Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне спорт министрлігі Тілдерді дамыту жəне қоғамдық-саяси жұмыс

231

231

Жиендер де нағашыларын сыйлап, құрметтеп, оларды өз ата-ана-

ларынан да артық көреді. Еркелеп, əке-шешелеріне айтпаған сырлары 

мен көңіл күйлерін ақтарады. Нағашыларының ақырын-қат ты айт қан 

сөздері  мен  əзіл-қалжыңдарын  ауыр  алмай  көтереді.  Еш қа шан  на ға-

шы ла ры на тіл, қол тигізбейді. Қолдарынан келген жақсылығы мен кө-

ме гін нағашы жұртынан аямайды.

КЕЛІН МЕН ТӨРКІННІҢ

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ

Қ

азақ салтында, ұзатылған қыз өзі келін болып түскен от ба сы-

ның заңды мүшесіне, сол ұзатылып барған елге тəуелді бір аза мат ша ға 

айналады. Сөйтіп, оның ендігі жерде құқық-мүддесі, аза мат тық орны 

сол  өзі  келін  болып  барған  отбасы  мен  сол  ауыл  жа ғы нан  қор ға ла-

ды. Ал оның төркіні, яғни, ата-ана, аға-бауырлары онымен тек туыс-

тық қарым-қатынаста болады да, қызы келін болып бар  ған ауыл  дың 

отбасылық  кикілжіңі  мен  ірілі-ұсақты  істеріне  «қызым  еді,  туы сым 

еді» деп орынсыз араласа алмайды.

Ата-ананың  ұзатылған  қызының  тұрмыстық  жəне  отбасылық  іс-

те рі не орынсыз араласуы көргенсіздік, тəрбиесіздік, тіпті жолсыздық 

болады. Алайда, қыздарының құқық-мүддесі зиянға ұшыраса, қор лан-

са, аяқ асты етілсе, ата-анасы мен туыс-туғандарының оған араласуы 

жолды деп қаралады.

Əдетте,  қыздары  ұзатылып  барған  жерде  күйеуі  немесе  ата-ене, 

туыс-туғандарымен  ренжісіп  қалса,  қыздың  ата-анасы  қыздарына 

ұры сып:  «күйеуің  мен  ата-енеңнің  тілегінен  шығып,  қайын  інілерің 

мен қайын сіңлілеріңнің тілін таба алмасаң қайтіп адам боласың? «тас 

түс кен жеріне ауыр» деген, сен өзің келін болып түскен үйдің заңды 

бір мүшесісің, жақсы қылық, жарасымды мінезіңмен барған жеріңнің 

кө ңі лі нен шығу сенің келіндік міндетің» деп, қызының кешірімді, жа-

ғым ды, жақсы адам болуы үшін, ақыл-кеңес беріп, жөн көрсетеді. Тіп-

ті, қайын жұртын жамандап келсе қыздарына ұрысып, аралыққа сөз 

тасымау, өсек айтпау туралы қатаң ескерту береді.

232

232

Қазақ  салтында  ұзатылған  қыздың  əке  үйіне  қашып  келуі  бетке 

салық,  сүйекке  таңба  түсіретін  өте  ұятты  іс  саналған.  «Қайта  шап-

қан жау жаман, қайтып келген қыз жаман» деп, қыздарының бар ған 

жерінен  қайтып  келуін  өте  жек  көретіндіктен,  қазақ  қыздары  өз де рі 

келін болып барған отбасы мен ел-жұртын «өз елім, өз жұртым» деп 

біліп,  сол  өзі  түскен  отбасы  мен  ел-жұртқа  бауыр  басып,  сонда  тү-

тін түтетіп, жақсы іс, жайдары мінезімен қиындық атаулыны жеңіп, 

ата-анасы мен ел-жұртының бетіне шіркеу келтірмеген. Қандай жағ-

дай да да төркініне қашып-піспеген. Қайта ақылдылығы мен ал ғыр лы-

ғы, қайсарлығы мен іскерлігі арқылы барған жеріндегі үлкен-кі ші мен 

түгел  тіл  табысып,  «текті  келін,  жақсы  келін,  іскер  келін,  ісмер  ке-

лін,  ақылды  келін,  білімді  келін,  би  келін»  атанып,  ел-жұрттың  ал-

қауы мен сый-құрметіне бөленіп отырған. Ешқашанда ұзатылып бар-

ған жерінің, отбасыың кикілжіңі мен өсек-аяңын төркініне тасып, бір 

ауыз сөз артық кетсе, төркініне қашып, тəрбиесіздік, тексіздік, көр ген-

сіз дік істемеген.

КЕЛІН МЕН ҚАЙЫН АТАНЫҢ

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ

Қ

азақ  салтында,  ақ  босаға  аттаған  келін  қайын  аталарына  өз 

əке ле рін дей, тіпті одан да артық құрмет көрсетіп, барлық қызметіне 

əзір  тұрады.  Əдепті,  ибалы  болып,  қайын  атасымен  əке-балалық  қа-

рым-қатынаста  болады.  Қашанда  əдеп  сақтап,  атасы  əңгімеге  тарт-

паса,  сөзіне  орынсыз  қыстырылмайды.  Келсе-келмес  бейпіл  сөйлеп, 

орынсыз  жыртақтап  күлмейді.  Кірін  жуып,  тамағын  əзірлеп,  дəрет 

суын дайындап, əрқашан «аталап» қиылып тұрады. Алайда, есті, бі-

лім ді,  іскер,  тəрбиелі  келіндер  «əзілің  жарасса  атаңмен  ойна»  деген 

ха  лық даналығын шебер пайдаланып, отбасында ата-енелеріне ерке-

леп, жарасымды əзіл-қалжың айтып, құдды əкелі-балалы адамдардай 

сый ла сып, сырласып өтеді.

Қазақ халқының кісілік қарым-қатынас салтында, келіннің бі лер-

мен сіп ата сөзіне орынсыз араласып, бетінен алып, бейберекет жү  ріп, 

тіл жəне қол тигізуі, атасының алдында баласының бетінен шалпыл-

233

233

датып сүйіп, «балам» деп мекіреніп, омырауын көрсетіп отырып емі-

зуі немесе бақырып-шақырып баласын төпештеуі, күйеуі жəне бас қа 

отбасы  мүшелерімен  шармаяқтасуы,  жалаңаяқ,  жалаңбас,  ашық-ша-

шық жүруі, атасының атын атап, «сен» деп анайы сөйлеуі, айт қан ті-

лін  алмауы,  орнынан  тұрып  сəлем  жасамауы  сияқты  қы лық тар дың 

бар лы ғы көргенсіздік, тəрбиесіздік, тексіздік, тіпті арсыздық, бұ зық-

тық есептеледі.

Қазақта келін түсіріп, ата болған адам балаша қуанып, ке лін де рін 

өз  қызындай,  тіпті,  кейбір  ибалы,  əдепті,  тəрбиелі,  білімді,  ақыл ды 

келіндерін өзінің туған қыздарынан да артық көреді. Əрқашан ке лін-

де рі мен əкелік тұрғыда қарым-қатынас жасап, əрқандай жағ дай да да 

ке лі ні не тіл жəне қол тигізбейді. Атаның келінге қол, тіл ти гі  зуі ар-

сыз дық,  бұзықтық  саналады.  Сондықтан  да  ата  болған  барлық  адам 

келініне  айтарын  сын-ұсыныс,  ақыл-кеңес  ретінде  айтып,  келіні  ал-

дында  ата-балалық  қарым-қатынасқа  жат  жаман  қылықтардан  ау лақ 

болады.

КЕЛІН МЕН ЕНЕНІҢ 

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ

Қ

азақта ене келіннің ең жақын, ең қамқор, екінші анасы есеп те-

ле ді, яғни, ене – жаңа түскен келіннің болашақ өмір жолындағы ұс та-

зы, əрі ақылшысы. Ал, келін – ененің шəкірті əрі ізбасары. Солай бол-

ған дық тан, келіндер енесін өз аналарындай көріп, сырлары мен кө ңіл 

күй ле рін жасырмай айтып, қысылғанда, қиналғанда ақыл-ке ңес те рін 

алып, айтқандарын екі етпей орындап, барлық қызметіне əзір тұ ра ды. 

Қандай  жағдайда  да  енесінің  бетінен  алып,  тіл  жəне  қол  ти гіз бей ді. 

Ата-ене алдында құдды бала шəкірттей иіліп, кесек сөз, кесірлі мі нез 

көрсетпейді.  Ененің  мақұлдауынсыз  отбасылық  маңызды  істер  мен 

алым-берімге баса билік жасамайды.

Қазақтың ақылды да алғыр, өнерлі де білімді, əдепті де ибалы ке-

лін де рі  ата-енесін  өз  ата-анасындай  көріп  еркелеп,  жарасымды əзіл-

қал жың айтып, күйеуі мен қайнаға, абысын-ажындарына өткізе ал ма-

ған тілін, орындай алмаған арман-тілегін өткізіп, орындап, үй іші мен 

234

234

ауыл-аймағының береке-бірлігін сақтап отырады. Ал, орынсыз талас-

тартыс, дау-жанжал тудырып немесе білермендік істеп, өр кө кі рек тік 

көр се тіп,  шарқыш  мінезге  басқан  тəрбиесіз,  көргенсіз  келіндер  ата-

ене сі  мен  ел-жұртының  сөгісіне  ұшырап,  «көкбет,  бейшара,  ұят сыз, 

тəр бие сіз, тексіз, көргенсіз, шарқыш келін» атанады.

Келін – ененің қызы əрі ізбасары жəне шəкірті. Ұлының жан жары, 

жаңа отаудың ұйтқысы жəне тірегі есептелетіндіктен, ақылды, бі лім ді 

енелер тəрбиелі, көргенді келіндерін өзінің туған ұлдарынан да ар тық 

көріп, ұлына бермегенді соған беріп, ұлына айтпаған сырын со ған ай-

тып, бар аналық мейір-махаббатын төгеді.

Келінге ақыл-кеңес беріп тəрбиелеу, баулу, алыс-жақын, бауыр-ту-

ысты таныстыру, алыс-беріс, барыс-келіс жолын үйрету, салт-дəс түр 

мен  ғұрып-əдетті  ұғындыру  сияқтылардың  барлығы  ененің  борышы 

са на ла тын дық тан,  келінін  жақсы  тəрбиелеп,  жөн-жосығын  үй рет пе-

ген, туған перзентіндей көріп бауырына басып ақыл-кеңес бермеген, 

ке лі нін отырса опақ, тұрса сопақ қып ұлына жамандап, сары ізіне шөп 

сал ған, келініне тіл жəне қол тигізген ене келіні алдында енелік боры-

шын өтемеген мейірімсіз, тасбауыр жаман адам деп қаралады.

КЕЛІН (АЖЫН) МЕН АБЫСЫНДАР

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ

« А

бысын тату болса ас көп, ағайын тату болса ат көп» деген 

халық даналығын берік ұстанған қазақ келіндері (əйелдері) абысын-

ажындар татулығы мен ағайындар татулығын, сондай-ақ, бүкіл ауыл 

мен ел-жұрт татулығын, береке-бірлігін, ынтымағын бəрінен жо ға ры 

қойған əрі «ерді ер қылатын да, жер қылатын да əйел» деп, ауыл да-

ғы  береке-бірлік  пен  татулықтың  ұйтқысы  əйелдер  деп  есептеген. 

Айтып-айтпай, бір ауылдағы абысын-ажындар білімді, ақылды, тəр-

бие лі, көргенді, текті əрі көңілдері кең, көкіректері ояу болса, отбасы-

нан тартып, бүкіл ауыл «сенікі, менікі» демей, бүтін дəн болса бө ліп 

жеп,  жарты  дəн  болса  жарып  жеп,  мəңгі  ынтымақтасып,  сыйласып, 

сырласып өткен. Ал абысын-ажындар (əйелдер) көргенсіз, тəр бие сіз, 

білімсіз,  ақылсыз,  дүниеқор,  ашкөз,  өзімшіл,  өркөкірек,  қыз ған шақ, 

235

235

ұятсыз,  арсыз,  кісілігі  жоқ  болса,  отбасы  мен  ауылдың  берекесі  ке-

тіп, жақын туыстар түкке тұрғысыз бір нəрселерге таласып, есеп те сіп, 

аңдысып, дауласып, жауласып, өсек өрбіп, пəле-жала көбейіп, туыс-

тан береке-бірлік, ауылдан ынтымақ қашқан.

Қазақ салтында келін (ажын) мен абысын əпке-сіңлілік қарым-қа-

ты нас та  болады  да,  абысын  жаңа  түскен  келінге  (ажынға)  ене сі нен 

ке йін гі  ақылшысы,  сырласып-сұхбаттасар  ұстазы  есептеледі.  Сон-

дық  тан да жаңа түскен келін (ажын) абысындарын əп ке ле рін дей кө-

ріп  сыйлап,  білмеген,  түсінбегендерін  сұрап,  үйреніп,  тіп ті  аттарын 

да тіке атамай, «ақ жеңеше», «үлкен жеңеше», «тетелес» деген сияқ-

ты  жарасымды  ат  қойып  құрметтеп  отырады.  «Сыйға  –  сый,  сы ра-

ға – бал» дегендей, өз кезегінде абысындар да жаңа түскен ке лін де рін 

(ажындарын) өз сіңлілеріндей көріп, оларға ауылдың қыр-сыры мен 

салт-дəстүр, ғұрып-əдеттерін таныстырып, нені істеп, нелерден сақ та-

ну, нені жақтап, нелерден аулақ болу қажеттілігін ескертіп, ата-ене сі-

нің мінез-құлқы мен ел-жұртының дағдысын ұғындырып, одан қан дай 

істе де ақыл-көмегін аямайды. Сөйтіп, ақылды да білімді, көр ген ді де 

кө ре ген,  тəрбиелі  де  текті  абысын-ажындар  бірін-бірі  тəр бие леп,  бі-

рін-бірі жетелеп, бір-біріне көмектесіп, бір-бірін сыйлап, құр мет теп, 

аялап, жақсысы болса асырып, жаманы болса жасырып, бауыр-туыс 

пен ауыл-аймақ, ел-жұрттың береке-бірлігінің ұйтқысы, та ту лық пен 

дос тық тың  дəнекеріне  айналып,  өз  отбастары  мен  ауылын  «жақ сы 

ауыл», «текті ауыл», «көргенді, тəрбиелі ауыл», «үлгі-өне ге лі ауыл» 

атандырады.

КЕЛІН МЕН ҚАЙНАҒАНЫҢ

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ

Қ

айнаға  мен  келін  аға-қарындастық  қарым-қатынаста  болады. 

Салт бойынша келін қайнағаларын құдды өз туған аға ла рын дай сый-

лап, құрметтеп, алдарынан қия өтпейді. Сөзін тыңдап, аға лық ақыл-

кеңесін алып, көрген жерде иіліп сəлем жасап тұрады. Қай на ға ла ры-

ның атын атамай, жарасымды ат қояды. Ешқашан қарсы сөз қай та рып, 

236

236

бетінен алмайды. Қайнаға алдында орынсыз, əдепсіз сөй леп, жыр  тақ -

тап  күлмейді.  Жалаңаяқ,  жалаңбас,  ашық-шашық  жүр мей ді.  Көз  ал-

дында жасанып-сыланбайды. Қалай болса солай бейберекет отырып, 

бейберекет жүрмейді. Омырауын көрсетіп бала еміз бей ді, қай  на  ға  ның 

алдында киім-кешек ауыстырмайды. 

Ал,  қайнаға  болған  адамдар  да  келіндерін  өз  қарындастарындай 

кө ріп,  білген  ақыл-кеңестерін  айтып,  жаңа  отауларының  түтіні  түзу 

ұшып,  босағаларының  берік,  шаңырақтарының  биік  болуына  жан-

жақ ты  көмек  көрсетіп  отырады.  Əрқашан  келіні  алдында  үлгі-өне ге 

болып, анайы сөз, жағымсыз іс-қимылдардан аулақ болады. Ке лін де-

рі нің  ағат  кеткен  жерлері  болса  сын-ұсыныс  беріп,  теріс  басса  тек-

тей ді. Алайда, тіл, қол тигізбейді. Қорлап, жəбірлемейді. Қай на ға ның 

олай істеуі көргенсіздік, тəрбиесіздік, тіпті, бұзықтық саналады.

ЖЕҢГЕ МЕН ҚАЙЫН СІҢЛІЛЕР

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ

Ж

еңге мен қайын сіңлі əпке-сіңлілік қарым-қатынаста болады. 

Қайын сіңлі – жаңа түскен келіннің сол ауылдағы ең тез тіл табыса-

тын, ең жақын, ең жанашыр, ақырын-қатты айтқанын кө те ріп, кө ңіл 

күйін  түсінетін  сырлас,  сенімді  серігі,  абзал  досы  есептеледі.  Сон-

дық тан  да  жеңге  мен  қайын  сіңлі  бір-біріне  көңілдеріндегі  сырлары 

мен  жүректегі  жырларын  тартынбай  ақтарысып,  бейне,  əпкелі-сің лі 

жандардай  əмпей-жəмпей  болысып  кетеді.  Жеңгелер  қайын  сің лі ле-

рін еркелетіп ат қойып, ал қайын сіңлілер жеңгелеріне əрі еркелеп, əрі 

құрмет  көрсетіп,  бір-біріне  ақыл-кеңес  айтып,  сырласып,  сыйласып, 

əзіл-қалжыңмен  желпіндіріп,  көңілдерін  көтереді.  Жеңге  қа йын  сің-

лі лер ге екінші тəрбиеші, ұстаз, қамқоршы жəне ақылшы есеп те ле тін-

дік тен,  қайын  сіңлілеріне  білген  ақылдарын  айтып,  үлгі-та  ғы лы мын 

үй ре тіп, жақсысын жақтап, жаманы болса тектеп, қайын сің лі ле рі нің 

бойына  болашақ  аналарда  болуға  тиісті  жақсы  қасиеттер  мен  жара-

сымды  қылықтарды  сіңіруге  күш  салады,  сондай-ақ,  олардың  бо ла-

шақ жақ сы жар табуына қол ұшын береді.

237

237

Жеңге болған қандай əйел болсын, қайын сіңлілеріне жат қы лық, 

жаман мінез көрсетпейді. Қайын сіңлісінің барлық ісін əзіл-қал жың, 

ойын-күлкімен бітіреді. Өз кезегінде қайын сіңлілер де жең ге ле рін өз 

əпкелеріндей  көріп  еркелеп,  қиналған  сəттерінде  ақыл-кеңес  сұ рап, 

жан сырын жасырмай айтып, үйде де, түзде де жеңгелерін жебеп оты-

рады. Тіпті жеңгелеріне ата-ана, аға-бауырларына айтпаған сырларын 

айтып,  жеңгелерін  сенімді  серік,  адал  кеңесші,  абзал  дос  есеп тей ді. 

Жеңге  мен  қайын  сіңлі  ешқашан  бір-біріне  қол  жəне  тіл  ти гіз бей ді, 

тіпті, бір-бірінің көңілін ауыртпайды.

ЖЕҢГЕ МЕН ҚАЙЫН ІНІЛЕР

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ

Ж

еңге  мен  қайын  іні  –  əпке-інілік  қарым-қатынаста  болады. 

Жең ге ле рі қайын інілерін еркелетіп «тентегім», «мырза жігіт», «молда 

жі гіт» деген сияқты жарасымды аттар қойып желпіндіріп, бо ла шақ та 

жақсы азамат болып есеюлеріне тілектес болып отырады. Сондай-ақ, 

қайын  інілерін  өз  туған  бауырларындай  көріп,  ақыл-кеңес,  əзіл-қал-

жың да рын айтып, олардың топ ішінде еңселері биік, жүз де рі жар қын 

болу  үшін,  бір  киер  киімдерін  сəндеп,  ел  назарын  аударардай  етіп 

киіндіріп, қайын інілерінің қыздарға қадірлі, ел-жұртқа жағымды бо-

луы үшін өлең-жыр үйретіп, «ақын жігіт, сері жігіт» атануларына қол-

да ры нан келгенше жəрдемдеседі. Тіпті, ақылды, білімді, іскер ке лін-

дер  қайсы  біреулерше  шарқылдап  ұрыс-керіс  тудырмай-ақ,  ата-ене, 

туыс-туғандарына  өткізе  ал ма ған  сөздері  мен  істете  алмаған  істерін 

қа йын іні, қайын сіңлілері арқылы жөнге салып, жұмыстың ебін, ша-

руа ның сəнін келтіріп отырады. Ал, өз кезегінде, ақылды да алымды 

қа йын іні мен қайын сіңлілер іскер жеңгелері арқылы жар таңдап, қа-

лың дық табу секілді маңызды істерде ата-ана, аға-бауырларына ық пал 

көр се тіп,  сүйген  жар,  таңдаған  қалыңдықтарымен  қосылып,  арман-

тілектеріне жетеді. Ешқашан жеңгелерін ренжітпейді. Жең ге ле рі мен 

сырласындай,  құрдасындай  болып  əзілдесіп,  сырласып,  сыйласып 

өмір бойы тату-тəтті қарым-қатынаста болады.

238

238

КҮЙЕУ ЖІГІТ ПЕН ҚАЙЫН ЖҰРТТЫҢ

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ

К

үйеу  жігіт  пен  қайын  жұрттың  қарым-қатынасы  –  əрі  құда-

жегжаттық  қатынас,  əрі  туыстық  қатынас.  Күйеу  жігіт  үшін  қа йын 

жұр ты адамдық өмірдегі үш жұртының бірі əрі бірегейі саналады. Қа-

зақ халқы жігіттің үш жұрты болады деп қарайды, яғни, ағайын жұр ты 

(өз жұрты), нағашы жұрты жəне қайын жұрты. Мұнда, жігітке қа йын 

жұр ты  азамат  болып,  ат  жалын  тартып  мінгеннен  кейінгі  өсіп-өніп, 

кө ге ріп-көктейтін қасиетті, аяулы жұрт есептелетіндіктен, күйеу жі гіт 

қа йын жұртымен өте сыйластық, қимастық қарым-қатынас жасайды. 

Ата-енелерін  өз  ата-аналарындай,  қайнаға,  қайын  бике,  қа йын  іні-

балдыздарын өз аға-қарындастарындай көріп құрметтеп, аялап, қо лы-

нан келгенше қамқорлық жасап, əзіл-қалжыңмен жел пін ді ріп отыра-

ды. Қайын жұртының үлкен-кіші азаматтарына қол жəне тіл ти гі зіп, 

ардан  аттап,  адамдық  қасиетке  жат  іс-қимылдарға  бармайды.  Əр қа-

шан кі ші лік, кісілік көрсетіп, əдептен аттамайды. Алайда, қан дай ор-

тада болсын тартынбай əзіл-қалжың айтып, ойына келген ойын-күл кі-

мен айналысуына еркін əрі ерке болады.

ҚАЙЫН АТА МЕН КҮЙЕУБАЛАНЫҢ

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ

Қ

азақ  халқы  «Пайғамбар  күйеуін  сыйлапты»,  «күйеубаласын 

өз  баласындай  санамаған  –  санатқа  қосылмайды»  деп  қарап,  кү йеу-

ба ла ла рын  өз  туған  ұлдарындай  көріп,  ерекше  аялап  сыйлайды. 

Сондай-ақ, күйеубалаларының түтіні түзу ұшып, шаруашылығы шал-

қып,  бай-бақытты  тұрмыс  кешірулеріне  қолдан  келген  көмектерін 

жасап,  сү йе мел деп,  демеп  отырады.  Алайда,  күйеубалаларына  өз 

балаларына  ұрысқандай  орынсыз  ұрысып,  тіл  жəне  қол  тигізбейді. 

Айтар  ақы лын  тек  ұсыныс,  кеңес,  құлаққағыс,  емеурін  арқылы  біл-

ді ріп, үне мі жанашырлық, жақындық көрсетіп, қиналса қол ұшын бе-

ріп,  те зі рек  ел  қатарына  қосылып  кетулеріне  жан-жақты  көмек  көр-

се тіп  отырады.  Əркез  күйеубаласының  алдында  қыңыр  қылық,  жат 

239

239

мінез  көрсетпейді.  Бейəдеп,  өрескел  сөз  айтпайды.  Қайта  əдеп-иба, 

жол-жосын, адамгершілікте үлгі-өнеге көрсетеді. Күйеубаламен ата-

балалық қарым-қатынаста болады. 

Күйеубала  да  қайын  атасын  өз  əкесіндей  көріп,  алдынан  қия  өт-

пей сəлем беріп, барлық қызметіне бала шəкірттей иіліп əзір тұрады. 

Атын атап, сен деп бейəдеп сөйлемейді. Қашанда сыйлап, құрметтеп, 

қан ша білімді, шенді, қандай көсем-шешен болса да, қайын ата сы ның 

төріне шықпайды. Əдептен аттамайды. Сөзіне қыс ты рыл май ды. Баса 

билік жасамайды. Көрген жерде орнынан тұрып сəлем бе ріп, жол бе-

реді. Қайын ата алдында күйеубаланың тəкаппарлық іс теп тайраңдап 

жүруі, ақылгөйсуі, бетінен алуы, тілін алмауы, бейəдеп сөй леуі, қол-

тіл  тигізуі  тəрбиесіздік,  көргенсіздік,  тіпті  азғындық,  бұ зық тық  са-

налады.  Алайда,  «əзілің  жарасса  атаңмен  ойна»  деп,  қайын  ата  мен 

күйеубала арасындағы əзіл-қалжың шектелмейді.

ҚАЙЫН ЕНЕ МЕН КҮЙЕУБАЛАНЫҢ

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ

Қ

азақта қыз ұзатып, қайын ене болған əрбір ана кү йеу ба ла ла-

рын өз балам, қызымның серігі, қуанышым мен қайғыма ортақтасар 

жанашыр  жақыным,  шаршап-шалдыққанда  сүйеу  болар  сүйенішім, 

өрі сім деп қарап, жатса-тұрса күйеубаласы мен қызының қамын жеп, 

жұ мыс жағдайларын ойлап, отбасыларының бақытты, шат-шадыман 

болуын тілеп отырады. Күйеубалалары келгенде ағынан ақ та ры лып, 

үй де гі бар тəтті-дəмдісін оның алдына тосады. Күйеубаламен ана-ба-

ла лық  қарым-қатынаста  болып,  оған  үнемі  мейір-шапағатын  тө гіп, 

қо лы нан  келген  қамқорлығын  жасап,  əрқашанда  күйеубаласына  тіл 

жəне қол тигізбейді. Қазақ халқы ата-ененің күйеубалаға қол жəне тіл 

ти гі зуін арсыздық, тіпті азғындық, бұзықтық деп есептейді.

Қазақтың  ұлттық  салт-дəстүрінде  күйеубала  енесін  өз  анасындай 

көріп, сыйлап, құрметтеп, алдынан қия өтпей, барлық жұмысына əзір 

тұрады.  Жат  пиғыл,  жаман  мінез  көрсетпейді.  Ене  алдында  бей əдеп 

сөйлеу,  менмендік,  тəкаппарлық,  білермендік  көрсету,  тіл  жəне  қол 

тигізу тəрбиесіздік, тексіздік, тіпті азғындық, бұзықтық есептеледі.

240

240

ҚАЙНАҒА, ҚАЙЫН БИКЕЛЕР 

МЕН КҮЙЕУБАЛАНЫҢ 

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ

Қ

айнаға, қайын бикелер мен күйеубала аға-інілік қарым-қа ты-

нас та  болады.  Қайнағалар  мен  қайын  бикелер  күйеубалаларына  (қа-

рын дас-сіңлілерінің  күйеулеріне)  құдды  өз  бауырларындай  мə мі ле 

жасайды. «Інісі бардың тынысы бар» деп, күйеубалаларын шаршап-

шал дық қан да тыныс, өріс, қолғанат, сүйеніш деп қарап, қарындас-сің-

лі ле рін қандай аяласа, күйеубалаларын сондай аялап, жүрегіне жара, 

кө ңі лі не көлеңке түсірмейді. Қолдарынан келгенше жəрдем беріп, ел 

алдында беттері жарық, мерейлері үстем болуларын тілеп, еш қа шан 

олар ға тіл жəне қол тигізбейді.

Өз  кезегінде,  күйеубалалар  да  «ағасы  бардың  жағасы  бар»  деп, 

қайнағалары  мен  қайын  бикелерін  өз  аға-əпкелеріндей  көріп  сый-

лап,  құрметтеп,  ағалық  ақыл-кеңестерін  алып,  барлық  қызметтеріне 

əзір  тұрады.  Əдеп-иба  көрсетіп,  кішілікпен  аман-сəлем  жасап,  тө рі-

нен орын беріп, төбелеріне көтереді. Ешқашан əдептен аттап жаман 

қы лық,  жат  мінез  көрсетпейді.  Əрқандай  жағдайда  да  қайнаға,  қа-

йын  бике,  күйеубала  бір-біріне  қол  жəне  тіл  тигізбейді.  Атақ-даңқ, 

мəртебеге мас танып тəкаппарлық, менмендік көрсетпейді.

жүктеу/скачать 2,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: