ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы
нақты, жалпыға бірдей және қажетті
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Pdf көрінісі
|
| нақты, жалпыға бірдей және қажетті білім алу қажет. Оған ақыл-
парасаттың И.Кант санат деп атаған априорлық формалары жеткізеді. Олар да бізге тәжірибеге дейін берілген. Олардың қатарына ол «сан», «сапа», «қатынас», модальдық» және тағы басқаларын жатқызады. Оның үстіне, ақыл-парасаттың әр санаты үш таған арқылы, мысалы, сан – «бірлік, көптік және тұтастық»; сапа – «нақтылық, терістеу және шектеу» арқылы ашылады. Сөйтіп, И.Кант алғаш рет танымдағы санаттардың зор маңызына назар аударады. Сонымен, санаттар бізге сезімдік қиялға берілу көмегімен алынған құбылыстарды ой елегінен өткізуге және оларды жалпыға бірдей және қажетті болу деңгейіне көтеруге көмектеседі. И.Кант бойынша, сезімдік қиялға берілусіз бізге заттар берілмес еді, ал пайым-пара-
185 сатсыз біз ештеңе туралы ойлай да алмас едік. Сезімсіз ойлау – бос, нәтижесіз ойлау, ал еш нәрседен түсінігі болмай қиялдау – соқырлық. Сол екеуін қосып барып және санат деп аталатын сүзгіден өткізіп қана біз білім деңгейіне қол жеткіземіз. Кант танымды адам ойла- рында танылатын нысандарды өздігінше құрастырудың белсенді, шығармашылық үдерісі ретінде қарайды. Ол Табиғатқа әлдебір тәртіп және заң ойлап шығарушылық қасиет берген сияқты болады. Ондай көзқарасты субъективтік идеализм деп айқындауға болады. Таным үдерісінде адамның шығармашылықпен құрастыру қуатын асыра бағалау қиын. Онсыз күрделі механизмдер мен машиналар, қазіргі заманғы АЭС және ғарыш кемелері, яғни біз «екінші табиғат» деп атайтындардың барлығы да болмас еді. Алайда біз «екінші табиғаттың» өзінің негізі – «бастапқы табиғатсыз» өмір сүре алмайты- нын ұмытпауға тиіспіз. Канттың таным теориясының екінші бір осал жері – адамға сезімталдық пен ақыл-парасаттың априорлық формаларын беруі. Шын мәнінде, олардың барлығының да априорлық сипаты бар, яғни адамның тәжірибесінде пайда болады. Жаңа ғана дүние есігін ашқан сәбидің басында ешқандай санат жоқ. Оларды ол білім алу және тәрбие арқылы өзінің өмірлік тәжірибесінде жинақтайды. Алайда И.Канттың таным теориясы осымен аяқталмайды. Адамның бойында жанның тағы бір қабілеті – парасат бар. Адамда
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|