Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының Қауымдастығы с. Қ. Тұртабаев
VII. НУКЛЕИН ҚЫШҚЫЛДАРЫНЫҢ АЛМАСУЫ
жүктеу/скачать 1,75 Mb. Pdf көрінісі
|
| 169
VII. НУКЛЕИН ҚЫШҚЫЛДАРЫНЫҢ АЛМАСУЫ 7.1. Нуклеин қышқылдарының ыдырауы жəне сіңірілуі Нуклеин қышқылдарының алмасуы жоғары дəрежелілігі- мен сипатталады, себебі олардың əрекетімен белоктік заттардың биологиялық түзілуі тығыз байланысқан. Азықта нуклеин қышқылдары нуклеопротеидтер түрінде бо- лады. Құрамында нуклеопротеидтері бар азық ауыз қуысында ме- ханикалық тұрғыдан ұнтақталады, сілекеймен шыланады да, өңеш арқылы асқазанға түседі. т-РНҚ-ның бірен-сараны сілекей рибонуклеазасымен (РНК-азасымен) олиго- жəне мононуклео- тидтерге ыдырайды. Асқазанда пепсин жəне тұз қышқылының əсерімен нуклео- п ротеидтердің көпшілігі нуклеин қышқылдарына жəне қарапа- йым белоктарға ыдырайды. Нуклеопротеидтердің алмасуы ащы ішекте аяқталады. Қал- ған нуклеопротеидтерді трипсин нуклеин қышқылдарына қарапайым белокпен ыдыратады. Қарапайым белоктар (прота- миндер жəне гистондар, альбуминдер жəне глобулиндер) ұйқы безінің жəне ішек сөлі ферменттерінің əсерімен амин қыш- қылдарына дейін ыдырайды да, ащы ішекте сіңіріледі. Нуклеин қышқылдарының ағзада алмасуы үлкен жылдам- дықпен өтеді. Мысалы, тышқандар молекуласында ДНҚ молеку- ласының жарты өмірі 1 тəуліктен 5-тəулікке дейін, ал көптеген мРНҚ-ның жарты өмірі эукариоттарда бірнеше тəулікті құраса, прокариоттарда бірнеше секунд болуы мүмкін. Нуклеин қышқылдары ағзада нуклеаза ферменттердің əсерінен ыдырайды. Бұл ферменттер нуклеотид аралық фосфодиэфирлі байланыстарды үзеді. Полинуклеотидтердің ішкі байланыстарын – эндонуклеаза ферменттері ажыратады, нəтижесінде олигонуклеотидтер түзі- леді. Нуклеин қышқылдары молекуласын тізбектің шетінен үзіп ажырататын нуклеазалар – экзонуклеазалар. Бұл кезде нуклеин қышқылдары мононуклеотидтерге дейін ыдырайды. 170 Нуклеаза ферменттерін субстраттың түріне қарай: рибону- клеаза жəне дезоксирибонуклеаза деп те бөледі. Рибонуклеазалар – РНҚ молекуласының ыдырауын, ал дезоксирибонуклеаза ДНҚ молекуласының ыдырауын тездетеді. Мұндай бөліну шартты түрде ғана жүреді, қазіргі заманда ДНҚ-ға да РНҚ-ға бірдей əсер ететін арнайы талғаушылық қасиет жоқ эндо- жəне экзонуклеазалар да бар. Нуклеин молекуласының фосфодиэфирлі байланыстары- на əсер ететін нуклеазалардың сипаты екі түрлі болып келеді: бірінші түрі 3′-көміртек атомымен рибоза немесе дезоксирибоза арасындағы күрделі фосфодиэфирлік байланысты (р-3′С - бай- ланыс) гидролиздейді, ал екінші түрі 5′-көміртек пен рибоза мен дезоксирибозаның фосфодиэфирлік байланысын ыдыратады. (Р-5′С - байланыс). Р-5′С байланысты үзетін нуклеазаны 3′-нуклеаза деп, ал Р-3′С байланысты үзетін нуклеазаны 5′ - нуклеаза деп атайды. жүктеу/скачать 1,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|