3.6. Білім берудің компоненттерін саралау және кіріктіру компоненттері Білім беру мазмұны үнемі жетілдіріліп отырады. Бұл үдеріс жекелеген курстар мазмұнын жетілдіру жолымен ғана емес, оларға енетін пәндерді іріктеу барысында да жүреді. Егер осы үдеріске қарасақ, ондағы өзара қарама – қарсы екі үрдісті – жүйенің саралау мен кіріктіру компоненттерін көруге болады. Саралау жекелеген пәндердің педагогикалық мәнділігін арттырумен байланысты. Ол жекелеген пәндердің бұрын өздері бөлініп кеткен оқу курстарына айналу кезінде көрінуі мүмкін.
Бір кезде «химия» пәні органикалық және органикалық емес химия болып бөлініп, жеке оқу курстарына айналды. Сол сияқты оқу курстарында пәндер саны көбейіп кеткен кезде саралаудың басқаша аспектісі кездеседі. Мысалы, бұрын ботаника мен зоологиядан тұрған биологияның мектептік курсының құрамына қазір биологияның жалпы курстары да енеді.
Кері үдеріс – кіріктіру. Кейбір оқу пәндерінің көлемін азайту («меншікті салмақты азайту») мақсатында бірнеше оқу пәндерінің бірігуіне тура келеді. Осыған байланысты жекелеген оқу курстарының пәндері азаяды немесе кейбір курс басқа оқу курсының құрамына еніп, пәнге айналады.
Қазіргі кезде жалпы білім беретін және арнаулы мектептердің оқу жоспарларына оқу курстарын іріктеу барынша жоғары шегіне жетіп отыр. Сондықтан, жаңа оқу курсын енгізу басқаларды қысқарту арқылы, бірақ ол курсты білім беруден шығарып тастау жолымен емес, жүзеге асады.
Жалпы білім берудегі саралаудың жарқын мысалы информатика және есептеу техникалары негіздері курсының пайда болуы. Оның енгізілуі басқа курстардың уақыттарын қысқарту есебінен жүзеге асады. Бұл, әрине, басқа курстарды кіріктіруге әкелген жоқ, бірақ мұндай қадамдар ақырында осындай кіріктіруге әкеледі. Сонымен, кіріктіруді жасанды түрде жүргізу мүмкін болмайды.
Білім беру тарихы жалған кіріктірудің талайын басынан өткерді. Жалпы білім беретін мектептерді дамыту барысында «кешенді» оқу курстарын жасауға талпыныс жасалды. Кіріктіру негізіне математика, физика, химия, биология т.б. сияқты пәндерді негізге алатын өлшемдермен салыстырғанда маңызы төмен өлшемдер алынды. Бұл мысалдар жүйе жасау үшін оқу курстарын іріктеуді айқындайтын сенімді өлшемдер жасау қажеттігін білдіреді.
