Қазақстан Республикасы және жоғары білім министрлігі
Бухгалтерлік құжаттар рөлі мен айнылымы
жүктеу/скачать 1,62 Mb.
|
be-sillabus-gmu-21-1
| 2. Бухгалтерлік құжаттар рөлі мен айнылымы. «Құжаттау» түсінгі «құжатайналымы»түсінігімен тығыз байланыста болады. Құжаттар қозғалмайтын мүлік емес, бұлар үнемі қозғалыста болуы керек. Құжаттардың жазылып орындалған уақытынан бастап архивке өткізілгенге дейінгі жолын құжат айналымы деп атайды. Құжатайналымы төмендегі кезеңдерден тұрады: 1) жазылып жасалынуы; 2) құжаттардың бухгалтерияға қабылдануы; 3) жазу жүйесіне пайдаланылатын құжаттарды тіркеу; 4) құжаттарды архивке өткізу.
Кәсіпорындар мен мекемелердегі құжатайналысын бас бухгалтерлер жасайды. Құжатайналысын кәсіпорын басшсы бекітіп,құжат жүргізуші жауапты адамдардың аты-жөні көрсетіліп, бұлардың қолындағы құжаттарды кімнің, қай уақытта өңдеп бухгалтерияға тапсыратындығы жазылады. Осылайша жасалған құжатайналысын көпшілік қитындай көрнекті жерге іліп қояды. Құжатайналысының түпкі мақсаты- құжат қозғалысын шапшаңдату мен бухгалтерлік есеп учаскелеріндегі бухгалтерлердің қызметі мен атқарушы бухгалтерлердің санын белгілеу болып табылады. Құжаттар құрамы мен маңызна қарай: келіп түскен, ішк тұрақты жаңаланып тұратын, сыртқа жіберілетін құжаттар болып жіктеледі. Атқаратын міндеттереіне қарай құжаттар - әміршілік етуші орындаушы, бухгалтерлік есеп жүргізуші болып бөлінсе, кәсіпорынға қатыстылығына байлансты құжаттар – ішкі және сыртқы болып бөлінеді.Құжаттар көлеміне қарай бастапқы және жинақтаушы болып ажыратылады. Жоғарыдағыдай классификациялық топтарға бөлінген құжаттардың әр тобына түсінік берілуі керек. Келіп түскен құжаттар деп сыртқы субъектілерден түскен бұлардың шаруашылық өмірінде орын алған нақтылы фактілер жөніндегі ақпараттарды айтады. Ішкі құжаттр деп сыртқы субъектісінің өзінде жаалған, осында қызмет атқарушы жауапты адамдарға арналған батапқы құжттарды айтады. Тұрақты жаңаланып тұратын құжаттарға бухгалтерлік есеп жүйесінде жүргізілетін бастапқы құжаттардағы креткіштерді жинақтап тркеуші регитрлар жатады. Тіркеуші регистрларға жазылған мәліметтер негізінде бухгалтерлік қорытынды есеп жасалынады. Сыртқы жіберілген құжттарға осы кәсіпорында жасалып, сыртқы пайдалнушыларға арналған құжаттарды айтады. Әміршілік етуші құжаттарға шаруашылық операцияларын жүргізу мен тексеру жұмыстарын орындау жөніндегі бұйрық түріндегі құжаттар жатады. Фактілердң орындалғандығын растайтын құжаттарды орындаушы құжаттар деп атайды. Мысалға, кассаның кріс және шығыс ордерін алуға болады. Операция орындалғанға дейінгі жазлған ордер әміршілік етуші құжат болып танылса, ақшаның берілгендігі немесе кіріске алынғандығы жөніндегі кассалық ордер орындаушылық рөл атқарады. Бухгалтерлік есеп жүргізуші құжаттарға атқарушы бухгалтерлердің өздері жасаған құжаттары жатады. Мысал ретінде есеп жүргізу әдістерін тәжірибеде қолдану үшін есептеу, тіркеу, жетілдіру мен талду жөніндегі қолдан жасалған құжаттарды айтуға болады. Егер таза пайданың көлемн, бұларға әсер етуші сандық көрсеткіштерді есептеу кәсіпорынның шаруашылық операцияларына жататын болса, онда бұл көреткіштер не әміршілік етуші, не орындаушы құжаттар тобына жатады. Әр кезеңде жасалған қорытынды есепті бухгалтерлік есеп жүргізуші құжаттр тобына жатқызуға болады. Шаруашлық операцияларына байланысты көптеген әдістемелік есептер орындау кәсіпорындағы бухгалтерлерге байланысты. Мұндай жағдайда ресми түрде қолданылатын құжаттар үлгісі пайдаланылмайды. Кәсіпорынға қатыстылығы жағынан қарағанда құжаттар екі үлкен топқа – ішкі және сыртқы құжаттар болып бөлінеді. Ішкі құжаттарға кәсіпорынның өз қызметкерлері мен әкімшілігі жасаған құжаттары жатады. Ал сыртқы құжаттарға кәсіпорынның сыртта жүрген уәкілдері мен басқа да кәсіпорында жасалынып,осы кәсіпорынға берілген құжаттар жатады. Мысалға, акионерлердің қолындағы акциялары бухгалтерлік есеп құжаттарына жатпағанымен, кәсіпорынның бухгалтері бұл құжатты тіркеуге міндетті. Бухгалтерлік есеп жйүесіндегі құжаттарды іс-тәжірибеде пайдалану үшін әрбір кәсіпорын ішкі құжаттарды жетілдіріп отыруы керек. Мазмұн көлеміне қарай құжаттар бастапқы және жинақтаушы болып екіге бөлінд. Бастапқы құжаттар шаруашылық операцияларының орындалған сәтінде жасалынуы керек. Бастапқы құжаттар бухгалтерлік жүргізудің ең басты кезеңін сипаттайды. Бұларға касса ордерлері, чектер, счет-фактуралар, қабылдап өткізу актілері, материалдарға тапсырыс беру сияқты бастапқы құжаттар жатады. Жинақтаушы құжаттар көптеген бастапқы құжаттар негізінде жасалынады. Мұнда бірнеше құжаттарға жекелей жазылған әлметтердің саны мен омалары жинақталып көрсетіледі. Жинақтаушы құжаттарға кассирдың есебі, тауарлы-материалды құндылықтар бойынша жаалған есеп, жауапты адамдардың іс-сапарға барғандығы жніндегі аванстық есебі мысал болады. Жинақтаушы құжаттардың мысалына іркеу жорналдарын келтіруге болады. Негізінен тіркеу жорналдары бухгалтерияда жүргзіледі. Тіркеу жорналдарына бірнеше және бір біртектес шаруашылық операцияларының мәліметтері сабақтастық жолмен тізбелеп жазылып отырады. Тіркеу жорналдары бір айға, он күнге арнап ашылады. Белгіленген кезеңнің аяқталуына қарай тіркеу жорналындағы мәліметтердің жинағы шығарылып, бухгалтерлік есеп шоттарына түсіріледі. Тіркеу шығарылып, бухгалтерлік есеп шоттарына түсіріледі. Тіркеу шығарыоып, бухгалтерлік есеп шоттарына түсіріледі. Тіркеу жорналын жүргізудің негізінде күнделікті бақылау жұмысын іске асыруға мүмкіндік туады. Сонымен қатар құжаттар саны азаяды, есеп жұмысы біршма жеңілденіп үнемделеді. Қандайда болмасын кәсіпорынның барлық объектілері бойынша жасалған құжаттр бухгалтерияға тапсырылады. Барлық құжаттар өңделеді, тексеріледі, таксировкаланды, қажетті болған жағдайда тіркеу жорналдарына жинақталад. Кәсіпорын бухгалтериясында құжаттар шаруашылық операциялары шындығымен сәйкес келуі жағынан, заңдылығы жағынан, қажеттілігі мен тиімділігі жағынан, қойылған бағаның дұрыстығы жағынан мұқият тексеріледі. Құжаттарды орындаушы жауапт адамдардың қойған қолдары, реквизиттердің толығымен жазылуы, жазу текстерінің, қойылған андардың анықтығы, шығарылған жинақтардың дұрыстығы толығымен тексеріледі. Егер тексеру нәтижесінде қателер жіберілсе, онда мұндай құжаттар осы құжаттарды жасаған жауапты адамдарға қайта жасау үшін қайтарылады. Жоғарыда айтылған талаптар толығымен орындалған жағдайда кәсіпорын бухгалтериясында қызмет атқрушы жауапты бухгалтерлер әрбір құжаттарға кодтар белгілеп жазады. Мысалға, операциялардың орындалған жерне қарай қоймаларға, цехтарға аналитикалық жіктеу шоттарында кодтар белгіленеді. Кодтар белгілеу құжаттардың үлгі пішіміне ай жазылады. Осылайша өңделіп, жинақталған құжаттардағы сандық көрсеткіштер ақшалай өлшемге айналдырылып, бухгалтерлк ееп шоттарына жазылады. Шоттарға жазылған операциялардың мұқият дұрыстығы жөннде арнайы белгі қойылажы. Құжаттарды өңдеу жұмыс шаруашылық операциялары мазмұны мен мәліметтерн көретуші шоттар коорепонденциясын жасаумен аяқталады. Сонымен, бастапқы құжаттар, есеп регитрлары, тіркеу жорналдары, бухгалтерлік қорытынды есеп пен бсланс, жыл бойы жасалған барлық құжаттар арнайы тәртіппен қабылданған мерзімге қарай міндетті түрде сақтауға қойылады. жүктеу/скачать 1,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|