Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі ш. УӘлиханов атындағы

771 
Бұл көрсеткіште жұмыссыздық деңгейі 2021 жылмен салыстырғанда 2022 жылы 0,1%-
ға төмендегенін, сонымен қатар соңғы екі жылда жұмыссыздық деңгейі өзгермегенін көреміз. 
Жұмыссыздықтың 2 жыл бойы бір деңгейде болуы, бұл мәселемен аса көп айналыспайтынын 
білдіреді, өйткені осы уақыт ішінде жұмыссыздықты төмендету үшін көп іс-шаралар жасауға 
болатын еді . 
Сурет 2. Гендерлік жұмыссыздықтың құрылы. 
Бүкіл көрсеткіштерде әйелдер жұмыссыздығы ерлер жұмыссыздығына қарағанда 
деңгейі жоғары болып тұр. Жұмыссыздықты ерлер мен әйелдерге бөлудің мағынасы бар, 
өйткені әйелдер мен ерлердің орнында айырмашылық бар. Көптеген ауыр жұмыстарды 
әйелдер жасай алмайды сол себепті олардың жұмыссыздық деңгейі ерлерге қарағанда көбірек. 
Барлық дағдарыстардағы басты мәселе – ресми еңбек қатынастарын алмастыратын тұрақсыз 
жұмыс. Бейресми секторда ерлерге қарағанда әйелдер әлдеқайда көп. Дағдарыстың алғашқы 
белгілерінде бұл жағдай әсіресе қауіпті болады [3]. 
Жұмыссыздықты азайту өте күрделі мәселе, өйткені оның көптеген түрлері бар.
Сондықтан, жұмыссыздықпен күресудің бірыңғай жолын әзірлеу мүмкін емес, кез келген 
мемлекет бұл мәселені шешу үшін әртүрлі әдістерді қолдануға мәжбүр. Төменде сипатталған 
шаралар нарықтық экономикаға қатысты қарастырылады, бірақ кейбіреулері әміршіл 
экономика шеңберінде немесе тек онда ғана қолданылуы мүмкін, бұл туралы арнайы атап 
өтілетін болады[4].
1) Көбінесе қоғам мүддесі үшін жұмыстарды орындау үшін мемлекеттік шығындар 
есебінен жұмыс орындарын тікелей құру. Бұл, мысалы, қоршаған ортаны қорғау саласындағы 
жұмыстар, автомобиль және темір жол салу, тұрғын үйлерді қоқыстан тазарту және т.б. Бұл 
тәсіл экономиканың кейнсиандық моделінің бөлігі болып табылады. Ол өзінің тиімділігін 
АҚШ-тағы Ұлы депрессия кезінде көрсетті. 
2) Ірі және шағын бизнесті ынталандыру жаңа жұмыс орындарын салыстырмалы түрде 
жылдам құруға мүмкіндік береді. Кәсіпорындар даму барысында жаңа жұмыс орындарын 
ашып, халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдеседі деп болжануда. Шағын кәсiпкерлiктi 
ынталандырудың негiзгi көзi банк жүйесi болып табылады, ал оларды қолдау негiзiнен 
мемлекеттiк прерогативтер болып табылады [5].
3) Еңбек нарығына әсер ету, оның ішінде оны дамыту мақсатында кәсіпорындарды 
жекелеген жұмысшылардың жұмыс уақытын қысқартуға ынталандыру арқылы жұмыс күшіне 
бар сұранысты қайта бөлу бойынша шаралар қабылдау. Еңбек ресурстарының жетіспеушілігі 
жаңа жұмыс орындарын құру есебінен өтеледі. Кәсіпорынды мұндай саясатқа тек субсидиялау 
арқылы ғана бейімдеуге болады. Пигу жұмыс уақытын ғана емес, сонымен қатар 
қызметкерлер арасында жалақыны да бөлуді ұсынады, бұл оның құнын төмендетуге мүмкіндік 
береді. Қолайсыз жағдайда да бұл шаралар жұмыссыздықты азайтуға ықпал етеді [6].

772 
4) Инфляциямен күресу арқылы сұранысты арттыруға және бағаны реттеуге 
бағытталған ақша-несие және фискалдық шаралар. Инфляцияны төмендетуге және сауда 
балансын жақсартуға мүмкіндік беретін мұндай саясат жұмыссыздық деңгейіне аз әсер етеді. 
Мысалы, АҚШ-та бұл қарым-қатынас 60-шы жылдары анық байқалды, ал 80-90-шы жылдары 
инфляция мен жұмыссыздық қатар қысқарды. Сондай-ақ, жұмыссыздық пен инфляция 
факторлардың үлкен санымен анықталатыны және олардың әр елде белгілі бір уақыт 
аралығындағы жиынтығы бірегей болып табылатыны белгілі болды, дегенмен барлық 
сарапшылар бұл көзқараспен келісе бермейді [8]. 
5) Либералдық экономистер ұсынған реттеуді жою саясаты келесі шараларды 
қабылдауды көздейді: кәсіподақтардың ықпалын төмендету; өтемақылардың әртүрлі түрлерін 
қысқарту; ең төменгі жалақының күшін жою; жұмысшыларды жұмысқа қабылдау және 
жұмыстан шығару ережелерін жұмсарту [7]. 
Қорыта келе, менің ойымша жұмыссыздық қазіргі таңда бүкіл әлкемге таралған 
проблема болып табылады. Егер адамның жұмысы және басқа да табыс көздері болмаса, ол 
өзін қандай да бір кәсіпте жүзеге асыра алмай, өзін көп жағдайда жоққа шығаруға мәжбүр 
болады. 
Үкімет жұмысынан айырылған адамдарға көмектеседі. Көптеген басқа елдердегі 
сияқты Қазақстанда да жұмыссыз қалған адамдар тіркелетін еңбек биржалары бар. Мұндай 
уақытша жұмыссыздар жәрдемақы алуға құқылы. Алайда, жұмыссыз адам өзіне ұсынылған 
жұмыстан бірнеше рет бас тартса, жәрдемақы алу құқығынан айырылады. 
Сонымен қатар, қазір адамдарға жұмыс табуға мүмкіндік беретін интернет-сайттар, ал 
компаниялар - қажетті талаптарға жауап беретін қызметкерлер бар. Мұндай қызметтер 
жұмыссыздарға жұмыс табуға мүмкіндік беріп қана қоймайды, сонымен қатар жұмыс істейтін 
адамдардың жалақысы жоғары лауазымға ауысуына мүмкіндік береді. 
Біз ойлаймыз, мемлекеттің, бизнестің, жұмыс іздеп жүрген халықтың күш-жігерін 
біріктіру арқылы ғана жұмыссыздық мәселесін шешуге болатын сияқты. Мемлекет 
азаматтардың біліктілік пен лайықты еңбек жағдайларын алу мүмкіндігіне кепілдік беруі тиіс. 
Кәсіпорынның заңды түрде коммерциялық қызметті жүзеге асыруы және өз қызметкерлерінің 
құқықтарын сақтай отырып, олардың алдындағы әлеуметтік міндеттемелердің бір бөлігін 
орындай отырып, құзыретті мамандарды жалдау үшін қолайлы жағдайлар болуы керек.
Адамның білім алуына, кәсіпке ие болуына, лайықты өмір сүру деңгейіне кепілдік беретін әділ 
жалақыға құқығы, жұмыс орнын таңдау құқығы болуы керек. Өз кезегінде қызметкер адал 
еңбек етіп, сол арқылы жұмыс берушіге пайдасын тигізіп, салықты адал төлеу арқылы ел 
экономикасын нығайтуы керек. 
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 
 
1.
Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» 
баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6 
2.
https://present5.com/zh%D2%B1myssyzdy%D2%9B-t%D2%AFrleri-
zh%D2%B1myssyzdy%D2%9B-eldegi-e%D2%A3bekke-%D2%9Babiletti/
 
3.
https://www.forbes.ru/forbes-woman/461443-deneg-men-se-nasilia-bol-se-kak-rost-
bezraboticy-vliaet-na-zensin
 
4.
Die Geldreform von Wörgl 1932/33 (нем.). Unterguggenberger Institut Wörgl 1932/33 
(нем.). Unterguggenberger Institut Wörgl. 
5.
Пигу 
А.С. 
Теория 
экономического 
благосостояния. 
https://web.archive.org/web/20100201192750/http://onby.ru/istorijaekonomiki/16/16db
 
6.
Всемирная иллюстрированная энциклопедия. — Издательство АСТ, 2004. — С. 
809,998. — ISBN 5-17-020728-X. Архивная копия от 23 октября 2009 на Wayback Machine 
Архивированная копия.
7.
Алексей Кашепов, Светлана Утинова. Факторы, детерминирующие занятость россиян. 
Журнал "Человек и Труд" № 1 (2003).

773 
8.
 
https://study-english.info/composition049.php
  

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: