ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия
| таным туралы ілімінде
ой-санаға басты орын береді. Әлбетте, Құранда да әлем туралы белгілі бір шындықтар берілген, бірақ сонда, сенім мен ақыл шындықтары қалай өзара қатынаста бола- ды? Өз заманында өзгеше батылдыққа барып, ол екі шындық жоқ деп жариялады. Шындық – жалғыз және ол ақылға негізделуге тиіс. Құранның шындықтары бұқара халыққа арналып, соларға түсінікті болу үшін жазылған. Ал философиямен танымы терең адамдар ай- налысады, олар өздері жасаған қорытындыларға саналы, ақылды негіздемелер бере алады. Демек, Құран қағидалары мен ғылыми нәтижелер арасында қарама-қайшылықтар туғанда, діни қағидаларға жаңа түсініктемелер берілуі керек, яғни оларды заманға сай жаңартып отыру қажет. Егер Ибн-Рушд осы уақытқа дейін тірі болғанда, қазіргі ғалымдар оның осындай ойын, сірә, кешіре қоймас еді. Ибн-Рушд әлеуетті парасат деп адамзатты тұтастай танып білу мүмкіндіктерінің жиынтығын түсінеді. Шындығында, әрбір тірі адамның уақыты шектеулі және ол өтпелі тіршілік иесі болып табыла- ды, сол себепті әлеуетті парасатсыз, биік ой өресінсіз ол әлемнің уни- версалияларын аша алмаған болар еді. Сөйтіп, Ибн-Рушдтың әлеуетті парасаты қазіргі заманғы философияның қоғамдық сана түсінігіне жақын. Адамның қоршаған дүниені танып білуіне Алланың белсенді ақыл-парасаты көзге көрінбей ықпал етеді. Алайда ол тікелей емес, адамдардың сезімдерін, қиялдары мен елестерін оята отырып ықпал етеді. Соған орай ойдың белсенділігі артады және заттардың мән-мағыналары ашылады, демек, адамзаттың әлеуетті параса- ты байи түседі. Бүгінгі күні біз адамның сезімдері мен әсерлерінсіз, құштарлықтарынсыз болмыстың терең қойнауларына жету мүмкін еместігін айтар едік. Ибн Рушдтың ойынша, әлеуетті парасат әрдайым Алланың белсенді ақыл-парасатына жақындаумен болады, бірақ ешқашан онымен толық бірігіп кете алмайды. Шындығында, егер біз Әлемнің бар құпияларын ашып қойсақ, онда өзіміз Құдайларға айналған болар едік, бұл, әлбетте, мүмкін емес. Ибн-Рушдтың екінші, өз заманы үшін «заңға қайшы» тұжырымы мынада: адам – өтпелі. Адамның денесі өлгеннен кейін, оның жаны да өледі. Яғни бұдан адам өмірінің мағынасыздығы келіп шықпай ма? Бұл тығырықтан Ибн-Рушд адамзаттың әлеуетті ақыл-парасаты ажал- сыз деп мәлімдей отырып шыққан. Демек, адам бәрін жасауға, өзінен 93 кейін әлеуетті ақыл-парасатта шығармашылық із қалдыруға тиіс дей алады екенбіз. Әрине, адамның құндылық бағдарларына байланысты Ибн- Рушдтың бұл «заңға қайшы» тұжырымынан екі: бірі – тақуалық, ал екіншісі гедонистік 1 ұстаным келіп шығады. Егер адам өлсе де, бірақ мәңгі әлеуетті ақыл-парасат қалады, сондықтан ол тақуалық- мистикалық өмір салтына бейімделуге тиіс. Екіншіден, егер адам бұл дүниеде бір-ақ рет өмір сүрсе және оның жаны өзімен бірге өлсе, онда ол бұл өмірден барынша мол ләззат алып, барлық мүмкін болатын рақаттарға батуға тиіс. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, Ибн-Рушдтың бүгінгі таңда да біздерді өзінің философиясымен таңдандыратын терең сезімтал және батыл ойшыл болғанын ерекше атап айтқымыз келеді. жүктеу/скачать 2,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|