ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

микроәлемнің онда болып жатқан үдерістерді дәл бейнелейтін үлгісін 

жасай  алмайды.  Микроәлемнің  қасиеттерін  бөлшек  немесе  толқын 

ретінде бөлек-бөлек зерттеуге ғана болады. Бөлшек ретінде қарағанда, 

оның  энергетикалық  зарядын  және  қозғалу  шамасын,  ал  толқын 

ретінде  қарағанда,  оның  кеңістікте  орналасуын  анықтауға  болады. 

Бөлшектің белгілі бір мөлшер аясында болуы ықтималдығын болжауға 

болады. Ендеше, кванттық механиканың ықтималды-статистикалық 

лып шықты.

Н.Бордың  қосымшалық  қағидасы  жайында  бірер  сөз  айтайық. 

Оның айтуы бойынша, «бөлшек пен толқын ұғымдары өзара бір-бірін 

толықтырады,  сонымен  қатар  бір  мезгілде  бір-біріне  қарама-қайшы». 

Мәселенің  қиындығы  мынада:  микроәлем  үдерістерін  зерттеген-

де,  біз  макроаспаптар  мен  құралдар-жабдықтарды  пайдаланамыз 

да,  бір  аспаптардың  көмегімен  бөлшектердің  толқын  сияқты  сипат-

тамаларын  аша  аламыз,  ал  екіншілері  арқылы  кванттық  қасиеттерін 

ашамыз.  Сөйтіп,  зерттеу  барысында  біз  екі  бейне  аламыз  және 

шығармашылықпен  түрлендіре  және  оларды  бір-бірімен  толықтыра 

отырып, микроәлем туралы ортақ көзқарастар тудырамыз.

Әлемнің  осы  замандағы  ғылыми  бейнесін  құруға  а.Эйнштейн 

үлкен еңбек сіңірді. Біз салыстырмалылық теориясын айтып отырмыз. 

Ол  1905  жылы  төмендегі  ережелерге  сүйене  отырып,  салыстыр-