Қазақстан республикасы денсаулық сақтау министрлігі
жүктеу/скачать 2,48 Mb. Pdf көрінісі
|
| Өзін
- өзі тексеруге арналған сұрақтар 1. Ғылыми болжам бойынша алғашқы адамдар жер бетін неше жыл бұрын мекендеген ? 2. Мемлекеттің пайда болу теорияларын атаңыз . 3. Құқықтың пайда болуы немен тікелей байланысты . 4. Құқықтың жаму жолдарын атаңыз . Өзіндік жұмысқа арналған сұрақтар 1. Құқықтық норма деген не ? 2. Мемлекет пен құқықтың байланысына түсінік беріңіз . 3. Мемлекет деген не ? Құқықтық қатынастар . Заңды мінез - құлық және құқық бұзушылық . Заңды жауапкершілік Қоғамда дұрыс тəртіптің қалыптасуына бірден бір себеп жүйелі құқықтық байланыс. Оған келесідегідей түсініктер беруге болады. 1) Құқықтық қатынас - бұл қоғамдық қатынас, яғни адамдардың арасындағы қатынас жəне олардың іс - əрекетімен, мінез - құлқымен тікелей байланысты. Меншік иесінің өз заттарына хақысы бар, бірақ бұл құқықтарды ол басқа адамдармен қатынас жасағанда жүзеге асырады. 2) Адамның мінез - құлқына құқық пайда болады. Құқықтық норма мен құқықтық қатынас арасында бұлтартпас байланыс бар, өмірде тек қана құқықтық нормада көрсетілген құқықтық қатынас пайда болады. Кейде заңда көрсетілмеген жағдайда да қатынас құқықтық сипатқа ие болуы мүмкін. Мысалы, құқықтық ұқсастық болған жағдайда құқықтық норма тікелей көрсетілмеген қатынастарға қолданылады. 3) Құқықтық қатынас - бұл субъективтік құқықтар мен міндеттер арқылы пайда болатын адамдар арасындағы байланыс. Субъективтік құқыққа ие болушы соны пайдаланатын тұлға, ал құқықтық міндет жүктелген сол міндетті орындауға тиіс тұлға. Құқықта қатынаста хақысы бар тұлға жəне міндеті бар тұлға болады: адам, ұйым, мемлекеттік орган. 4) Құқықты қатынас - ерікті қатынас. Құқықтық қатынас пайда болу үшін қатысушылардың еркі қажет (мүліктік қатынастар). Ал кейбір құқықтық қатынастар тек бір тараптың еркіне байланысты пайда болады (қылмыстық іс заң қорғаушы органның еркі бойынша қозғалады); 5) Құқықтық қатынасты мемлекет қорғайды. Құқықтық нормалардың талаптарын жүзеге асыруды қамтамасыз ете отырып мемлекет құқықтық ~194~ қатынастарды да қорғайды. Мемлекет қорғайтын құқықтық қатынастар қоғамдағы құқық тəртібінің негізі болып саналады. Құқықтың қоғамдық қатынастарға əсер етуінің негізгі бағыттары ол оның функциялары. Олар екі топқа жіктеледі: сыртқы жəне ішкі. Сыртқы (жалпы) мыналар жатады: саяси, экономикалық, əлеуметтік, тəрбиелік. Ішкі (құқықтық) мыналар жатады: реттеуші жəне қорғаушы. Бұндағы реттеуші функция мінез - құлық ережесін бекітеді жəне жүзеге асырулы бағыттарын айқындайды. Реттеуші функциялардың негізінде рұқсат беруші жəне міндеттеуші нормалар жатады. Құқықтың қорғаушы функциясы маңызды қоғамдық қатынастарды қорғауға (сақтауға) бағытталғын. Қорғаушы функцияның негізіне басты тыйым салушы жүріс - тұрыс ережелері жатады. Сонымен, құқықтық қатынастар дегеніміз - қатысушыларының субъективтік құқықтары мен заңда көрсетілген міндеттері болатын, құқық нормалары мен заңда көрсетілген айғақтарға сəйкес туындайтын, ерік - ықтиярды білдіретін қоғамдық қатынастыр. Құқықтық қатынастардың құрамы: құқық субъектісінен, субъективтік құқықтан, заңды міндеттен, құқықтық қатынас объектісінен (затынан) тұрады. Құқық субъектісі - заңды немесе жеке тұлға. Заңды тұлғаларға жататындар мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, т.с.с. Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар жəне сол мүлкімен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік жəне мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер жəне жауакер бола алатын ұйым заңи тұлғадеп аталащды. ҚР азаматтары, шетел азаматтары жəне азаматтығы жоқ адамдар да жеке тұлғалар болып саналады. Субъективтік құқық - тұлғалардың мүдделарін қанағаттандыру үшін оларға белгілі шекте əрекет жасауға берілген құқықтық мүмкіндік. Мұндай мүдделер заңды деп танылады. Сол заңда белгіленген шек аясында тұлға өз мүддесін қанағаттандыру үшін түрлі іс - əрекет жасайды. Жеке тұлға еңбек етуге, білім алуға, меншікке ие болуға, үйленуге хақылы. Сондай - ақ заңды тұлғалар да заңда рұқсат етілген шек аясында əрекет жасай алады. Өзіне берілген құқықты пайдалана ма, жоқ па ол тұлғаның өз еркі. Заңды міндет - заң белгілеген əрекетті істеу немесе істемеу шарттары. Мұндай міндет басқа тұлғаның мүддесін қанағаттандыру үшін жіктеледі. Заңды міндеті бар тұлға оны өз еркімен орындамаса, оған мемлекеттің мəжбүрлеу күші қолданылады. Мысалы, ата - ана өз баласын асырап, бағып, тəрбиелеуге міндетті. Егер бұл міндетін орындамаса, заңда белгіленген шара қолданылады. Міндет заңды тұлғаларға да жүктеледі. Құқықтық қатынастың объектісі (заты) - табиғат құбылыстары, мүліктік, өзіндік мүліктік емес игіліктер. Субъективтік құқық пен заңды міндеттер аталған объектілерге бағытталған болып келеді. Құқықтық реттеу өзінің заңдық құралдық жүйесі арқылы жүзеге асырылатын құқықтық нəтижелі іс - əрекеттерін қоғамдық қатынастарда көрсетеді. Құқық теориясында құқықтық реттеудің мынадай классикалық eкi əдici анықталып қабылданған: ~195~ 1) императивті, бұл — құқық нормаларымен реттелген қоғамдық қатынастарға түсушілерге биліктің ықпал ету тəciлi 2) диспозитивті, бұл — қоғамдық қатынастарға түсуші тең құқықты тараптар арасындағы қатынастарды реттеу тəсілі. Бұл əдіс конституциялық, қылмыстық, əкімшілік құқықта негізгі маңызды əдіс болып табылады. Бұл бойынша тараптар өзара құқықтар мен міндеттерді өз еркімен қалыптастырады, құқықтар мен міндеттерге байланысты өзгертеді жəне тоқтатады. Бұл əдіс азаматтық, еңбек, отбасы құқығы үшін маңызды əдіс болып табылады. Құқықтың қайнар көздері тарихи, материалдық жəне формальді - заңдық мағынады болып ажыратылады. Құқық қайнар көздерінің тарих түсінігі - ежелгі құқықтық құжаттар. Құқықтың материалды қайнар көзі қоғам өмірінің əлеуметтік - экономикалық жағдайлары болып табылады. Құқықтың қайнар көздері ретінде келесілер ажыратылады: құқықтық əдет ғұрып, нормативтік келісім, нормативтік құқықтық акт,заңдық прецедент. Құқықтық əдет ғұрып - бұл мемлекеттік əдет ғұрыппен қамтамасыз етілген жəне санкцияланған. Заңдық прецедент - бұл құқық нормасы ретінде танылған жəне осыған ұқсас мəселелер бойынша басқа да шешімдер үшін міндетті үлгі болып табылатын, мемлекеттік органдардың нақты бір мəселе бойынша шешімі. Нормативтік келісім - бұл құқық нормасынан құралған тараптардың өзара келісіміне қол жеткізде тұратын, нормативтік құқықтық актілердің ерекше түрі. Нормативтік құқықтық акт - бұл құқық нормасынан құралған мемлекеттік органдарға сəйкес келетін құжат. Құқық саласы - құқықтық реттеу пəні жəне əдістері арқылы бір бірінен ерекшеленетін, бір текті қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жиынтығы. Құқықтық реттеу пəні - бұл белгілі бір тарихи кезеңдегі келісілген қоғамның қажеттілігін өздігінен реттеу. жүктеу/скачать 2,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|