеді, оны н билігі арқылы т руыныи ыкпалып сактауға гырысады. Осындай жолмсн бір рулар күшейіп, баска бір жаца рулар кұрылады, үлкен территориялар мен халыктарды қамтыған күшті көшпелі мемлсхсттік қүрылымдар пайда болады. Вірақ та бірлестіктін пайда болуына негіз болған ру кснсттсн әлсірсген жағдайда. «тайпалық одак
көрсстуі бойынш а «ортекті 'шмеиттердің бірігу» процесі жүреді. Мүндагы мацызаы әцгіме ар іүриі этникалык эдементтердің бірігуі туралы болып отыр Б іі оған nip халыктын ііиіндегі op түрлі рулардын бір іайікп-а бірігуі, nip рудын вч таңбасы меп уранын сакгай отыра. баска бір рудын күрамына отуі жоиіндегі ойларымызды қосамыз. Мысалы. осындай жолмен кейбір Кіші жүз тайпаларында Үлы жүз руларынын таңбапары мсн үрандарынын болуы еріксіз назар аудартады. Мүпын бәрін «көшпелілер мемлекетіндегі қогамдық қатнастардын коіғалмалылыуы салдары- нан» дсйміз. Ксйбір
ру-тайпаларда үрандардың шыіүы,
сондай-ак ру тайпалардын жаиа атауыпын пай да оолуы көи жагдайда ру билеріпіп ссімлсрімен байланысты болып кследі. Оларга В.Радлоп мынадай анықтама бсреді: бүрынғы куатты тайпадан шыкқиндыгымен. биіиіыгымен. эділеттілігімен, дер бес қасиетімен ерекшеленіп, билік олардың қолына иіоғырланады. ен бастысы кажетті кезінде жедел көмекке келе алатын рулистары болады» 15 1. Осы ндай кажетгі жагдайлардын бәрі болғанда казак қауымы бір билеушіге багынады, пікірі мсн шсшімін қолдап отырады. Ягни. рулык катынастар үстем болган көшнелі кокамда биліктіц заіщ ык сипаты емес. жеке түлгалык сипаты басымырак болады. Егер дс рубасынынбеделі кокам алды нда жогары болса. онда сол рудын да беделі гүлғанын беделіне сай жоғары болады. Осы руды пана.чап, же келе ген очбасылар, ауылдар ксліп косылып отырады. С о й іin «...бидің жеке басыпың ықпалымен алғаіиқыдағы жаңа элсіз боліміиелер бірте-бірте күшті, ықпалды кауымдарга аиналады. Жаңа кауым ушін бидің есімі тайпа a may ы на аиналады, тіпті он есім би кай тыс болганнан кешн де озмацызынжоймайды? |6]. Гагы бір манызды норсс, ор рудын оз ішіндс негізгі бөлігі nevtece өзегі болады. Оныи пегізін ата бабалары атакты болган отбасылар күрайды. Ьұл огбасыларында б ю ік колы болмауы мүмкін. бірак олар қоғамда «тс жогары беделде болады. Квшпелі коғамда калыптаскан осындай катынастар туралы
Даланын Ресейге косылуына байланысты казактарда жана рулардың қалыптасу процесі үзілді. копіпслі коғамны н козғалмалылык сипаты бұзылды. ап ол әз кезегінде көшпелілердіц кедейленуі мен жүтандануына океліп соктыралы деген нікірлер айтады. .NL 3 ( 10 2 ), м а м ы р -м а у с ы м , 2010 Ортағасырлардагы М . Каш кари жасаған түркі халыкгары таибаларыпып салыстырмалы ксстесіне |8 | суйенген белгілі орыс галымы Д.Н.Соколовтын
лсгсп пікірінс косыламыз. Мүны түркітілдсс ха.іыктардагы пемесе казақтыц уш жүзіидегі рулык таі кіаларды озарасалысты pv аркыл ы ай кы ндайтусуі е обдеп оолалы.Беліілі филолог С.Аманжолов казак руларынын гаңбаларын салыстыра келе, әр жүздегі руларда үксас танбалардын болгандыгы жөнінле корытьшдыға келслі. Ол Н.Аристовтыц пікіріпс косымша мынадай гүсініктеме береді:
Рулар мен тайпалардьтн араласуы, бір-біріне сіцісуі үнсмі жүріті отырғап. Бүл пронсстсрдін корытындыларын С.Аманжолов оылайша түсін- діреді: «...ерте кездерде жеке р у немесе maùna белАлі
[11]. Тарихи дсректер оұл айтылгандарды растай түссді. К.езіиде 11.Аристов тайналардыц болЬіуі мен бірііуіндеіі аіы мдар арасындағы күрестер турачы былай дсп жазды: «Ыр-біріне қарама карсы ағымдар арасындағы курестерді таііпа іиііндегірубасшары мен белгілі адамдар арасындағы бэсекелестіістср кушей min. іииеленістіріп отырды. Олардын бірі өзі басқарып отырған рудын тутастығын қорғап. күшін сактап қо/tyra тырысса, екіншілері болінетін ру тармақ- тарына басшы болуы ушін ыдырауга куіи салады. Ор кем)е болінуге дееен умтыяыс женіп огпырды, бірақ болшудің тиімсіздігіп оайқаған ә ла з жэпе аз саиды рулар ірі рулық бірлестіктердің курьиуына итерме- лейді Мундай бірлестіктер рүдың тіпті тайпамын гр түрлі бөліктерінен қуралады. Бірақ та кандастык- туыстык қатынастар әлсіз болған мундай одактар 4
аңай ыдырап кетіп отырды» |12|.
Сонымен жазба деректср жүтац болып кс- лстін
ортағасырларлағы түркілердін. ру-тайпа лы к күрылымдарындагы ерекшеліктерді толык, терсн жәпс ж ан-ж ақты зерггемей, о.чардагы рулық танбалар мен ұраидарлыи. шығу тарихы па баса назар аудармай толыкканды гарихгы калпына келтіре алмаймыз. Готалитарлык коіам іүсында осындай манызды мәселеге көніл аударудын озі дс. аса кауіпті болып, аталмыш мәселемен айналысатын ғалымдар еңбектері рушылдық коріністср» рстіндс біржакты сипатталды. М ұнын озі әсірссс түркітілдсс халык- тардын байырғы, бай тарихы н толы к ашып көрсетуге мүмкіндіктер бсрс койгап жок. Бүгіттдс тоуслсіздіккс кол жсткізгсн казак тәрпді гүркі чи.іыкіарыш.іц зерттеушілері осыпы ссксріп, біз котсріп отырған моселені зертіеуге баса назар аударулары тиіс дсп ойлаймыл. РЕЗЮМЕ В гтатье освещ ается проблема образовапия племен и родов у кочевых народов. О пираясь па гипотезы ІІ.А ри стоза, В.Радлова и других учены х, aivrop статьи обосновывает основные ф акторы , ьлиялш и е па указанны й процесс: образ ж и зн и , уровень их экономического и политического разви ти я. Автор
приходит к. выводу, что без изучения особенностей ф орм ирования этнического состава племен,
невозмож но воссоздать объективную историю тю ркских народов. * * * In th e a rtic le nom adic people's problem of fo r m ation of trib es and k in is throw lig h t. Leaning on N .A risto v 's , V.Rnriîov’s and o th er s c ie n tis t’s hypotheses, the a u th o r of a rtic le proves the m ajor fa c to rs influencing specified process: a way of life, level of th e ir economic and political developm ent. The a u th o r comes to conclusion, th a t w ithout stu d y ing' of fe a tu re s of fo rm ation of ethnic s tru c tu re of trib e s, it is im possible to recreate objective history of th e T urkic people. Ә Д Е БИ Е Т Т Е Р J. А р т л ч ж H. З а м е т к и oO эт н и ческо м сост аве т ю р к с к и х п ле м ен и народност ей и свед ен и я об и х ч и слен н о ст и . СПб.. 1897. 392 б. 2. Сонда. 393-39-І-66. 3. Р а д л он В. К von рос у об у й гу р а х . СПб.. 1893. 72 7366. 4. Сонда. 74 7.5
60. Л. Спида, 69-6. 6. Бцл да сонда. 70 6. 7. Р ад л о п В. А т а л г а н еңбек. 70-71 -66. 8. С онда, 470-6. 9.
С околов. 1 9 0 4 ,8 4 -8 7 66. пемесе Кузссв
Р. 4 71 б. Л). А ристон Н. Л пш лиап епбек. 283-284-66. I f. А м а п ж о л о я С. Вопросы д и а лект оло ги и.... 17-6. 12. А ри сто в Н. А т а л г а н ецбек. 284 6 Қ әзақ тарихы № 3 (1 0 2 ). мм.мыр viaycbiM, 2 0 1 0 Қ А З А Қ Е Л I Ж Э Н Е Р Е С Е Й И М П Е Р И Я С Ы ЖЕТІСУҒА ХАЛЫҚТАРДЫҢ ҚОНЫС АУДАРУЫ ( X I X гасырдың 60 жылдары ) жүктеу/скачать 3,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|