ПРИЧИННО-СЛЕДСТВЕННЫЙ КОМПЛЕКС, ОПРЕДЕЛЯЮЩИЙ

750 
Есірткінің заңсыз айналымымен байланысты қылмыстардың себептерін зерттеу тиісті 
қылмыстық құбылыстың объективті бастауларын терең білу үшін ғана емес, сонымен бірге 
қарастырылып отырған заңсыз әрекеттер тобына қарсы алдын алу шараларын әзірлеу үшін де 
маңызды. Есірткі заттарының заңсыз айналымы қылмысының себептері дағдарыстық 
сипаттағы қайшылықтарға, әлеуметтік – экономикалық факторлардың қолайсыз әсеріне және 
ең алдымен экономикалық процестердің тұрақсыздығы мен теңгерімсіздігіне байланысты. 
Бағаның өсуі, халықтың көпшілігінің өмір сүру деңгейінің төмендеуі, жұмыссыздықтың артуы 
жалғасуда. Ал бұл себептер есірткінің заңсыз айналымына жақсы әсер етеді. Мысалы, 
психолог, сарапшы Татьяна Савицкаяның айтуы бойынша, пациенттерінің көбі қосымша 
синтетикалық есірткіден ақша таба бастағанын айтады, содан кейін олар өздері оны тұтына 
бастаған.
Сондай – ақ, қазіргі уақытта есірткі саудагерлері есірткі сату үшін интернет желісін 
пайдаланады. Олардың шығарған басылымдарында, көбінесе әлеуметтік ақпарат жай ғана 
бүркемелеу болып, ал бұл сайттың басты тақырыбы есірткі сатуы, оның қызығушылығын 
арттыруы болып табылады. Мәселен, 2021 жыл. Павлодар облысында қылмыстық істер 
жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сот Қазақстанның бірқатар қалаларында 
мессенджердің және бірнеше автоматтандырылған интернет-боттардың көмегімен күшті әсер 
ететін синтетикалық есірткілерді өткізумен айналысқан ұйымдасқан қылмыстық топтың 
мүшелеріне қатысты үкім шығарды, деп хабарлайды Caravan.kz көліктегі ПД баспасөз 
қызметіне сілтеме жасай отырып. Ведомствоның мәліметінше, қылмыстық топтың 
ұйымдастырушысы «еңбек» қызметін Петропавлда бастаған. «Содан кейін Павлодарға көшіп, 
есірткі саудасын неғұрлым ауқымды деңгейге қоюды ұйғарды. Интернет-дүкен құрып, 
интернеттегі жоғары ақы төленетін жұмыс туралы анонимді хабарландырулар жіберіп, 
пікірлес адамдар тобын жинай бастады. Маркетинг әзірледі, есірткі сатуға және басқа 
қалаларда - Екібастұз, Семей және Астанада қатысуын кеңейтуге мүмкіндік іздеді.
Есірткіні тасымалдаумен және сатумен айналысатын тұрақты қылмыстық топ құрды. 
Әркім өз міндеттерін орындады: есірткінің ірі партияларын тасымалдау; синтетиканы орау 
және қалау; интернет-дүкенді басқару және тыйым салынған заттарды жарнамалау. 
Ұйымдастырушы «персоналдың» жұмысын үйлестіру, есірткіні тасымалдау үшін қауіпсіз 
маршруттарды таңдау және оларды салу аудандарын өз мойнына алды», - деп хабарлады 
баспасөз қызметі. Дүкен жұмыс істеп тұрған кезде ОПГ-ның барлық дерлік мүшелері есірткіге 
тәуелді болғаны атап өтілді. Семей станциясында 350 грамм «Альфа PVP» тәркіленген есірткі 
тасымалдаушы ұсталған кезде, осы жылдың басында ОПГ қызметі тоқтатылды. Ол Семейге 
есірткі салғаннан кейін Павлодар мен Екібастұзға да сол мақсатпен баруы керек екенін айтты. 
Бұдан әрі ұсталған адам арқылы жедел уәкілдер есірткі тобының қалған мүшелеріне шықты. 
Ұстау операциясы өте тез жүргізілді, қылмыскерлер бақылауда деп күдіктенбеді және заттай 
дәлелдемелерді жоя алмады. Барлығы 600 граммға жуық синтетикалық есірткі тәркіленді, олар 
бір реттік дозада оралған.
Ұйымдасқан қылмыстық топты құрудың, кадрларды іріктеудің бүкіл тарихы анықталған 
ұялы телефондар, Ноутбуктер әр қызметкерге арналған құжаттаманы, сондай - ақ олардың 
әрқайсысының жұмысын талдауды, электрондық әмияндар мен ақша аударымдарын қамтыды, 
ең бастысы-чат-боттар арқылы бетбелгілерді автоматтандырылған сату тоқтатылды. Семей 
мен Павлодарда 47 бетбелгі жойылды. 2020 жылдан бастап ақпараттық-коммуникациялық 
жүйелерді пайдалана отырып жасалған есірткі қылмыстары бас бостандығынан айырудың 
ұзақ мерзімдерін белгілей отырып, ауыр және аса ауыр санатқа жатқызылды.Айта кету керек, 
интернет-ресурстарды пайдалану арқылы есірткіні тұтынуға бейімділік ауыр қылмыстар 
санатына жатады, ал оны жасағаны үшін 3 жылдан 8 жылға дейін бас бостандығынан айыру 
қарастырылған. 
Тағы бір мысал ретінде, «Мен мобильді приложения Olx.kz – тен жұмыс іздедіп 
жүргенде курьер қажет болатын хабарландыруға тап болдым. Жұмыс беруші маған жұмыстың 
мәнін айтты: бетбелгілерді (закладки) қою керек. Осыдан кейін ол өз деректерін тастауды 
өтінді», – бетбелгілердің бірінің айтуы бойынша деп. Әрі қарай, жұмыс беруші үміткерді 

751 
Telegram-ға «жұмыс 9:00-ден 23:00-ге дейін» деп аталатын чатқа сілтеме тастап шақырды. 
Онда ол жұмыс ережелерін түсіндірді: не және қай уақытта істеу керек. Нұсқауларға сәйкес 
кураторлар тастаған мекен-жайлардан түйіндемелерді алу қажет болды. Қызды Ақмола 
облысының полицейлері ұстады.
Басқа бетбелгілерші, жас павлодарлық болды. Бірнеше ай қамауда болған жігіт 
қылмыстық желіге дәл осылай келді – интернет арқылы. «Olx.kz және HeadHunter 
сайттарында, тауарды бір жерден алып, екінші жерге апару керек жарнамаларды таптым. 
Мұндай әрекеттер үшін жоғары төлем ұсынылды. Мен Telegram арнасы арқылы админмен 
байланысқа шықтым, ол маған қалай әрекет ету керектігі туралы нұсқаулық жіберді. 
Осылайша мен есірткіге байланысты қылмыстық әлемдегі курьерлердің біріне айналдым. Мен 
есірткіні қаланың әртүрлі жерлеріне жасырып, содан кейін операторларыма осы жерлердің 
координаттары мен фотосуреттерін тастауым керек еді", – деп бөлісті қамауға алынған адам. 
Жас жігіт жасаған ісіне өкініп, адамдарды оның қателіктерін қайталамауға шақырды. 
Қазақстанда есірткі сатқаны үшін 20 жылға дейін бас бостандығынан айыру немесе мүлкі 
тәркіленіп өмір бойына қылмыстық жаза қарастырылған. Есірткіні жарнамалау және 
насихаттау үшін – алты жылға дейін бас бостандығынан айыру. 
Сондай-ақ, есірткінің заңсыз айналымы саласындағы жағдайға теріс әсер ететін келесі нақты 
процестерді атап өткен жөн: Қазіргі жастар субмәдениетінің ажырамас атрибуты ретінде 
қоздырғыш және мас ететін құралдарды қолдануды насихаттауды қоса алғанда, есірткі 
идеологиясы деп аталатын бұқаралық ақпарат құралдарының таралуы. 
Жасөспірімдердің есірткіні қолданудың негізгі себептеріне келесі факторлар жатады:
Араласып жүрген компанияға сәйкестігі. Максимализм, маңызды емес оқиғаларды асыра 
сілтеу – кез – келген жас адамға немесе қызға тән қасиеттер.
Зерігумен күресудің жолы.
Ересек болып көрінуге тырысу.
Наразылық білдіру.
Бұқаралық аудиторияда есірткіге теріс көзқарасты бейтараптандыратын және керісінше, 
оларға жасанды түрде қызығушылық тудыратын жарнамалар, кинофильмдерде, 
бейнефильмдерде, телебағдарламаларда тиісті көріністерді көрсету. Жастардың белгілі бір 
бөлігіне еліктеуі. Мысалы: хиппилер, рокерлер және т. б. Жасөспірімдер мен жас адамдарды 
тарту бойынша қылмыстық ортаның күш-жігерін жандандыру, оның ішінде ол үшін дәстүрлі 
есірткі тұтынумен таныстыру. 
Қылмыстық бизнеске химик – мамандар (зертханашыларды, студенттерді және т.б. қоса 
алғанда) салыстырмалы түрде оңай тартылады, есірткі өндірісінің әртүрлі жасырын 
технологиялары таратылады. 2022 жылдың бір жыл ішінде 64 есірткі зертханасы таратылды. 
Солай, Қарағанды, Павлодар және Ақмола облыстарында ұйымдасқан қылмыстық топ жұмыс 
істеді. Екі жыл тергеуден кейін топ мүшелері ұзақ мерзімге сотталды, деп хабарлайды 
Zakon.kz. ҚР ІІМ баспасөз қызметінің мәліметінше, 2020 жылдың 10 қазанында Қарағандыда 
есірткінің ірі партиясын салу кезінде жас жігіт ұсталған. Осыдан кейін оның жасырын 
зертханасында тінту жүргізілді: 5,7 кг "Альфа PVP" синтетикалық препараты мен өндіріске 
қажетті жабдық тәркіленді. Бұл ұстау, ведомствода атап өткендей, қылмыстық топтың 
дамуының бастамасы болды. Келесі кезекте Павлодарда топтың екінші мүшесі ұсталды. Ол өз 
үйінде өндіріспен айналысты.
Ұсталған кезде одан 175 грамм синтетика тәркіленді. Бұдан кейін жалпы салмағы 12 
келіге жуық есірткі тәркіленген ОПГ-ның қалған қатысушылары ұсталды.ҚР ІІМ баспасөз 
қызметі ІІМ қылмыстық топқа алты адам кіргенін нақтылады. Олардың бесеуі синтетика 
өндірісімен айналысты, ал біреуіне курьер мен бетбелгір рөлі берілді. Сондай-ақ, ОПГ 
мүшелері төрт нарколаборатория құрғаны белгілі болды: Қарағанды, Павлодар және Ақмола 
облысының Аршалы кентінде. Өндірістің соңғы сатысына дайындалған психоактивті 
заттардың ерітінділері, есірткінің дайын партиялары қаладан қалаға такси жүргізушілері 
арқылы алкоголь бөтелкелері түрінде, сыйлық пакеттерінде, майлы жылыту радиаторларында, 
өрт сөндіргіштерде берілді.ҚР ІІМ баспасөз қызметі Айта кету керек, синтетика өндірісі мен 

752 
сатылымы үшін төлемдер биткоиндерде (
Биткоин (Bitcoin, BTC) — орталықсыздандырылған 
виртуальды валюта. Транзакциясы шифрленетін және қолдану аясы анонимді түрде 
болғандықтан биткоинды виртуалды «криптовалюта» деп те атайды) 
жүргізілді. Барлық 
мәліметтерді зерттегеннен кейін сот 2022 жылдың наурызында өтті. Айыпталушылардың 
екеуі 15,5 жылға бас бостандығынан айырылды. Қылмыстық топтың қалған мүшелері-мүлкі 
тәркіленіп, 10 жылға бас бостандығынан айыру. Олар жазасын барынша қауіпсіздік 
қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелерінде өтейтін болады. ҚР ІІМ баспасөз қызметі. 
Мәселен тағы бір ірі нарколаборатория, бірлескен арнайы операция барысында ҰҚК және 
ІІМ қызметкерлерімен Алматы облысында таратылды, деп хабарлайды ІІМ ақпараттық медиа 
порталы Polisia.kz. Ішкі істер министрлігінің хабарлауынша, 2023 жылдың 7 қаңтарында 
есірткі өндіретін орын бойынша синтетикалық есірткіні жаппай өндірумен айналысатын 
жасырын есірткі зертханасының болжамды ұйымдастырушысы ұсталды. Тінту барысында 30 
кг мефедрон психотроптық заты және есірткі өндіруге арналған бір тоннадан астам химиялық 
реактивтер табылып, тәркіленді. «Ұстаудың алдында прокуратурамен келісім бойынша 
арнайы жедел-іздестіру және техникалық іс-шаралар кешенін өткізумен жедел әзірлеу 
жүргізілді. Қазіргі уақытта жабдықты жеткізу арналарын және өзге де қатысушылардың 
қатысуын анықтау бойынша тергеу іс - шаралары жүргізілуде», - делінген хабарламада. ҚР 
Қылмыстық кодексінің 297 – бабының 3 – бөлігі бойынша сотқа дейінгі тергеу басталды.Тағы 
бір ауқымды арнайы операцияны ІІМ есірткі қылмысына қарсы іс-қимыл департаментінің 
қызметкерлері жүргізді, деп хабарлайды ведомствоның баспасөз қызметі. Өткен жылдың 
соңында Алматы облысындағы ведомствоның жедел қызметкерлері жедел әзірлеме жүргізді, 
оның барысында өңір аумағындағы үш жасырын зертханада синтетикалық есірткі өндірісін 
ұйымдастырған сегіз шетелдік анықталды және ұсталды.
Одан әрі жедел – іздестіру іс – шаралары барысында полицейлер қосымша екі шетелдікті-
прекурсорларды (есірткі өндіруге арналған химиялық заттарды), сондай – ақ шетелден 
Қазақстанға зертханалық жабдықтарды қаржыландыруға және жеткізуге жауапты қылмыстық 
топтың негізгі ұйымдастырушыларын белгіледі. Прекурсорларды жеткізуді, сақтауды және 
өткізуді ұйымдастырған ұйымдастырушылардың бірі жақында Алматы қаласында ұсталды. 
Ол жалға алған алты қойманы тінту барысында «реакторлар» деп аталатын есірткі өндіру 
циклі үшін сегіз бірлік арнайы зертханалық жабдық және 13 тонна прекурсор тәркіленді. 
Осылайша, екі тоннадан астам синтетикалық есірткі өндіруге (бұл 4 млн бір реттік доза) және 
елімізде сегіз ірі есірткі зертханасын құруға жол берілмеді. Сондай-ақ, синтетикалық есірткі 
жасауға арналған 30-дан астам басқа жабдық, оның ішінде вакуумдық сүзгілер, 
термореттегіштер мен сорғылар тәркіленді. Үш жеке үйге және үш көлікке тыйым салынды. 
Тергеу жалғасуда. 
Әрине, елдің әртүрлі аймақтарындағы есірткі жағдайы бірдей емес. Есірткінің заңсыз 
таралу деңгейі, осы негіздегі қылмыстық көріністер және халықты есірткіге айналдыру 
динамикасы бірқатар факторларға, соның ішінде географиялық орналасуына, халықтың жас 
құрылымына, отбасылық тәрбие жағдайына, экономикалық жағдайға, әлеуметтік шиеленіс 
дәрежесіне, халықтың әлеуметтік – психологиялық (этнопсихологиялық) ерекшеліктеріне, 
құрамында жабайы есірткі бар өсімдіктер егістіктерінің болуына, оқу, зерттеу жұмыстарының 
шоғырлануына байланысты, химия-фармацевтикалық бейіндегі мекемелер мен кәсіпорындар 
және т. б. Бірақ сонымен бірге, елде есірткі қоғамдық қауіпсіздік пен халықтың денсаулығына 
айтарлықтай теріс әсер етпейтін аймақтар қалмады. 
Есірткі қылмысының өсуіне жалпы қылмыстың жоғары деңгейі, әсіресе оның ұйымдасқан 
түрі ықпал етеді. Есірткіні теріс пайдалану және олардың заңсыз айналымы қылмыс әлемінің 
көпшілігінің қажетті атрибуты екені белгілі. 
Елдегі есірткі жағдайының қолайсыз эволюциясы есірткінің заңсыз айналымын күрт 
күшейтуге ықпал ететін бірқатар объективті және субъективті жағдайлардың әсерімен 
түсіндіріледі:
Нашақорлық ауруының ерте сатысында есірткі тұтынушыларды анықтаудың тиімді 
жүйесінің болмауы;

753 
Өтпелі кезеңде әлеуметтік бағдарын немесе перспективасын жоғалтқан немесе мақсатты 
насихаттың құрбаны болған жастар, богемиялық және тіпті маргиналды халық топтарының 
есірткіге жоғары сұранысының болуы;
Тұтыну ортасының тез өсуі, ең алдымен қалаларда. Әлеуметтік сауалнамалар бойынша 
есірткіні тұрақты тұтынуға дәстүрлі тұтынушылар ғана емес, кәсіпкерлер, жұмысшылар, 
жұмыссыздар, студенттер, оқушылар, үй шаруасындағы әйелдер де қосылады;
Тарамдалған көлік желісі, өзінің есірткі шикізаты мен есірткі өндірісінің, тиісті 
жабдықтардың, зертханалардың болуы, есірткі өндірісіне мұқтаж студенттерді, 
фармацевтерді, жұмыс орны бойынша жабдықтарды пайдалана отырып, білікті химиктерді, ал 
есірткі таратуға - курьерлер, сатушылар ретінде пайдаланылатын әртүрлі әлеуметтік 
топтардағы жұмыссыздарды тарту үшін кең мүмкіндіктер;
Есірткі бизнесі қарқынды аймақтардағы жағдайды тұрақсыздандыратын шекаралық 
этникалық қақтығыстар;
Халықаралық есірткі бизнесінің есірткіні мемлекетаралық тасымалдаудың оған аса қауіпті 
болғандықтан, жаңа жолдарын құруы; елде заңсыз тұратын этникалық қауымдастықтардың, 
есірткі өндірісінің және есірткі бизнесінің елдерінен, есірткіні заңсыз тарататын қылмыстық 
топтардан тұратын құрылымдары. 
«Есірткі» қылмысының факторлық кешенін зерттеу зерттелетін құбылысты жақсы 
түсінуге, сонымен қатар осы бағыттағы қылмыстарға барабар әрекет ету, олардың алдын алу 
шараларын әзірлеуге мүмкіндік береді.
Есірткі заттары немесе психотропты заттардың заңсыз таратылуы квалификациясында 
кінәлілерді жазалау және қылмыстық жауапкершілікке тарту сұрақтары бойынша шешімдер 
мен кепілдемелер тәжірибенің маңыздылығын жинақталған ережелерден көрсетеді, сонымен 
қатар зерттеудің күтілетін нәтижесі бойынша құқық қорғау органдарының жүзеге асыратын 
есірткі заттары немесе психотропты заттардың заңсыз таратылуының алдын алу шаралары 
республикадағы есірткі заттары немесе психотропты заттардың заңсыз таратылуымен 
күрестің тиімділігін одан әрі арттырады деген сенімдемін. 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы 2022 жылғы 8 маусымдағы Заңы 
республикалық референдумда қабылданған
2.Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 
3 шілдедегі Кодексі (қолданыстағы редакциясында). 
3.«Есірткі, психотроптық заттар, прекурсорлар және олардың заңсыз айналымы мен теріс 
пайдаланылуына қарсы іс-қимыл шаралары туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 
10 шілдедегі № 279 Заңы (қолданыстағы редакциясында). 
4.«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 
2009 жылғы 18 қыркүйектегі Кодексі (қолданыстағы редакциясында 
5.Ағыбаев А.Н Қылмыстық құқық ерекше бөлім Алматы, «Жеті жарғы» 2007 г. 
6.Алауханов Е. Қылмыстық құқық ерекше бөлім Алматы, «Жеті жарғы» 2010 г. 
7..Е.В. Биятто, В.Л. Правда МОЛОДЕЖНЫЕ НЕФОРМАЛЬНЫЕ СУБКУЛЬТУРЫ И 
ПРОБЛЕМА НАРКОТИЗАЦИИ МОЛОДЕЖИ В СОВРЕМЕННОМ ОБЩЕСТВЕ. 
8.Polisia.kz.ақпарат кеңістігінен алынды. 

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: