Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының Қауымдастығы с. Қ. Тұртабаев

190
лып, негізгі бөлігі белоктардың биосинтезі үшін қолданылады. 
Қалған бөлігі – тотығып, дезаминдену, трансаминделу, декарбок-
силдену сияқты көптеген өзгерістерге ұшырайды (27-сурет).
27-сурет. Амин қышқылдарының ыдырауы
Амин қышқылдарының дезаминденуі кезінде олардан амин 
тобы - NH
2
 үзіліп, аммиакқа NH
3
 айналады. Аммиактан басқа де-
заминдену реакциялар нəтижесінде окси-, кето- жəне май қыш-
қылдары түзілуі мүмкін. Бұл өнімдер кейін көмірсулар, липидтер 
басқа қосылыстар синтезіне жұмсалуы ықтимал.
Дезаминдену процесінің төрт жолы бар:
1. Тотықсыздана дезаминдену:
                                    +2H
R – CH – COOH                      R – CH
2
 – COOH + NH
3
         
        │
       NH
2
      

191
2. Гидролиттік дезаминдену:
                                  +H
2
О
R – CH – COOH                        R – CH – COOH + NH
3
           
       │                                                │
      NH
2                                                                             
OH             
3. Молекула ішілік дезаминдену:
R – СН
 
– CH
2
 – COOH                    R – CH = CH– COOH + NH
3
  
      │            
      NH
2
4. Тотыға дезаминдену:
                                  +1/2 О
2
R – CH – COOH                     R – C – COOH + NH
3
  
      │                                              ║         
      NH
2
                                          О
Тотыға дезамидену бауырда, бүйректе жүреді. Реакция нəти-
жесінде α-кетоқышқылдар жəне аммиак түзіледі. Реакцияны 
НАД
+
 (НАДФ) тəуелді дегидрогеназа немесе флавин тəуелді ок-
сидаза катализдейді.
Тотыға дезаминдену процесі екі сатыда өтеді.
Бірінші сатыда, амин қышқылдары сутек ионын бөліп, де-
гидрленеді. Сутек ионын қосып алатын акцептор рөлінде ФМН, 
ФАД немесе НАД
+
 болады. Түзілетін өнім - имин қышқылы.
Келесі сатыда имин қышқылы гидролиттік жолмен аммиак 
пен кетоқышқыл түзеді.
R                                                                                   R 
│                          ФМН(ФАД)  ФМН•Н
2
(ФАД•Н
2
)  │
CH – NH
2
 + H
2
O                                                          C = O+ NН
3
                         
│           
 
 
 оксидаза                         │  
COOH                                                                          COOH
Амин қышқылдары оксидазаларының рН оптимумы 10-ға тең 
(сілтілік орта).

192
Амин қышқылдарынның дезаминдену процестерінің ішінде 
маңыздысы: глутамин қышқылының глутаматдегидрогеназа мен 
(ГДГ) дезаминденуі.
ГДГ-нің коферменті (немесе сутек акцепторы) қызметін 
атқаратын НАД
+
 немесе НАДФ
+
 глутаматдегидрогеназамен де-
заминдеу қайтымды реакция, яғни ГДГ ферменті дезаминдену 
процесімен қатар қайта аминдеу процесін катализдейді.
Амин қышқылдарын трансаминдеу. Амин қышқылдарынан 
кетоқышқылдарға амин (-NH
2
) тобын көшіру реакциясын транс-
аминдеу дейді.
Бұл реакцияны 1937 ж. ашқан А. Браунштейн мен М. Криц-
ман. Барлық тірі ағзалар үшін бұл əмбебап реакция болып келеді. 
Реакцияны катализдейтін ферменттерді аминотрансфераза неме-
се трансаминаза деп атайды.
СООН  
СН
3
  
СООН 
 
  СН
3
 ׀         
 
׀           
 
׀   
 
׀
СН
2
    
+    
С = O        ПФ 
CH
2
   
+  
CH–NH
2
 ׀         
 
׀           
 
׀         
 
׀
CH
2 
         
COOH        
CH
2 
         
COOH

жүктеу/скачать 1,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: