и.кант – неміс классикалық философиясының негізін

182

ойлаудың  баламасы  болуға  тиіс.  Сынның  болашағын  негізге  алып, 

Кант  әртүрлі  салаларда:  ғылымда,  іс  жүзіндегі  ұтымдылықта,  этика 

мен эстетика салаларында әрекет ететін ақыл-ойдың іргелі теориясын 

құрды.  «Кант  –  еш  күмәнсіз  ұлы,  дара  тұлға,  –  деп  жазды  И.В.Гёте 

ойшыл  туралы.  –  Соның  ілімі  ғана  кейіннен  біздің,  немістердің, 

мәдениетіне  ықпал  етуін  жалғастырды  және  бәрінен  тереңірек  бой-

лады...  Бірде-бір  ғалым  негізін  Кант  салған  сол  философиялық  ұлы 

қозғалысты батылы барып теріске шығара алмады».

Канттың ұлы мұрасын жақсырақ түсініп және бағалау үшін, оның 

өмірбаянына  көз  жүгірткеніміз  дұрыс.  Кант  әлжуаз  бала  болып  өсті. 

Орасан күш-жігерінің және өз өмірін қатаң да нық тәртіпке салуының 

нәтижесінде  ол  сексен  жасқа  жетіп  қана  қойған  жоқ,  сонымен  қатар 

ғылыми  ерлік  те  жасады.  Немістің  ұлы  ақын-жазушысы  Г.Гейне 

Кантқа өзінің өмірбаяндық тамаша мақалаларының бірін арнап, онда: 

«Иммануил Канттың тарихын бейнелеу қиын, өйткені оның өмірі де, 

тарихы да болған жоқ. Ол Кенигсбергтің тыныш та оқшау көшесінде 

бірқалыпты қарапайым, тіпті бойдақтың жалпылама дейтіндей өмірін 

бастан  кешті...  Сол  жердің  ғибадатханасындағы  үлкен  сағат,  жерлесі 

Иммануил  Кантқа  қарағанда,  өзінің  күнделікті  сыртқы  қызметін 

қорқынышсыз  және  бірқалыпты  орындады  деп  айта  алмаймын. 

Төсектен тұру, таңертеңгі шай, жазумен айналысу, дәрістер оқу, түскі 

ас,  серуендеу  –  осының  бәрі  белгілі  бір  уақытта  орындалып  отыра-

тын және көршілері Иммануил Кант соның құрметіне әлі күнге дейін 

«Философтың алаңы» деп аталатын шағын жөке алаңына бет алатын 

кезде, уақыттың үш жарымды көрсетіп тұрғанын анық білетін...» – деп 

жазды.

1745  жылы  жергілікті  университетті  бітірген  соң,  И.Кант  жараты-

лыстану мәселелерімен айналысып, астроном, физик, географ ретінде 

заманының ірі ғалымына айналды. Сол кезеңдегі қызметінің маңызды 

жетістігі – И.Канттың газ-тозаң бұлттарының құйын тәрізді айналуы 

нәтижесінде  Күн  жүйесінің  пайда  болуы  туралы  ғылыми  болжамы 

болды.  Материалдық  бөлшектердің  тартылыс  күшіне  қарай  олардың 

көбеюі, қысымның артуы орын алып, соның нәтижесінде от тұтанады, 

яғни жұлдыздар құралады.

Ал  жұлдыздар  –  онша  үлкен  емес  қара  денелер,  олардың  ішкі 

қысымының күші жануға келтірмейді.

1770 жылға қарай И.Кант өзін философия үшін «пісіп-жетілгендей» 

сезінді. Ол алдына төрт маңызды сұрақ қойды:

183

–  мен  нені  біле  аламын?  Бұл  –  таным  теориясының  (гносеоло-

гия) сұрағы;

–  менің  не  істеуім  керек?  Бұл  –  этиканың,  яғни  мораль 

теориясының сұрағы;

–  мен не нәрсеге үміттене аламын? – Бұл – теологиялық сұрақ 

(Құдайға сенім).

–  ештеңеге қатыссыз, өз-өзінен алынған адам не, сонда? Бұл  –

философиялық антропологияға қатысты сұрақ.

Осы сәттен бастап өмірінің ақырына дейін ойшыл осы сұрақтардың 

жауабымен  айналысады.  Олардың  негіздемесі  оның:  «таза  ақылды 

жүктеу/скачать 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: